Kolašin u NOB obuhvata istoriju Kolašina od italijanske okupacije (17. aprila 1941) do oslobođenja (29. decembra 1944).[1]
Okupacija
Italijanska okupacija i ustanak
U aprilskom ratuKolašin su 17. aprila 1941. zauzele jedinice italijanskog 17. armijskog korpusa, a u maju su uspostavljene stare žandarmerijske i nove karabinjerske stanice. U Žutom brdu kod Kolašina održan je 13. jula 1941. sastanak Mesnog komiteta KPJ za Kolašin, na kojem je odlučeno da da se formiraju gerilski odredi i da otpočnu akcije protiv okupatora.[1]
Već 16. jula kod sela Sjerogošta napalo je oko 50 ustanika 2 kamiona italijanskih vojnika. U kratkoj borbi naneti su im gubici od 25 poginulih. Ustaničke snage kolašinskog sreza (oko 3.000 boraca) blokirale su 20. jula italijanski garnizon u Kolašinu i prinudili ga na predaju: zarobljeno je 260 vojnika, zaplenjeno 280 pušaka, 8 puškomitraljeza i 12 minobacača. Sutradan u Kolašinu su obrazovani Sreski i Gradski NOO i formirana tri ustanička bataljona. U Kolašinu se nalazila do 4. avgusta Privremena vrhovna komanda nacionalnooslobodilačkih trupa za Crnu Goru, Boku i Sandžak.[1]
Krajem jula Italijani su preduzeli akciju da povrate izgubljene garnizone i krajeve. Među njima divizija Pusteria, nastupajući od Podgorice, zauzela je Kolašin 5. avgusta. Dejstva crnogorskih partizana preneta su na teren južno od Kolašina, na komunikaciju koja vodi za Podgoricu.[1]
Borbe u 1942. godini
Komandant četničkih Limsko-sandžačkih odreda Pavle Đurišić u prisustvu guvernera okupirane Crne Gore Pircija Birolija govori četničkim jedinicama o bratstvu i saradnji četnika i italijanskog okupatora u borbi protiv partizana, Kolašin, krajem 1942.
Italijanske posadne trupe pod pritiskom Komskog NOP odreda napustile su Kolašin 5. januara 1942. Oko 1.500 četnika napali su 23. februara od Mateševa kombinovani NOP odred Radomir Mitrović, koji je držao položaje južno od Kolašina. Četnici su razbili Odred i sutradan zauzeli Kolašin.[1]
Pomen streljanim partizanima na Brezi u Kolašinu, septembra 1943.
Grad je 27. septembra 1943. zauzela Četvrta proleterska crnogorska brigada posle 14 časovne borbe protiv 300 četnika i 2. bataljona 83. puka italijanske divizije Venecija. Razbijeni četnici povukli su se prema Mateševu, a italijanski bataljon prešao je na stranu NOVJ. Tri dana kasnije četnici su pokušali da povrate Kolašin, te su grupisali 1. i 2. beransku, Kolašinsku, Jurišnu i Andrijevičku brigadu i od Mateševa počeli napad na 4. proletersku brigadu i italijanski bataljon. U toku borbe snagama NOVJ u Kolašinu pritekli su u pomoć delovi Druge dalmatinske i Druga proleterska brigada i uz sadejstvo Vasojevićkog partizanskog bataljona i Bjelopoljskog bataljona Treća proleterske sandžačke brigade, četnici su protivnapadom 4. oktobra razbijeni, izgubivši oko 200 ljudi. Delovi nemačke 118. lovačke divizije privremeno su zauzeli grad 22. oktobra, ali su ga napustili već 26. oktobra.[1]
U Kolašinu je 15. novembra u prisustvu 544 delegata održano Prvo zasedanje Zemaljskog antifašističkog veća narodnog oslobođenja (ZAVNO) Crne Gore i Boke. Na njemu je obrazovano ZAVNO Crne Gore i Boke, kao najviši organ nove narodne vlasti. U Kolašinu je 5. decembra održan Prvi kongres AFŽ Crne Gore i Boke u prisustvu 400 delegata.[1]
Borbe u 1944. godini
Peta crnogorska brigada III divizije prolazi kroz Kolašin i nastavlja gonjenje Nemaca ka Mojkovcu, decembra 1944.
Nemački avioni su bombardovali Kolašin 22. januara 1944. Drugo zasedanje ZAVNO Crne Gore i Boke održano je 16. februara 1944. u Kolašinu, a od 13. do 15. jula 1944. održano je i Treće zasedanje ZAVNO, na kojem je ZAVNO proglašen za Crnogorsku Antifašističku skupštinu narodnog oslobođenja (CASNO), koja je donela odluku da Crna Gora, kao ravnopravna federalna jedinica, uđe u Demokratsku Federativnu Jugoslaviju.[1]
Za vreme Durmitorske operacije nemačka 1. brska divizija zauzela je Kolašin 15. avgusta 1944, ali ga je 27. avgusta napustila. Četnici i Nemci su, nastupajući iz Mateševa, zauzeli Kolašin 4. septembra, potisnuvši Devetu crnogorsku brigadu. Novi napad na 500-600 četnika i italijanskih fašista i oko 100 nemačkih vojnika u Kolašinu organizovala je 14. septembra Peta proleterska crnogorska brigada. Posle teških borbi 15. septembra oko 18 časova grad je oslobođen. Na narodnom zboru u Kolašinu izabran je 22. oktobra sreski odbor NOF. Poslednji put je Kolašin okupirala nemačka 297. divizija 15. decembra, a definitivno ga je oslobodila 29. decembra 1944. Peta crnogorska brigada.[1]
.jpg)
