PROFILPELAJAR.COM

Alaeddin Turali Bey Bayandur — Akkoyunlu aşiret birliğinin beyidir. Akkoyunlu devletinin kuruluşunda büyük pay sahibi olan Bayandur boyunun lideridir.

Kaynaklarda Turali bey Bayandur hakkında çok az bilgi bulunmaktadır. O ve oğlu Fahreddin Kutlu Bey hakkındaki ilk bilgilere Trabzon-Rum Devleti tarihçilerinden Panaretos'un eserlerinde rastlamak mümkündür. Alaeddin Turali bey, Pehlavan bey Bayandur’un oğludur. Bayburt'ta doğdu.^[1] Para bastıran ilk Akkoyunlu beyidir. Turali Bey önderliğindeki Akkoyunlar kuzeye doğru ilerleyerek Bayburt ve Erzincan çevrelerine yerleştiler. Bayburt yakınlarındaki Sinir köyünde inşa edilen Turali Bey ve Fahreddin Kutlu Bey türbelerinin de aralarında bulunduğu Akkoyunlulara ait mimari eserlerin varlığı bu göçün bir kanıtıdır. ^[2]

Turali Bey hakkında bilgi veren bir diğer kaynak ise Abubekr Tehrani'nin yazdığı Kitabi-Diyarbekriyye’dir. Bu kitaba göre Pehlevan Bey Bayundur’dan sonra iktidara gelen Turali bey, komutasındaki 30 bin kişi ile Rum sınırından Şam, Mısır, Cezayir ve Irak'a kadar uzanan bölgelerde yıllarca hüküm sürdü. Ayrıca Elhani hükümdarı Gazan Han'ın Suriye'ye düzenlediği sefere katılmış ve bu seferdeki başarısından dolayı yüksek rütbelerle ödüllendirilerek nüfuz kazanmıştır. Hatta Turali Bey'in bu seferlerdeki başarıları sonucunda onun yönetimindeki Akkoyunlular, başta Mısır ve Şam olmak üzere birçok yerde "Tur Aliler" olarak anılmaya başlandı. Memluk kaynaklarında Bayundurların "Tur Aliler" olarak anıldığı da bilinen bir gerçektir. ^[2]

Turali Bey'in Akkoyunlu önderliğinde bilinen ilk askeri seferi 1340 yılında Trabzon-Rum İmparatorluğu'na karşı yapılmıştır. Akkoyunlulara "Amid Türkleri" anlamına gelen "Amitiotai" adını veren Panaretos'ta bu seferden bahsedilmektedir. Bu seferin Trabzon-Rum İmparatorluğunun saldırılarına tepki olarak düzenlendiği de aktarılıyor. 4 Temmuz 1341'de Turali Bey komutasındaki Türkmenler yeniden Trabzon'a saldırdı. 3. sefer 1343 yılında gerçekleşti. 29 Haziran 1348'de Erzincan kadısı Akhi Ayna Bey ve Bayburt kadısı Muhammed Rikabdar ile ittifak kurarak yeniden Trabzon üzerine yürüdü. Bu ziyaretle ilgili bilgiler Yunan kaynaklarında geçmektedir. Yine 1348 yılında Duharlu aşiretinden Yusuf Bey'in Trabzonlularla yaptığı savaşta şehit olması, Turali Bey ve oğlu Kutlu Bey'in Trabzon'a saldırmasıyla sonuçlandı. ^[3]

Türk akıntılarına karşı mücadele edemeyeceğini anlayan İmparator III. Aleksey, kız kardeşi Maria'yı, onun dostluğunu kazanmak amacıyla 1352 yılında Turali Bey'in oğlu Fahreddin Kutlu Bey ile evlendirdi. Ancak Kitabi-Diyarbakriya'ya göre Prenses Maria, Bey Yusuf Bey'in intikamını almak için çıkılan seferde ganimet olarak ele geçirilmiştir. Bu olayla birlikte Akkoyunlu-Trabzon ilişkilerinde yeni bir dönem başladı. ^[3] Bey Bozdoğan ile Bey Turali'nin sıcak ilişkileri vardı.^[4]

Kaynaklarda Turali Bey'in ölüm tarihi hakkında bilgi bulunmamaktadır. Ancak III. Aleksey ile aile ilişkisinin gerçekleştiği 1352 yılı ile Fahreddin Kutlu Bey'in Trabzon'u ziyaret etmeyi planladığı 1363 yılı arasında öldüğü sanılmaktadır. Turali Bey'in hükümdarlık dönemi ve topraklarının büyüklüğü hakkında pek bir şey bilinmemekle birlikte, Akkoyunlu hanedanının tarihindeki rolü oldukça açıktır. ^[3]

Kaynakça

^ Abdurrahim Şerif Beygu - Erzurum, Tarihi, Anıtları, Kitabeleri, İstanbul, səh 249.
^ ^a ^b Öztürk 2014.
^ ^a ^b ^c Woods 1978.
^ "Ağqoyunlu - Encyclopedia Iranica". 16 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2015.

Kaynaklar

Woods, John E. (1999). The Aqquyunlu: Clan, Confederation, Empire. The University of Utah Press.
ADNAN SADIK ERZI. AKKOYUNLU VE KARAKOYUNLU TARIHI HAKKINDA ARAŞTIRMALAR. 18. Türk Tarih Kurumu. 1954. 251–270.
Mükrimin Halil Yinanç. Akkoyunlular. İslam Ansiklopedisi. 251–270.
Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. III cild (XIII-XVIII əsrlər)). Bakı: Elm nəşriyyat. Nailə Vəlixanlı. 2007. səh. 592.
Əbubəkr Tehrani (Rahilə Şükürova). Kitabi-Diyarbəkriyyə. İstanbul: Bayrak nəşriyyatı. 2006.