Asam amino protéinogenik nyaéta asam amino anu diruntuykeun sacara biosintétik jadi protéin nalika translasi. Kecap "protéinogenik" hartina "nyieun protéin". Di sakur mahluk hirup anu geus kanyahoan, aya 22 asam amino anu dikode sacara genetik (protéinogenik), 20 dina kode genetik baku ditambah 2 (selenosistéin jeung pirolisin) anu bisa diruntuykeun ku cara mékanisme translasi husus.^[1] Sabalikna ti éta, asam amino non-protéinogenik mah asam amino anu teu ngaruntuy kana protéin atawa (kawas GABA, L-DOPA, atawa triiodotironin), salah karuntuykeun ngaganti asam amino protéinogenik, atawa henteu dijieun langsung sarta diisolasi ku mesin sélulér baku (kawas hidroksiprolin). Anu pandeuri biasana balukar tina modipikasi pos-translasi kana protéin. Sababaraha asam amino non-protéinogenik diruntuykeun kana péptida non-ribosomal anu disintésis ku sintetase péptida non-ribosomal.

Boh eukariot jeung prokariot bisa nyelapkeun selenosistéin kana protéinna ngaliwatan runtuyan nukléotida anu katelah unsur SECIS, anu ngatur sél pikeun narjamahkeun hiji kodon UGA nu deukeut jadi selenosistéin (kuduna UGA téh kodon stop). Dina sababaraha prokariot métanogenik, kodon UAG ogé bisa ditarjamahkeun jadi pirolisin.^[2]

Dina eukariot, aya ukur 21 asam amino protéinogenik, 20 kode genetik baku, ditambah selenosistéin. Awak manusa bisa nyintésis 12na, anapon nu 9 anu katelah asam amino ésénsial kudu ngala tina dahareun (salaku turunan protéinna). Anu salapan nyaéta histidin, isoleusin, leusin, lisin, métionin, fénilalanin, tréonin, triptopan, jeung valin (i.e. H, I, L, K, M, F, T, W, V).^[3]

Asam amino protéinogenik kapanggih tumali jeung sét asam amino anu dipiwanoh ku sistem autoaminoasilasi ribozim.^[4] Ku kituna, asam amino non-protéinogenik sigana geus disingkahkeun dina prosé évolusi. Watek séjén anu kapanggih anu sigana jadi sabab nyaéta matak teu stabil, contona ornitin jeung homoserin anu matak ngagulung jeung paregatna ranté péptida nu balukarna mondokan umur protéin. Anapon nu séjénna toksik alatan bisa napelna kana protéin kurang spésipik, contona baé kanavanin anu mangrupa analog arginin.

• Asam amino glukogenik
• Asam amino ketogenik

Wikimedia Commons mibanda média séjénna nu patali jeung Proteinogenic amino acids .

• The origin of the single-letter code for the amino acids

Artikel ieu mangrupa taratas, perlu disampurnakeun. Upami sadérék uninga langkung paos perkawis ieu, dihaturan kanggo ngalengkepan.