Büyük ünlü uyumu

Büyük ünlü uyumu ya da kalınlık-incelik kuralı, Türkçedeki iki ses uyumundan biri. Kökeni Türkçe sözcüklerin ayırt edilmesinde kullanılır. Türkçedeki öz Türkçe sözcüklere ait ortak bir özelliktir.

Ünlülerin Nitelikleri
İnce Kalın
Düz Yuvarlak Düz Yuvarlak
Dar i ü ı u
Geniş e ö a o

Kurallar

  1. Bir sözcüğün birinci hecesinde kalın bir ünlü (a, ı, o, u) bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de kalın olur:
    • adım, ağız, ayak, boyunduruk, burun, dalga, kırlangıç
  2. Bir sözcüğün birinci hecesinde ince bir ünlü (e, i, ö, ü) bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de ince olur:
    • beşik, bilezik, gelincik, gözlük, üzengi, vergi, yüzük

İstisnalar

Büyük Ünlü Uyumuna Uymayan Ekler[1]

Türkçede ekler sözcüğün son ünlüsüne göre uyuma girer. Fakat bazı ekler bu kurala aykırılık gösterir: -ki, -yor, -ken, -mtırak, -gil, -leyin. Bu ekler her zaman büyük ünlü uyumuna uyacak şekilde değişim geçirmez.

  • akşam-leyin, bakla-gil, çalışır-ken, ekşi-mtırak, yürü-yor gibi.

-daş eki bazı kelimelerde büyük ünlü uyumuna uymaz ancak ünsüz sertleşmesine uyar:

  • din-daş, gönül-daş, meslek-taş, ülkü-daş.

-ki aitlik eki kalınlık kuralına uyan sözcüklere eklendiğinde büyük ünlü uyumunu bozar:

  • akşamki, yarınki, duvardaki, yoldaki, ondaki, onunki.

Büyük Ünlü Uyumuna Uymayan Sözcükler

Büyük ünlü uyumu her Türkçe sözcükte sağlanmayabilir. Bazı sözcükler öz Türkçe olmasına rağmen zamanla ses değişimi gibi çeşitli etkenlerle büyük ünlü uyumu kurallarının dışında kalmışlardır:

  • anne (ana), dahi (daha), elma (alma), hangi (kangı), hani (kanı), inanmak (ınanmak), kardeş (karındaş->kardaş), şişman (-man ekinin özelliği ile[2]) vb.

Büyük Ünlü Uyumunun Aranmadığı Sözcükler

Bitişik yazılan birleşik sözcüklerde büyük ünlü uyumu aranmaz:

  • açıkgöz, bilgisayar, çekyat, hanımeli

Tek heceli sözcüklerde büyük ünlü uyumu aranmaz.

  • Türk, berk, yap, sert, sürt, et, ay vb.

Büyük ünlü uyumu, başka dillerden Türkçeye geçmiş olan sözcüklerde aranmaz. Bu sözcükler Türkçeye geçirilirken her zaman büyük ünlü uyumuna uyacak şekilde değişim geçirmezler:

  • ahenk, badem, ceylan, çiroz, dükkân, fidan, gazete, hamsi, kestane, limon, model, nişasta, pehlivan, selam, tiyatro, viraj, ziyaret, sevda vb.

Diğer Durumlar

Büyük ünlü uyumuna uymayan veya bu uyumun aranmadığı sözcüklere gelen ekler, kalınlık incelik bakımından genellikle son hecenin ünlüsüne uyar:

  • adalet-li, anne-si, kardeş-lik, meslektaş-ımız, şişman-lık vb.

Son ünlüleri kalın harf olmasına karşın ince şekilde telaffuz edilen bazı alıntı kelimeler, ince ünlü ile başlayan ekler alır çünkü kelimenin son ünsüzü ince söylenir:[3]

  • alkol > alkolü, hakikat > hakikati, kabul > kabulü, kontrol > kontrolü, saat > saate vb.

Genelde ilk heceden sonra hem geniş hem de yuvarlak ünlüler kullanılmaz.[4]

  • dudak, duvak

Kaynakça

  1. ^ "Büyük Ünlü Uyumu – Türk Dil Kurumu". www.tdk.gov.tr. 25 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2021. 
  2. ^ "Nişanyan - Türkçe Etimolojik Sözlük". Nişanyan Sözlük. 18 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2021. 
  3. ^ Lewis, Geoffrey (2000). Turkish grammar. Oxford University Press. ISBN 978-0198700364. 
  4. ^ Hulst, Harry van der (2018). Asymmetries In Vowel Harmony : a Representational Account. Oxford University Press. ss. 197-241. ISBN 978-0198813576. 

Read other articles:

Gianmarco Gambetta

Gianmarco GambettaDatos personalesNombre completo Gianmarco Gambetta SponzaApodo(s) El ChubyNacimiento Lima, Perú2 de mayo de 1991 (32 años)Nacionalidad(es) PeruanaItalianaAltura 1,92 m (6′ 4″)Peso 88 kg (194 lb)Carrera deportivaDeporte FútbolClub profesionalDebut deportivo 2012(Universidad de San Martín)Club UTC de CajamarcaLiga Liga 1Posición Defensa centralDorsal(es) 4Selección nacionalSelección Perú PerúDebut 11 de octubre de 2013Dorsal(es) 5Part. 2 &...

 

Circello

CircelloKomuneComune di CircelloLokasi Circello di Provinsi BeneventoNegara ItaliaWilayah CampaniaProvinsiBenevento (BN)Luas[1] • Total45,66 km2 (17,63 sq mi)Ketinggian[2]700 m (2,300 ft)Populasi (2016)[3] • Total2.476 • Kepadatan54/km2 (140/sq mi)Zona waktuUTC+1 (CET) • Musim panas (DST)UTC+2 (CEST)Kode pos82020Kode area telepon0824Situs webhttp://www.comune.circello.bn.it Circello...

 

Protes antiperang di Rusia 2022

Protes antiperang di Rusia 2022Aksi damai di 1905 Square, Yekaterinburg pada Februari 2022Tanggal24 Februari 2022 (2022-02-24) – sekarang (2 tahun, 1 bulan dan 2 hari)LokasiRusiaSebabInvasi Rusia ke UkrainaMobilisasi di RusiaTujuanPenarikan pasukan Rusia dari UkrainaAkhiri mobilisasiPengunduran diri Vladimir PutinPengunduran diri Mikhail MishustinPembebasan Alexei NavalnyMetodeDemonstrasiAktivisme internetAksi damaiVandalismeUnjuk rasaStatusSedang berlangsung Protes seba...

Chris Dodd

American lawyer and politician (born 1944) Senator Dodd redirects here. For other uses, see Senator Dodd (disambiguation). Chris DoddCEO of the Motion Picture AssociationIn officeMarch 17, 2011 – September 5, 2017Preceded byDan GlickmanSucceeded byCharles RivkinUnited States Senatorfrom ConnecticutIn officeJanuary 3, 1981 – January 3, 2011Preceded byAbraham RibicoffSucceeded byRichard BlumenthalChair of the Senate Banking CommitteeIn officeJanuary 3, 2007 – Ja...

 

Qasem Soleimani Expressway

Expressway in Tehran, Iran Qasem Soleimani Expresswayبزرگراه شهید سردار قاسم سلیمانیRoute informationLength12 km (7.5 mi)Major junctionsEast end Yasini ExpresswayWest end Hakim Expressway Kordestan Expressway LocationCountryIranMajor citiesTehran Highway system Highways in Iran Freeways Qasem Soleimani Expressway junction with Africa Boulevard and entrance of Resalat Tunnel. Kordestan Expressway interchange with Qasem Soleimani Expressway an...

 

The Artwork of the Future

Titlepage of the first editionWagner in 1853 Not to be confused with Wagner's 1861 essay, Music of the Future (Zukunftsmusik) The Artwork of the Future (German: Das Kunstwerk der Zukunft) is a long essay[1] written by Richard Wagner, first published in 1849 in Leipzig, in which he sets out some of his ideals on the topics of art in general and music drama in particular. Background The essay is one of a series which Wagner produced in a period of intensive writing following his exile a...

2002 Kenyan general election

2002 General Elections in Kenya 2002 Kenyan general election ← 1997 27 December 2002 (2002-12-27) 2007 → Presidential electionTurnout57.18%   Nominee Mwai Kibaki Uhuru Kenyatta Simeon Nyachae Party NARC KANU FORD–People Popular vote 3,646,277 1,835,890 345,152 Percentage 62.20% 31.32% 5.89% Results by province Kibaki   60-70%  70-80% Kenyatta   50-60%   60-70% President before election Daniel arap M...

 

Ordine di Beneficenza

Ordine di BeneficenzaΤάγμα ΕυποιΐαςPlacca e fascia dell'Ordine di Beneficenza Regno di Grecia, Presidente della GreciaTipologiaOrdine cavalleresco statale femminile MottoΕΥΠΟΙΪΑ Statusattivo CapoAikaterinī Sakellaropoulou IstituzioneAtene, 7 maggio 1948 Primo capoPaolo di Grecia GradiDama di Gran CroceGran CommendatoreCommendatoreCroce d'OroCroce d'Argento PrecedenzaOrdine più altoOrdine della Fenice Ordine più basso- Nastro dell'ordine Modifica dati su Wikidata ·...

 

Politique nationale

Cet article est une ébauche concernant la politique canadienne. Vous pouvez partager vos connaissances en l’améliorant (comment ?) selon les recommandations des projets correspondants. Affiche électorale de John Macdonald pour la campagne de 1891 La Politique nationale était une politique économique mise sur pied par les conservateurs, dirigés par le premier premier ministre du Canada, John A. Macdonald, en réaction à la crise économique de 1873. Son parti fit de cette politi...

大字 (数字)

この項目には、一部のコンピュータや閲覧ソフトで表示できない文字が含まれています（詳細）。 数字の大字（だいじ）は、漢数字の一種。通常用いる単純な字形の漢数字（小字）の代わりに同じ音の別の漢字を用いるものである。 概要 壱万円日本銀行券（「壱」が大字） 弐千円日本銀行券（「弐」が大字） 漢数字には「一」「二」「三」と続く小字と、「壱」「�...

 

SMA Negeri 3 Barabai

Artikel ini sebatang kara, artinya tidak ada artikel lain yang memiliki pranala balik ke halaman ini.Bantulah menambah pranala ke artikel ini dari artikel yang berhubungan atau coba peralatan pencari pranala.Tag ini diberikan pada Maret 2016. SMAN 3 BarabaiInformasiJumlah kelas6 kelas setiap angkatanJurusan atau peminatanIPA dan IPSRentang kelasX, XI IPA, XI IPS, XII IPA, XII IPSKurikulumKurikulum Tingkat Satuan PendidikanAlamatLokasiJl.Gerilya H.Hasan Baseri Birayang, Kalimantan Selatan...

 

Traktat Versailles 1871

Halaman ini berisi artikel tentang Traktat Frankfurt 1871. Untuk traktat lainnya, lihat Traktat Frankfurt (disambiguasi). Traktat Versailles pada 1871 mengakhiri Perang Prancis-Prusia dan ditandatangani oleh Adolphe Thiers, dari Republik Prancis Ketiga, dan Otto von Bismarck, dari Kekaisaran Jerman pada 26 Februari 1871.[1] Traktat tersebut kemudian diratifikasikan oleh Traktat Frankfurt pada 10 Mei pada tahun yang sama. Adolphe Thiers kemudian dijadikan sebagai pemimpin Prancis yang ...

Piagam Perserikatan Bangsa-Bangsa

Piagam Perserikatan Bangsa BangsaPiagam PBBDirancang14 Agustus 1941Ditandatangani26 Juni 1945LokasiSan Francisco, California, Amerika SerikatEfektif24 Oktober 1945SyaratRatifikasi oleh Tiongkok, Prancis, Uni Soviet, Britania Raya, Amerika Serikat dan oleh mayoritas negara penandatangan lainnya.Pihak193PenyimpanAmerika SerikatBahasaArab, Tiongkok, Inggris, Prancis, Rusia, dan Spanyol Charter of the United Nations di Wikisource Piagam PBB adalah perjanjian dasar dalam Perserikatan Bangsa-Bangsa...

 

Recode

American technology news website For other uses, see Recode (disambiguation). RecodeType of siteTechnology newsOwnerVox MediaCreated by Kara Swisher Walt Mossberg Key people Kara Swisher(editor-at-large) Peter Kafka(executive editor) URLvox.com/recodeCommercialYesLaunchedJanuary 2, 2014; 10 years ago (2014-01-02)Current statusActive Recode (stylized as recode; formerly Re/code)[1] was a technology news website that focused on the business of Silicon Va...

 

Muhammad Aliuddin

Artikel ini perlu diwikifikasi agar memenuhi standar kualitas Wikipedia. Anda dapat memberikan bantuan berupa penambahan pranala dalam, atau dengan merapikan tata letak dari artikel ini. Untuk keterangan lebih lanjut, klik [tampil] di bagian kanan. Mengganti markah HTML dengan markah wiki bila dimungkinkan. Tambahkan pranala wiki. Bila dirasa perlu, buatlah pautan ke artikel wiki lainnya dengan cara menambahkan [[ dan ]] pada kata yang bersangkutan (lihat WP:LINK untuk keterangan lebih lanjut...

KMJQ

Radio station in Houston, TexasKMJQHouston, TexasBroadcast areaGreater HoustonFrequency102.1 MHz (HD Radio)BrandingMajic 102.1ProgrammingLanguage(s)EnglishFormatUrban adult contemporarySubchannelsHD2: Urban gospel (KROI)AffiliationsCompass Media NetworksOwnershipOwnerUrban One(Radio One Licenses, LLC)Sister stationsKBXX, KKBQ, KHPT, KGLKHistoryFirst air date1961 (63 years ago) (1961)Former call signsKAJC-FM (1961–1964)KMSC (1964–1969)KLYX (1969–1977)Call sign meaningMajic ...

 

Premier Soccer League

Soccer league administrator South Africa This article needs additional citations for verification. Please help improve this article by adding citations to reliable sources. Unsourced material may be challenged and removed.Find sources: Premier Soccer League – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (October 2014) (Learn how and when to remove this message) Premier Soccer LeagueAbbreviationPSLFormation1996TypeSoccer League Administration and Organis...

 

Judea Pearl

Computer scientist (born 1936) Judea PearlJudea Pearl at NIPS 2013Born (1936-09-04) September 4, 1936 (age 87)Tel Aviv, Mandatory Palestine(present day Israel)NationalityIsraeli AmericanAlma materTechnion – Israel Institute of TechnologyNew Jersey Institute of TechnologyRutgers UniversityNew York University Tandon School of EngineeringKnown forArtificial IntelligenceCausalityBayesian NetworksSpouse Ruth Pearl (née Eveline Rejwan) ​ ​(m. 1960; ...

Diane Brewster

American actress (1931–1991) Diane BrewsterBrewster in 1963Born(1931-03-11)March 11, 1931Kansas City, Missouri, U.S.DiedNovember 12, 1991(1991-11-12) (aged 60)Studio City, California, U.S.Years active1952–1986Spouse Jabe Z. Walker ​(m. 1959)​Children2 With James Garner in Maverick (1957) Diane Brewster (March 11, 1931 – November 12, 1991) was an American television actress most noted for playing three distinctively different roles in television ser...

 

Miss Earth Indonesia

Miss Earth IndonesiaLogo Miss Earth IndonesiaTanggal pendirian2007-2021TipeKontes kecantikanKantor pusat Jakarta, IndonesiaLokasi Jakarta, IndonesiaJumlah anggota Miss Earth Miss Asia Pacific International World Miss University Miss Global Beauty Queen Bahasa resmi IndonesiaPresiden dan CEOJohnnie Sugiarto (2013–2021)Organisasi induk Yayasan Putri Bumi Indonesia (2007–2012) El John Pageants (2013–2021) Situs webSitus resmi Miss Earth Indonesia (sebelumnya bernama Miss Indonesia Earth) a...