Ayn Gazal heykelleriAmman, Ürdün'deki Ayn Gazal arkeolojik alanında keşfedilen, yaklaşık 9000 yıl öncesine tarihlenen (MÖ 7200 ve M.Ö. 6250 yılları arasında yapılmış) bir dizi büyük ölçekli kireç alçı ve kamış heykeldir.[3][4] Çanak Çömlek Öncesi Neolitik C dönemine aittir.[2] 1983 ve 1985 yıllarında, yaklaşık 200 yıl arayla oluşturulan iki yeraltı deposunda toplam 15 heykel ve 15 büst keşfedilmiştir.[5]
Heykeller, insan formunun en eski büyük ölçekli temsilleri arasındadır ve Çanak Çömlek Öncesi Neolitik B veya C dönemine ait tarih öncesi sanatın dikkate değer örneklerini temsil etmektedir.[6] Amaçları belirsizliğini korumaktadır, arkeologlar üretimden hemen sonra gömülmüş olabileceklerine inanmaktadır, muhtemelen bu amaçla yapılmışlardır.[7]
Ayn Gazal Heykelleri bugün Amman'daki Ürdün Müzesi koleksiyonlarının bir parçasıdır ve bazıları Amman Kalesi'nde de sergilenmektedir. Ürdün Arkeoloji Müzesi, birkaçı ise yabancı müzelere ödünç verilmiştir: bir heykel Paris'teki Louvre Müzesi'ndedir; diğer üç heykelin parçaları Londra'daki British Museum'da görülebilir;[8] ve iki başlı figürlerden biri Louvre Abu Dhabi'de sergilenmektedir.[9][10]
Açıklama
Amman Kalesi'ndeki HeykellerÇift kafalı heykellerden birinin yakın çekimi
Figürler tam heykeller ve büstler olmak üzere iki tiptir. Büstlerin bazıları iki başlıdır. Geniş açık gözleri ve bitümle çizilmiş irisleriyle başların modellenmesi için büyük çaba harcanmıştır. Heykeller erkekleri, kadınları ve çocukları temsil etmektedir; kadınlar göğüslere ve hafifçe genişlemiş karınlara benzeyen özellikleriyle tanınabilir, ancak ne erkek ne de kadın cinsel özellikleri vurgulanmamıştır ve heykellerin hiçbirinde cinsel organ yoktur, heykelin herhangi bir miktarda ayrıntıyla şekillendirilmiş tek kısmı yüzlerdir.[11]
Heykeller, Zarqa Nehri kıyılarında yetişen bitkiler kullanılarak bir kamış çekirdeği üzerine kireçtaşından nemli alçının modellenmesiyle oluşturulmuştur. Kamışlar binlerce yıl içinde çürüyerek içleri boş alçı kabukları bırakmıştır. Kireç sıvası, kireç taşının 600 ila 900 °C (1.100 ila 1.700 °F) arasındaki sıcaklıklara ısıtılmasıyla oluşur; hidratlanmış kireç daha sonra bir hamur yapmak için su ile birleştirilir ve daha sonra modellenir. Alçı kuruyup sertleştiğinde suya dayanıklı bir malzeme haline gelir. Başlar, gövdeler ve bacaklar ayrı saz demetlerinden oluşturulmuş, daha sonra bunlar bir araya getirilerek alçıyla kaplanmıştır. İrislerin dış hatları zift ile çizilmiş ve başları muhtemelen bir tür perukla kaplanmıştır.
Biblo veya heykelciklerden daha uzundurlar, ancak insan boyunda değildirler, en uzun heykelciklerin yüksekliği 1 m'ye (3 ft) yakındır. Orantısız bir şekilde düzdürler, kalınlıkları yaklaşık 10 cm (4 inç) kadardır. Yine de ayakta duracak şekilde tasarlanmışlardır, muhtemelen kapalı alanlarda yere sabitlenmişlerdir ve sadece önden görülmeleri amaçlanmıştır.[12] Heykellerin yapılış şekli uzun süre dayanmalarına izin vermezdi ve bozulmamış halde gömüldükleri için hiçbir zaman uzun süre sergilenmemiş olmaları, daha ziyade kasıtlı gömme amacıyla üretilmiş olmaları mümkündür.[11]
Ayn Gazal bölgesi 1974 yılında Amman'ı Zerka şehrine bağlayan bir otoyol inşa eden müteahhitler tarafından keşfedilmiştir. Kazılar 1982 yılında başlamıştır. MÖ yaklaşık 7250-5000 yılları arasında iskân edilmiştir. En parlak döneminde, MÖ 7. binyılın ilk yarısında, yerleşim 10-15 hektarlık (25-37 ac) bir alana yayılmış ve yaklaşık 3000 kişi yaşamıştır.[13]
Heykeller 1983 yılında keşfedilmiştir. Arkeologlar, bir buldozer tarafından açılan bir patikadaki toprak kesitini incelerken, yüzeyin 2,5 metre (8 ft) altında alçı heykellerin bulunduğu büyük bir çukurun kenarına rastladılar. Gary O. Rollefson başkanlığındaki kazı 1984/85 yıllarında gerçekleştirilmiş, 1993–1996 yıllarında Rollefson ve Zeidan Kafafi başkanlığında ikinci bir kazı daha yapılmıştır.[14]
Birbirinden yaklaşık 200 yıl sonra olan iki ayrı depoda toplam 15 heykel ve 15 büst bulunmuştur. Terk edilmiş evlerin zeminlerine kazılmış çukurlara dikkatlice yerleştirildikleri için oldukça iyi korunmuşlardır.[15]Jericho ve Nahal Hemar'da bulunan benzer heykellerin kalıntıları günümüze yalnızca parça parça ulaşmıştır.[16]
Heykellerin bulunduğu çukurun etrafı dikkatlice kazılmış ve içindekiler nakliye sırasında korunmaları için poliüretan köpükle doldurulmuş ahşap bir kutuya yerleştirilmiştir.[17] Heykeller, özellikle uzun süre gömüldükten sonra kırılgan hale gelen alçıdan yapılmıştır. Alanda keşfedilen ilk heykel seti Büyük Britanya'daki Kraliyet Arkeoloji Enstitüsü'ne gönderilirken, birkaç yıl sonra bulunan ikinci set restorasyon çalışmaları için New York'taki Smithsonian Enstitüsü'ne gönderilmiştir. Heykeller konservasyonlarının ardından Ürdün'e iade edildi ve Ürdün Müzesi'nde görülebilir.[18]
Buluntuların bir kısmı British Museum'da ödünç olarak bulunmaktadır. Heykellerden biri Paris'teki Louvre Müzesi'nde, iki başlı figürlerden biri ise Louvre Abu Dabi'de sergilenmektedir.
Resimler
Louvre ʿAin Ghazal heykeli, önden
Louvre `Ain Ghazal heykeli sol profil
Louvre `Ain Ghazal heykeli sağ profil
Micah, ʿAin Ghazal Heykeli, British Museum
Noah, 'Ain Ghazal Heykeli, British Museum
Baş, Ayn Gazal'dan insan heykeli, Amman, Ürdün Müzesi
Ayn Gazal'dan çift başlı heykel, Amman, Ürdün Arkeoloji Müzesi
^McCarter, Susan (12 Kasım 2012). Neolithic. Routledge. ss. 161-163. ISBN9781134220397. 18 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2016. G. O. Rollefson içinde: Ian Kuijt (ed.), Life in Neolithic Farming Communities: Social Organization, Identity, and Differentiation, Springer (2006), s. 153 21 Mart 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
^"Kireç Alçı Heykeller". British Museum. Trustees of the British Museum. 18 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2015. Ayn Gazal heykellerinin en uzunları yaklaşık 1 m yüksekliğe ulaşır ve desteksiz ayakta duramayacakları için yere sabitlenmiş olsalar da serbest durdukları varsayılır. Üst Paleolitik [Venüs heykelciklerinin yüksekliği 20 cm'den daha küçük olma eğilimindedir. Paleolitik dönemden kalma Laussel Venüsü gibi insan formunun daha uzun temsilleri kabartma veya boyalıdır.
^Feldman, Keffie. "Ain-Ghazal (Jordan) Pre-pottery Neolithic B Period pit of lime plaster human figures". Joukowsky Institute, Brown University. 5 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2018. Büyük ölçüde topluluktakilerin atalarını ya da bu temanın varyasyonlarını temsil ettikleri düşünülmektedir. Bu heykellerin başlarına yapılan benzer muamele ile parçalara ayrılmış ve gömülmüş sıvalı kafataslarına dayanarak bu sav ileri sürülebilir. Heykellerin gömülme biçimi de Ayn Gazal halkının ölülerini gömme biçimine benzemektedir. Ancak, ya bu heykeller birer temsil değil de, bizzat canlandırılmış nesneler ise? Ya öldükleri ya da canlılıklarını kaybettikleri düşünüldüğü için insanlara benzer bir şekilde gömüldülerse? Bu heykeller cevapları kadar çok soruyu da beraberinde getirmektedir ve bu nedenle gelecekteki çalışmalar için zengin bir alan sağlayacaktır.
^preliminary excavation reports: Rollefson, G. ve Kafafi, Z. Annual of the Department of Antiquities of Jordan 38 (1994), 11–32; 40 (1996), 11–28; 41 (1997), 27–48.
