![]()
Za ostale upotrebe, v. Mramor (razvrstavanje).
Koordinate: 43° 18′ 32" SGŠ, 21° 46′ 31" IGD
Mramor je naseljeno mesto u gradskoj opštini Palilula na području grada Niša u Nišavskom okrugu. Nalazi se na levoj obali Južne Morave, na oko 9,5 km zapadno od centra Niša. Prema popisu iz 2002. bilo je 725 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 683 stanovnika). Ovo naselje je sa naseljima Krušce i Mramorski Potok do 31.12.1992 bilo u sastavu opštine Merošina, 1.1. 1993. godine ulazi u sastav Grada Niša, da bi od 2004. postalo deo gradske opštine Palilula.
Istorija
Mramor je staro, još u srednjem veku formirano selo. Turski popis 1444/46. godine ga zatiče kao spahiluk (timar) kadije iz Niša sa 17 domova koji se „prostiru do prelaza“ i s dažbinama u iznosu 1.555 akči. Prelaz na Južnoj Moravi kod Mramora pominje se i 1498. godine s napomenom da se tu ubire prihod od skelarine.
Nastupajuće decenije i vekovi ne daju mnogo podataka o Mramoru, ali je poznato da se u drugoj polovini 19. veka, uz podršku Turaka, verovatno s ciljem kontrole mramorskog mosta, na severnom kraju potesa Gudure zaselilo čerkesko selo zvano Čiflik. Odnose Mramorčana i Čerkeza opterećivale su razmirice. Za vreme bojeva oko Niša 1877. godine Turci su na visovima iznad Mramora uzaludno pokušavali da zaustave prodor srpske vojske u sastavu Ibarske divizije na ovom pravcu. Mramor je oslobođen 6/18. decembra 1877. godine u 9,30 časova. S povlačenjem Turaka otišli su iz Mramora i Čerkezi, a u potesu Gudure ostalo je zapuštenih njihovih 50 kuća. Krajem 19. veka (1895) Mramor je selo sa 47 domaćinstava i 292 stanovnika, a godine 1930. u njemu je živelo 65 domaćinstava i 565 stanovnika.
U ataru sela su se tokom turskog vremena i posle oslobođenja odigrala velika sukcesivna kliženja zemljišta na obalskom odseku prema Južnoj Moravi. Tim putem je nastao karakterističan izlomljen teren na potesu Gudura. Kliženja su se odigravala i u sektoru današnjeg mramorskog naselja i na pravcu prema Krušcu. Veća kliženja zabeležena su 1911. godine, a najnovija, na sektoru samih naselja Mramora i Krušca, posle Drugog svetskog rata.
Po oslobođenju od Turaka Mramor je u čitavom nizu decenija egzistirao kao manje selo na obali Južne Morave uz Mramorski most, pa je tako i dobio četvororazrednu osnovnu školu tek 1932/33. godine (prvi učitelj bio je R. Perunović). Tek posle Drugog svetskog rata u njemu su se i brojčano i strukturalno odigrale značajne promene. Najpre su u njemu, još pre rata, začela pijaca koja je tokom rata naglo ojačala, a zatim se kao stočna pijaca (četvrtkom) održala do danas. Mramorski (drveni) je od 1877. godine rušen u svim ratovima, poslednji put se sam srušio 1979. godine posle čega je, 1980. godine, izgrađen današnji betonski.
Osim bojeva decembra 1877. godine, oko Mramorskog mosta su se vodile oštre borbe i 1941. odnosno 1944. godine. U skladu sa postavkama Generalnog urbanističkog plana Niša izmeštena je iz grada i 1972/74. godine izgrađena na desnoj obali Južne Morave fabrika gumenih proizvoda „Vulkan“. Istovremeno, spontanom inicijativom znatnog broja građana Niša, područje Mramorskog brda i Gudura privuklo je vikend pažnju. Prvi je kupio parcelu i izgradio poljsku kuću iznad batušinačkog puta 1966/67. godine M. Jovanović, penzionisani službenik iz Niša. Odmah za njim, 1969. godine, ispod batušinačkog puta, kupili su parcele i započeli gradnju J. Ćirić, profesor i M. Zdravković, službenik, obojica iz Niša. Za ovim protagonistima, u narednim godinama nastupila je ekspanzija otkupa parcela i građenje poljskih kuća (vikendica), tako da je izgrađenih i nedovršenih vikend kuća u 1983. godini bilo ukupno 214 (izgrađenih 120, nedovršenih 94). Među ovima 15 kuća je bilo stalno zaseljenih. U međuvremenu izgrađena su u ovoj zoni i tri radna objekta: skladište „Krajina vino“ i skladište građevinskog materijala „Novi dom“ i „Bisernica“. Na seoskoj utrini (bivšem pijačnom prostoru) napravljeno je fudbalsko igralište, a duž glavne ulice zasađen drvored. Stočna pijaca je dislocirana u pogodnije prostore u nizvodnom delu seoskog naselja.
Odslikavajući nastale strukturalne promene Mramor je 1971. godine imao 39 poljoprivrednih, 52 mešovita i 68 nepoljoprivrednih domaćinstava.
Demografija
U naselju Mramor živi 580 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 40,5 godina (40,3 kod muškaraca i 40,8 kod žena). U naselju ima 248 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,92.
Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je porast u broju stanovnika.
- Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka
|
|
Stanovništvo prema polu i starosti [2]
|
|---|
|
m |
|
|
ž |
| ? |
2 |
|
|
4 |
| 80+ |
7 |
|
|
3 |
| 75-79 |
8 |
|
|
15 |
| 70-74 |
20 |
|
|
25 |
| 65-69 |
28 |
|
|
22 |
| 60-64 |
22 |
|
|
23 |
| 55-59 |
12 |
|
|
16 |
| 50-54 |
29 |
|
|
25 |
| 45-49 |
35 |
|
|
30 |
| 40-44 |
34 |
|
|
26 |
| 35-39 |
19 |
|
|
26 |
| 30-34 |
16 |
|
|
19 |
| 25-29 |
18 |
|
|
26 |
| 20-24 |
24 |
|
|
27 |
| 15-19 |
29 |
|
|
25 |
| 10-14 |
20 |
|
|
23 |
| 5-9 |
21 |
|
|
10 |
| 0-4 |
18 |
|
|
18 |
| prosek |
40.3 |
|
|
40.8 |
Domaćinstva
Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002.
| Godina popisa
|
1948.
|
1953.
|
1961.
|
1971.
|
1981.
|
1991.
|
2002.
|
| Broj domaćinstava
|
104
|
116
|
138
|
159
|
170
|
193
|
248
|
|
Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002.
| Broj članova
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10 i više
|
Prosečan broj članova
|
| Broj domaćinstava
|
47
|
72
|
39
|
56
|
19
|
8
|
6
|
1
|
-
|
-
|
2.92
|
|
Domaćinstva
Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002.
| Godina popisa
|
1948.
|
1953.
|
1961.
|
1971.
|
1981.
|
1991.
|
2002.
|
| Broj domaćinstava
|
303
|
69
|
205
|
19
|
8
|
2
|
312
|
|
Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002.
| Broj članova
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10 i više
|
Prosečan broj članova
|
| Broj domaćinstava
|
52
|
210
|
41
|
6
|
3
|
|
|
|
|
|
|
|
Stanovništvo prema delatnosti koju obavlja
| Pol
|
Ukupno
|
Poljoprivreda, lov i šumarstvo
|
Ribarstvo
|
Vađenje rude i kamena
|
Prerađivačka industrija
|
Proizvodnja i snabdevanje...
|
Građevinarstvo
|
Trgovina
|
Hoteli i restorani
|
Saobraćaj, skladištenje i veze
|
| Muški
|
128
|
12
|
-
|
-
|
54
|
1
|
13
|
21
|
3
|
6
|
| Ženski
|
82
|
8
|
-
|
-
|
17
|
-
|
1
|
22
|
-
|
3
|
| Oba
|
210
|
20
|
-
|
-
|
71
|
1
|
14
|
43
|
3
|
9
|
| Pol
|
Finansijsko posredovanje
|
Nekretnine
|
Državna uprava i odbrana
|
Obrazovanje
|
Zdravstveni i socijalni rad
|
Ostale uslužne aktivnosti
|
Privatna domaćinstva
|
Eksteritorijalne organizacije i tela
|
Nepoznato
|
| Muški
|
-
|
3
|
3
|
1
|
5
|
3
|
-
|
-
|
3
|
| Ženski
|
3
|
2
|
5
|
6
|
11
|
3
|
-
|
-
|
1
|
| Oba
|
3
|
5
|
8
|
7
|
16
|
6
|
-
|
-
|
4
|
Reference
- ↑ Knjiga 9, Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, maj 2004, ISBN 86-84433-14-9
- ↑ Knjiga 2, Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, februar 2003, ISBN 86-84433-01-7
Literatura
- Enciklopedija Niša: Priroda, prostor, stanovništvo; izdanje Gradina - Niš, 1995.g. pp. 101.
Vanjske veze
