Ayhan Ulubelen (20 Ağustos 1931- 29 Kasım 2020), analitik kimyager ve akademisyen
Türkiye'de doğal ürünler kimyası alanının öncülerindendir. Bitkilerden elde edilen doğal bileşiklerin yapı tayini çalışmalarında Nükleer manyetik rezonansı (NMR) Türkiye'de yoğun olarak kullanan ilk bilim insanıdır.[1]
Ulubelen, çalışmalarıyla 300’den fazla sekonder metabolitin yapısını aydınlatmış; bitkilerden izole ettiği yüzlerce yeni maddeyi uluslararası dergilerde yayımlayarak bilime katkı sağlamıştır. 1967-1998 yılları arasında İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi bölüm başkanlığı görevini sürdürmüştür.
Yaşamı
1931 yılında İstanbul'da doğdu. Babası subay Mehmet Ali Ulubelen, annesi Hikmet Ulubelen'dir.
Yükseköğrenimini İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Kimya bölümünde 1951'de tamamladı. Doktora çalışmalarını aynı üniversitenin Eczacılık Fakültesi'nde Analitik Kimya alanında Rasim Tulusun danışmanlığında tamamladı (1956). 1960-1962 yılları arasında Fulbright Programı ile ABD'ye giderek Minesota Üniversitesi Eczacılık Fakültesi'nde Ole Gisvold'un laboratuvarında iki yıl doktora sonrası çalışmalar yaptı.
1962 yılında İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi'ne döndü. Ertesi yıl aldığı davet üzerine Arizona Üniversitesi Eczacılık Fakültesi'ne gitti. 1967 yılına kadar Arizona yerli halkının kansere karşı kullandığı bitkilerin kimyasal ve biyolojik etkilerini araştırdı; kansere aktif glikoproteinleri tespit edip yapısal çalışmalar yaptı, bitkilerden elde ettiği bazı glikoproteinler klinik incelemelere alındı. Çalışmaları Amerikan Eczacılık Birliği tarafından 1962, 1963 ve 1964 yıllarında Genç Bilim İnsanı Ödülü ile ödüllendirildi.
1967'de Türkiye'ye dönen ve profesör unvanı alan Ulubelen, bitki kimyası çalışmalarına devam etti. Başta Salvia (Adaçayı) türleri olmak üzere çok sayıda farklı bitki ile çalışarak 300’den fazla sekonder metabolitin yapısını aydınlattı. "Anorganik Kimya", "Organik Kimya" ve "Genel Kimya" olmak üzere üç kitap yazdı.[2] Çalışmalarını bilimsel dergilerde 300’ü aşkın makale olarak yayımladı, çalışmalarına 3000’i aşkın atıf aldı.
1967-1998 yılları arasında İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Genel Kimya Bilim Dalı Başkanlığı yaptı. 1969, 1976 ve 1992 yıllarında Alman Akademik Değişim Servisi (DAAD) bursunu, 1977 yılında Japon JSPS bursunu, 1980-1981 ve 1993-2000 yılları arasında 3 kez NATO bursunu aldı.
TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi Temel Bilimler Araştırma Enstitüsü'nün Kimya Bölümü'nde Bitki Kimyası Grubuna on yıl danışmanlık yapan Ulubelen, 1985'te Türkiye Kimya Derneği'nin ilk onursal üyesi oldu. 1986-1990 yılları arasında NATO Bilimsel Komitesi'nde Türkiye'yi temsil etti. 1991'de TÜBİTAK Bilim Ödülü'ne değer görüldü. 1994 yılında TÜBA asli üyeliğine seçildi; üyeliği 2011 yılındaki istifasına kadar sürdü.
Ulubelen, 1998 yılında İstanbul Üniversitesi'ndeki görevinden emekli oldu. 2003-2009 yılları arasında ise Uluslararası Temel ve Uygulamalı Kimya Birliği (IUPAC)'ın Chemrawn (Dünya İhtiyaçlarına Uygulanan Kimya Araştırmaları) Komitesi'nde önce yardımcı, daha sonra asli üye olarak hizmet verdi. 25 Kasım 2011'de kurulan Bilim Akademisi'nin kurucu üyeleri arasında yer aldı. Meslekteki 60. yılını kutladığı 2011 yılında Elsevier Yayınevi'nin Phytochemistry Letters adlı bilimsel derginin 4. sayısı Ayhan Ulubelen onuruna çıkarıldı.[3]
2016 yılı "Orta Doğu Teknik Üniversitesi Üstün Hizmet Ödülü" ile ödüllendirildi.[4]
Son yıllarında antioksidan ve anti-alzheimer etkili bileşiklerin doğadan keşfi üzerine araştıralar yapmakta olan Ulubelen,[5] 29 Kasım 2020'de COVID-19 nedeniyle öldü.[1]
Kaynakça
Dış bağlantılar
