Ayasofya (Yunanca: Ἁγία Σοφία), Yunanistan'ın Benefşe kentinde bulunan bir Bizans kilisesidir. Kilise, 12. yüzyılda inşa edilmiştir. Benefşe'nin daha geniş arkeolojik alanının bir parçasını oluşturur. Benefşe'nin üst kasabasında inşa edilmiş ve başlangıçta Panaya Hodegetria'ya adanmıştır. Benefşe'yi bir süre elinde tutan Venedikliler, onu Madonna'ya adanmış bir Katolik kilisesi olarak kullanmış, Osmanlı döneminde ise camiye çevrilmiş ve Yunanistan'ın bağımsızlığını kazanmasının ardından tekrar Ortodoks kilisesi haline geldi.
Tarihçe
Orta Çağ
Alt açı.
Kilisenin tarihiyle ilgili bilgiler, yazılı kaynakların bulunmaması nedeniyle sınırlıdır. Ayasofya, İmparator II. Andronikos Paleologos ile büyük ölçüde ilişkilendirilmiştir, ancak muhtemelen çok daha eskidir.[1] Ayasofya'nın, Monemvasia'nın etkileyici bir ekonomik büyüme gördüğü ve yerleşimin kayanın her tarafına yayıldığı ve sadece görünmeyen tarafına değil, aynı zamanda 1147 yılında Normanların başarılı bir şekilde geri püskürtülmesiyle ilişkilendirildiği bir dönem olan 1150 yılına dayandığı genel olarak kabul edilmektedir.[1] Başlangıçta, Meryem Ana Hodegetria'ya adanmıştı, ancak bir Katolik manastırı mı yoksa bir cemaat kilisesi mi olduğu belirsizliğini korumaktadır.[2]
İlk Venedik yönetimi yıllarında (1463–1540) Katoliklerin eline geçti, Osmanlı yönetiminin ilk döneminde (1540–1690) ise camiye çevrildi.[1] İkinci Venedik yönetimi sırasında (1690-1715) tekrar kilise oldu, bu sefer bir Roma Katolik kilisesi, Madonna del Carmine'e adanmış bir manastırın katolikonu oldu.[1] Cami olarak kullanıldığında Fethiye Camii adını almış, ancak Sultan Süleymaniye Camii olarak da anılmıştır.[3]
Günümüz dönem
1715'te kilise bir kez daha camiye çevrildi ve Yunanistan bağımsızlığını kazandığı 1821'e kadar öyle kaldı; minare yıkıldı ve Yunanlılar kiliseyi Tanrı'nın kutsal bilgeliğine adadılar, dolayısıyla yeni ve mevcut adı bu oldu.[1]
Yazıtlardan da anlaşılacağı üzere ilk onarım çalışmaları 1827 ve 1845'te gerçekleşti.[3] Ayasofya'nın yenileme çalışmaları da Efstathios Stikas önderliğinde 1958 yılında gerçekleşti.[3] Eski Bizans unsurları restore edildi, ancak mimari unsurların bazıları kullanılamayacak kadar değiştirilmişti ve bu nedenle arkeolojik koleksiyona aktarıldı.[4] Bunlardan bazıları Monemvasia'nın en etkileyici arkeolojik buluntuları Ayasofya'dan çıkarıldı.[5]
Mimarisi
Yapısı
Kubbe
Ayasofya, kubbeli, kare içinde haç tarzında bir kilisedir. Ana oda 14x14 metre ölçülerindedir, kubbesi ise yedi metre çapındadır ve on altı pencereye sahiptir.[6][7]
Kilise, kubbeli Epirotik sekizgen odalı tip olarak adlandırılan tipe aittir ve en iyi örneklerinden biri olarak kabul edilir.[1] Bu mimari tipin bir özelliği, kubbeyi destekleyen sekiz sütunun yanlara doğru itilmesi nedeniyle ana kilisenin tek bir mekan olmasıdır.[1] Ana kilise mekanının dört köşesinde şapeller oluşturulurken, doğu tarafında üç taraflı bir koro ve batı tarafında bir narteks bulunur.[1] Narteks iki katlı bir tiptir.[6][7] Duvar işçiliği, tuğla kaplı sistemle inşa edilmiş ayrıntılı bir yapıdır.[1] Kilisenin içindeki duvar resimlerinin parçaları 12. yüzyıla kadar uzanmaktadır.[1]
Kilise tamamlandıktan sonra güney cephesine dışarıdan çift revak eklendi, Venedik döneminde ise batı cephesinin tamamı boyunca iki katlı bir dış narteks eklendi.[6][7] İlk Osmanlı yönetimi sırasında Ayasofya camiye çevrildiğinde freskler beyaza boyandı ve güneybatı tarafına bir minare dikildi.[6][7][1] Mihrap güney tarafına eklendi.[3]
Kilise sanatı
Korodaki freskler Aya Nikola'nın hayatından sahneleri tasvir ediyor ve 1087'de Likya Mira'sından İtalyan tüccarlar tarafından çalınan ve daha sonra bunları Bari'ye taşırken Benefşe limanına gelen azizin kalıntılarının çalınmasıyla ilişkilendiriliyor.[1] Ayasofya'nın hayatta kalan diğer duvar resimleri arasında narteksteki baş melekler ve Antik Günler'den biri yer alıyor.[6][7] Kilisede ayrıca 12. yüzyıl heykelciliğinin önemli bir örneği olan hayatta kalan heykelsi mermer süslemeler de bulunuyor.[1]
Eugenidou, Despoina (2001). Μονεμβασιά: αντικείμενα, περιβάλλον, ιστορία, η αρχαιολογική συλλογή (Yunanca). Atina: Ministry of Culture, Fund for Archaeological Resources and Expropriations. ISBN960-214-266-9.
Kalliga, Charis A. (2010). Μονεμβασία: Μια βυζαντινή πόλις-κράτος (Yunanca). Athens: Potamos. ISBN978-960-6691-64-5.
Ek okuma
Wikimedia Commons'ta Ayasofya (Benefşe) ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
Vounelakis, George N. (2001). Μονεμβασιά - Από την απελευθέρωση μέχρι σήμερα (Yunanca). Μέδουσα. ISBN960-7014-81-2.
