Bayram Günü

Jour de fête
"Bayram Günü (Jour de fête) filminin özgün sinema afişi"
Yönetmen	Jacques Tati
Yapımcı	André Paulvé Fred Orain
Senarist	Jacques Tati Henri Marquet René Wheeler
Oyuncular	Jacques Tati Guy Decomble Paul Frankeur Santa Relli
Müzik	Jean Yatove
Görüntü yönetmeni	Jacques Mercanton Jacques Sauvageot
Sanat yönetmeni	René Moulaert (set, dekor tasarım)
Kurgu	Marcel Morreau Sophie Tatischeff (1995, renkli versiyon)
Stüdyo	Cady Films, Panoramic Films (renkli versiyon)
Dağıtıcı	Discifilm (Fransa) Arthur Mayer-Edward Kingsley (ABD) The Criterion Collection (DVD)
Cinsi	Sinema filmi
Türü	Komedi
Renk	Siyah-beyaz (1949) Kısmen renkli (1964) ve renkli (1995, Thomson Color) versiyonları vardır
Yapım yılı	1949
Çıkış tarih(ler)i	4 Mayıs 1949, Fransa 19 Şubat 1952, ABD Mart 1991, İstanbul Film Festivali
Süre	76 dakika (renkli versiyon)
Ülke	Fransa
Dil	Fransızca
Önceki film	L'École des facteurs (Postacılar Okulu, 1947) kısa film
Devam filmi	Bay Hulot'nun Tatili (Les Vacances de monsieur Hulot, 1953)
Diğer adları	Bayram Günü (Türkiye) The Big Day (ABD/İngiltere) Giorno di festa (İtalya) Día de fiesta (İspanya) Tatis Schützenfest (Batı Almanya)
Resmî sitesi

Bayram Günü^[1][2] (Fransızca özgün adı: Jour de fête), Jacques Tati'nin yönettiği 1949 Fransa yapımı satirik komedi filmidir. Bu film Türkiye'de Mart 1991'de 10. Uluslararası İstanbul Film Festivali'nde yönetmenin diğer filmleriyle birlikte gösterilmiştir. Film İngilizce konuşulan ülkelerde The Big Day (Türkçe: Büyük Gün) adıyla gösterime verilmiştir.

Sinema yazarı Georges Sadoul'a göre Max Linder'den beri en büyük Fransız komedyeni olan^[2] Jacques Tati'nin ilk uzun metrajlı filmi olan "Bayram Günü", yönetmenin bir önceki filmi olan, kısa metrajlı (15 dakikalık) "L'École des facteurs"ün (Postacılar Okulu, 1947) birçok ögesini bünyesinde barındırmaktadır. Bu filmde de küçük ve sakin kasabanın 'nevi şahsına münhasır' sakar postacısı, yılda bir kez düzenlenen festivalde seyrettiği bir Amerikan propaganda filminden etkilenerek posta hizmetlerini tıpkı ABD Posta Servisi'nin hızıyla yerine getirmeye çalışır ama onun Amerikalı meslektaşları gibi ileri teknolojili araç gereçleri, helikopteri vb yoktur, onun yerine sahip olduğu külüstür bisikleti ve sonsuz azmiyle ortalığı karıştırmakta gecikmez.

Bu film de Tati'nin modern teknolojiyi amansızca eleştirdiği filmlerinden biridir ve hem yönetmenliğini yapıp hem de senaryosunu yazdığı tüm filmlerinde olduğu gibi başrolü de yine kendisi üstlenmiştir. Bu filmdeki başrol "postacı François", bir sonraki filmi Bay Hulot'nun Tatili'nde (Les Vacances de monsieur Hulot, 1953) ilk kez adıyla sanıyla ortaya çıkacak olan Jacques Tati'nin alter egosu "Bay Hulot" karakterinin bir prototipidir. Sinemaya geçmeden önce müzikhollerde ve kabarelerde pandomim gösterileriyle kariyerine başlayan Tati, hayatı boyunca çok az film yapmış olmasına rağmen tüm zamanların en iyi 50 yönetmeni arasında yer almaktadır.^[3]

Tati bu filmini "Thomson Color" adı verilen deneysel bir renk sistemiyle çekecekti ve aynı zamanda da Fransa'nın ilk renkli filmi olacaktı, ancak bu renk sistemine güvenemeyen Tati tedbir olarak ikinci bir kamera kullanarak aynı sahneleri eşzamanlı olarak bir de siyah-beyaz filme çekti. Tati'nin kuşkuları doğru çıktı, Thomson şirketi iflas etti ve renkli negatifler kullanılamadı. Böylece "Jour de fête" 1949'da siyah beyaz kopyasıyla gösterime verildi. Jacques Tati 1964'te filmin bazı sahnelerini elle boyadı (kısmen renkli kopya). 1995'te ise yönetmenin kızı Sophie Tatischeff ve görüntü yönetmeni François Ede renkli kopyayı restore ettiler.^[4] Yani filmin pratikte üç farklı versiyonu vardır.

"Bayram Günü" Venedik Film Festivali'nde "Altın Aslan" ödülüne aday gösterildi ama bu ödülü kazanamadı. Aynı yarışmada "En İyi Özgün Senaryo" dalında "Uluslararası Ödül"ü kazandı.^[5]

Zaman 1940'lı yılların sonlarıdır. Fransa'nın tam ortasında yer alan küçük ve sakin taşra kasabası "Sainte-Sévère-sur-Indre"de hayat son derece yavaş ilerlemektedir. Bir nehir kenarında kurulmuş olan bu yerleşim yeri, çevresinin pastoral manzarası ile aslında bir kasabadan çok şirin bir köy görünümündedir. Kasabanın sakar ve beceriksiz postacısı François (Jacques Tati) çok sevdiği ve adeta kendisiyle özdeşleşmiş külüstür bisikletiyle posta dağıtırken mümkün olduğunca ağırdan alır, her fırsatta işini bırakarak kasabalının bir takım işlerine yardımcı olmaya çalışır ama onları da yüzüne gözüne bulaştırır. Kasabalı, aklı çabuk karışan, biraz da bön bir adam olan François ile inceden dalgasını geçmektedir. İnsanlar yüzüne karşı işinin ne kadar önemli olduğu söyleyerek onu pohpohlarlar, ama arkasından da alay ederler. François küçümsendiğinin farkında bile değildir. O işini büyük bir ciddiyetle sürdürür.

"Bastille Günü" dolayısıyla kasabada yılda bir kez düzenlenen panayır oranın insanlarının tekdüze hayatlarına büyük bir değişiklik getirmektedir. Panayır için her yıl gelen gezici lunapark da kasabada dört gözle beklenmektedir. Daha etkinlikler başlamadan kasaba karnaval havasına girmiştir bile. Halk büyük bir gayretle günler öncesinden hazırlıklara başlar, sokakların ve dükkânların süslenmesi, lunaparkın kurulmasına el birliğiyle yardımcı olur. Atlıkarıncaların, çadır sinemasının ve diğer oyun pavyonlarının inşasına postacı François da katılır. Nihayet 'büyük gün' gelir (Filmin İngilizce adı bu anlama gelen "The Big Day"dir), içki su gibi akmaktadır. Kasabalının kendisine yaptığı kötü bir şaka sonucunda şarap yerine daha sert bir içkiden içen postacı François hemen sarhoş olur. Alkolün etkisi altındayken çadır sinemasında ABD Posta Servisi'nin marifetlerini anlatan bir haber filmi seyreden François, Amerikalı meslektaşlarına özenir ve arkadaşlarının da dolduruşuyla kasabadaki posta işlerini tıpkı filmdeki postacılar gibi jet hızıyla yerine getirmeye karar verir. Ancak François, teknolojinin son nimetlerinden faydalanan Amerikalı posta görevlilerinin modern donanımına sahip değildir. Onun altında motosikletler, emrinde hızlı trenler ve helikopterler, otomatik tasnif makineleri vb yoktur, onun sadece çok sevdiği külüstür bir bisikleti vardır. Postacı bu durumdan yılacak adam değildir. Aynen filmde gördüğü sistemin hızında çalışmaya başlar ama bu nafile gayreti başına olmadık kazalar getirecek, birçok komik durum ortaya çıkacaktır.

Ertesi gün Lunapark ve göstericiler çadırlarıyla diğer malzemelerini toparlayarak kasabadan ayrılırlar. Kasaba eski sakin günlerine döner.

Jacques Tati ilk uzun metrajlı çalışması olacak "Bayram Günü"nü "Thomson Color" adı verilen deneysel bir renk sistemiyle çekecekti ve bu film aynı zamanda Fransa'nın da ilk renkli filmi olacaktı. Ancak bu renk sistemine güvenemeyen Tati tedbir olarak ikinci bir kamera kullanarak aynı sahneleri eşzamanlı olarak bir de siyah-beyaz filme çekti, yani filminin bir yedeğini almış oldu. Çekimler tamamlandığında Tati kuşkularında haklı çıktı, Thomson şirketi iflas etmiş olduğu için pozlandırılmış renkli negatifler kullanılamadı, çünkü bu hiç denenmemiş renk sistemiyle çekilmiş filmleri banyo edecek başka bir şirket bulunamıyordu. Renkli negatifler arşivlerin tozlu raflarını boylarken ekip eldeki yedek siyah beyaz negatiflerle çalıştı ve "Jour de fête" 1949'da siyah beyaz kopyasıyla gösterime verildi. Tati 1964'te filmin bazı sahnelerini elle boyadı (kısmen renkli kopya). 1995'te ise kendisi de bir sinema kurgucusu olan yönetmenin kızı Sophie Tatischeff ve görüntü yönetmeni François Ede renkli kopyayı arşivden indirerek restore ettiler.^[4][6] Yani filmin pratikte üç farklı versiyonu vardır. Bunlar:

• 1949 sürümü - Siyah-beyaz

Yedek kamerayla eşzamanlı çekilen siyah-beyaz negatiflerden kurgulanan 1949 tarihli bu ilk sürüm 70 dakikaydı.

• 1964 sürümü - Kısmen renkli

Filmin ilk siyah-beyaz sürümünden hiçbir zaman tatmin olmamış olan Tati 1964 yılında filmi tekrar elden geçirdi. Bazı sahnelerde yer alan bayrak, flama, balon, süsleme kâğıtları, içki kadehleri gibi nispeten küçük objelerle, filmin jenerikteki adı ve son yazısını bizzat kendi eliyle kare kare boyadı. "Scopochrome"^[7] adı verilen bu zahmetli işlemle yetinmeyip yeni çektiği bazı sahneleri de filme ekledi. Müziği yeniden kaydedildi. Filmin mizanseni de biraz değişmişti. Örneğin filme, önceki versiyonda olmayan yeni bir karakter eklenmişti. Filmin ilk dakikalarından başlayarak filme dahil olan bu yeni karakter genç bir ressamdı ve festivalin başlayacağı gün yürüyerek kasabaya geliyor ve izlenimlerini resim defterine çiziyordu. Olaylar sanki onun gözünden aktarılıyor, film bir anlamda onun ağzından anlatılıyordu (Filmin İngilizce DVD'sinde dış ses olarak ressamın hafif alaycı anlatımı film boyunca işitilir). Bu karakterin yer aldığı sahneler filme o kadar ustalıkla eklemlenmişti ki, özgün versiyonu bilenler en küçük bir rahatsızlık duymadılar. Ressamı oynayan aktör Alexandre Wirtz'ti ve doğal olarak sadece bu sürümün jeneriğinde adı geçiyordu. Bu sürümde haliyle filmin kurgusu da biraz değişmiş ve süresi de 86 dakikaya çıkmıştı.

• 1995 sürümü - Renkli

Yönetmenin ölümünden çok sonra, 1995 yılında kızı Sophie Tatischeff ve sinematograf François Ede'nin arşivlerdeki Thomson Color negatiflerden restore ettiği versiyon budur. Aslında restorasyon Panoramic Films şirketinin öncülüğünde, "Fransız Kültür Bakanlığı", "Ulusal Sinematografi Merkezi", "Film Arşivi", Canal+, "Fondation Groupama Gan pour le Cinéma" ve Kodak'ın da katkılarıyla 1987 tarihinde tamamlanmıştı. Ama gösterime sunulması 1995 yılına kadar ertelenmiştir.^[8] Renkli negatifleri tamamen kayıp olan, yani eksik kalan bazı sahneler de siyah beyaz versiyondan alınan ilgili bölümlerin bilgisayar desteğiyle renklendirilmesiyle filmdeki yerlerine eklenmişlerdir. Filmin renkleri ne bugünkü filmlerin renklerine ne de o yılların parlak Technicolor renklerine benzemektedir. Soluk ve neredeyse silinmeye yüz tutmuş bu renkler biraz da fotoğrafçılığın ilk yıllarında kullanılan Lumière kardeşlerin icadı olan "Autochrome" renklerini andırmaktadır. Bu versiyon kurgu ve mizansen olarak daha çok 1949 versiyonuna benzemektedir ve ressam karakterinin olduğu sahneler artık filmde yer almamaktadır. Buna karşılık 1964 versiyonunda bulunmayan bazı sahneler de bu renkli versiyonda vardır. Filmin hemen başındaki kısa prolog bölümünde bir dış ses filmin çekim ve renklendirilme öyküsünü özetler. 1995 sürümü renkli versiyon 76 dakikadır.

Filmin çekimleri II. Dünya Savaşı sonrasında Fransa'nın yaralarını sarmaya çalıştığı bir döneme denk gelmişti. Fransa, Marshall Planı çerçevesinde ABD'den ekonomik kalkınma yardımı almaya başlayan 16 ülkeden biriydi. ABD, İngiltere'den sonra en büyük yardımı bu ülkeye yapmıştı. Ancak bunun bir de bedeli vardı. Örneğin bu anlaşmanın sanat-kültür ayağı, Fransa'nın belli bir miktarda Hollywood filmini ithal etme koşulunu da dayatmaktaydı. Ulusal kültürel kimliğine her zaman sahip çıkmış ve bununla övünen, üstelik ezelden beri Amerika'nın kültürel hegemonyasından çekinmiş bir ülke için bu dayatma onur kırıcıydı. Fransızlar da savaşta kendilerini kurtaran müttefikleri ABD'ye minnet duymakla, bu yardım planına boyun eğmemek arasında ikiye bölünmüşlerdi. "Jour de fête" bu nedenlerle Jacques Tati'nin 'en Fransız' filmi sayılmaktadır. Filmde postacı François'nın işleri Amerikanvari yapmaya çalışması hicvedilir. Sonunda bu sistemin Fransa için 'uygun olmadığı' vurgulanır. François öykündüğü Amerikalılar gibi davranırken hep çuvallar. Yani filmde işlenen birincil tema ABD'nin Fransa'ya yaptığı "ekonomik ve kültürel zorlama" ve "kültürler arası çatışma"dır.^[9]

Filmde işlenen diğer tema ise "gelişen teknolojinin tüm insanlığın ortak değerlerini ve geleceğini tehdit etmesi" temasıdır ki bu Tati'nin tüm filmlerinin ortak paydasını oluşturur.

Esasen klasik bir dramatik örgüsü olmayan film arka arkaya sıralanmış birçok gag (gülüt)'den oluşmuştur. Hem görsel hem de laflara dayalı bu espriler ses efektleriyle de desteklenmişti. Sinemaya geçmeden önce pandomim sanatıyla uzun süre ilgilenmiş olan Tati, büyük bir titizlikle bu mimlerin koreografisini çalışmıştı. Bu "gag"lerden birinde kasabaya gelen panayır işçisi Roger (Guy Decomble) çadır sinemasının kurulumu sırasında çadırın önünde kasabalı genç kız Jeannette'e (Maine Vallée) kur yaparken arka planda sinemada gösterilmekte olan bir Amerikan westerninin İngilizce ses kuşağı işitilir. Filmin kahramanı olan Arizonalı kovboy da belli ki o esnada filmdeki sevgilisine kur yapmaktadır. Roger Jeannette'le konuşur gibi yaparken bu filmin ses kuşağına uygun hareket eder hattâ elindeki İngiliz anahtarını bir tabanca gibi çevirir vb, Jeannette de bozuntuya vermez duruma uyar. Ta ki bir elektrik kesintisiyle filmin sesi ağırlaşıp komik bir hale gelinceye kadar. Zaten bu noktada Roger'nin karısı (Santa Relli) duruma müdahale eder. "Jour de fête" Tati'nin en içten filmi, aynı zamanda tamamen kırsalda çekilmiş olan tek filmidir.^[9][10]

Hem görsel hem de işitsel esprilere dayanan, ses efektleriyle de süslü bu slapstick tarzındaki komedi filmi, atmosferiyle altmış yıl öncesindeki Fransa kırsalını ve küçük kasaba yaşantısını tüm güzelliğiyle betimlemektedir.

Kazandıkları

• 1949 - Venedik Film Festivali, "En İyi Özgün Senaryo" dalında "Uluslararası Ödül". Ödül Jacques Tati'ye verildi.
• 1950 - "Grand prix du Cinéma Français", Paris. Ödül Jacques Tati'ye verildi.

Adaylık

• 1949 - Venedik Film Festivali, Altın Aslan

"Bayram Günü" (Jour de fête, 1949) filminin bugüne kadar hemen tüm ev videosu formatlarında dağıtımı yapılmıştır. Video formatlarının piyasaya ilk verildikleri versiyonları aşağıya alınmıştır.

• IMDb'de Bayram Günü
• SinemaTürk'te Bayram Günü
• Allmovie.com'da "Jour de fête"6 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Rotten Tomatoes'da "The Big Day (Jour De Fete)"21 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Filmin çeşitli afişleri10 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Tati'nin resmi sitesinde "Jour de fête"12 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Filmin renkli ve siyah beyaz versiyonlarının kıyaslanması18 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.