Zespół dworski w Książniczkach

Zespół dworski w Książniczkach
Zabytek: nr rej. A-585 z 25.04.1988 [A-507/M][1]
Ilustracja
Dwór w Książniczkach
Państwo

 Polska

Miejscowość

Książniczki

Adres

Książniczki

Typ budynku

dwór

Inwestor

Władysław Strumiłło

Kondygnacje

2

Rozpoczęcie budowy

początek XIX w.

Ważniejsze przebudowy

1896

Odbudowano

2013

Kolejni właściciele

Stanisław Russocki (zm. 1734), Akademia Krakowska, Władysław Strumiłło (zm. 1916), Zofia Strumiłło, Tadeusz Strumiłło (1884–1958), Tadeusz Strumiłło

Położenie na mapie gminy Michałowice
Mapa konturowa gminy Michałowice, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Zespół dworski w Książniczkach”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Zespół dworski w Książniczkach”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Zespół dworski w Książniczkach”
Położenie na mapie powiatu krakowskiego
Mapa konturowa powiatu krakowskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Zespół dworski w Książniczkach”
Ziemia50°08′04″N 20°00′35″E/50,134444 20,009722
Multimedia w Wikimedia Commons

Zespół dworski w Książniczkach – zespół dworski znajdujący się w Książniczkach, w gminie Michałowice, w powiecie krakowskim, w Polsce.

Obiekt w skład którego wchodzi: dwór, rządcówka, spichlerz oraz park, został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego.

Historia

Pierwsza wzmianka o wsi Książnice (tak nazywała się wieś do końca XVIII wieku) pochodzi z 1382[2] roku. Wieś należała do kolegiaty św. Floriana na krakowskim Kleparzu[3], a następnie do jezuitów[4]. W I połowie XVIII wieku, dobra należały do rodziny Rusocickich[3]. Od połowy XVIII wieku była własnością Akademii Krakowskiej[3]. Po powstaniu listopadowym dobra w Książniczkach przejęły władze carskie[4].

W roku 1886 majątek zakupił szlachcic litewski, Władysław Zgierski-Strumiłło wraz z żoną Zofią z Obrąpalskich (wnuczką Henryka Siemiradzkiego), który pracował jako inżynier kolejowy w Imperium Rosyjskim oraz zarządca majątków Aleksieja(inne języki) i Władimira Bobrinskich(inne języki) w Smile i Marii Anieli Branickiej w Białej Cerkwi na Ukrainie[5][6]. W 1896 r. Zgierski-Strumiłło zakończył przebudowę drewnianego dworu na murowany z cegły klinkierowej[7] kosztem ok. 10 000 rubli[8]. Podczas I wojna światowej wojska austriackie wycięły ogród i sad dworski[9]. Po śmierci Zgierskiego-Strumiłły w 1916 r. jego syn, Tadeusz Strumiłło, powrócił z Wiednia, ale majątek był zarządzany przez Wojciecha Górskiego[10].

Tadeusz Strumiłło rezydował w dworze po zawartym w 1922 r. małżeństwie ze Stefanią Herman[11]; urodził się tam w 1929 r. ich najmłodszy syn, Tadeusz. Do gości Strumiłły, związanych z organizacją Eleusis i harcerstwem, należeli w tym okresie Stanisław Cywiński, Marian Karol Dubiecki, Józef Kostrzewski, Stanisław Pigoń, Ignacy Posadzy i Adam Wodziczko[11]. Strumiłło zgromadził w Książniczkach bibliotekę obejmującą wiele tysięcy tomów, którą po parcela­cji majątku przekazał Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie[12] – z wyjątkiem części dotyczącej Richarda Wagnera, która trafiła po jego śmierci do Biblioteki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego[13].

W 1930 większa część majątku w Książniczkach o wielkości 122 ha była własnością nieletniej Zofii ze Strumiłłów Zgierskiej, a mniejszą częścią o areale 52 ha rozporządzał Andrzej Turkułł[14]. W 1936 zarządcą majątku i mieszkańcem dworu był Józef Wilczek[15]. Tadeusz Strumiłło powrócił do Książniczek z Poznania w 1941[16] i mieszkał w dworze do końca okupacji niemieckiej[17]. Dwór przetrwał II wojnę światową bez zniszczeń[a].

22 marca 1945 majątek Strumiłły o areale 58,24 ha (inną jego część, liczącą 52,64 ha, dzierżawił wówczas Roman Krimmel[20][b]) został przejęty przez Skarb Państwa z naruszeniem kryteriów przewidzianych w dekrecie Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego o reformie rolnej i rozparcelowany[c], a sama rezydencja przeznaczona na mieszkania socjalne dla najuboższych mieszkańców wsi[23][24][21]. Rodzina Strumiłłów przeniosła się do Poznania[25]. W marcu 1947 mieszkańcy Książniczek wystosowali prośbę o przeznaczenie resztówki z parcelacji dworu na powiększenie szkoły[26]. W zachodniej części dworu w latach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mieścił się sklep spożywczy, a w części wschodniej – świetlica i nad nią biblioteka[23]. W latach 80. XX w. został opuszczony i zdewastowany[24].

Pod koniec 2004 roku spadkobiercy Tadeusza Strumiłły – wydawca Jerzy Illg z rodziną[27] – po szesnastu latach starań odkupili Książniczki od Agencji Nieruchomości Rolnych[28], po czym w 2006 r. sprzedali dwór i ogród nowemu właścicielowi[24]. W 2013 roku zakończył się remont budynku, który w latach poprzednich popadł w ruinę.

Architektura

Dwór w Książniczkach jest obiektem murowanym. W 1896 roku Władysław Zgierski-Strumiłło do starszej, pochodzącej z początku XIX wieku parterowej części, dobudował obszerny, licowany cegłą budynek. Wówczas powstała parterowa część środkowa i piętrowe, w całości podpiwniczone skrzydło wschodnie. Nowa cześć budynku jest wybudowana na planie zbliżonym do litery "T". Wejście zostało poprzedzone drewnianym gankiem. Na wszystkich częściach dworku dachy są dwuspadowe. Wnętrza posiadają stropy belkowe.

W zespole dworskim zachował się budynek rządcówki i spichlerz, zbudowane w końcu XIX wieku. Rządcówka zbudowana jest na rzucie prostokąta z drewnianym gankiem od frontu, kryta dachem dwuspadowym.

Park

Całość otoczona jest parkiem o charakterze krajobrazowym, naturalistycznym założonym na przełomie XIX–XX wieku. Park posiada kształt zbliżony do owalu i obejmuje grzbiet niewielkiego wzniesienia opadającego w kierunku południowo-zachodnim. Drzewostan składa się w większości z drzew liściastych, niektóre okazy mogą liczyć ponad 100 lat[2].

  • Kapliczka w ogrodzeniu
    Kapliczka w ogrodzeniu

Uwagi

  1. ↑ Okupanci niemieccy zajęli na swoje potrzeby i zdewastowali szkołę w Książniczkach[18], założoną ze składek mieszkańców w 1934[19].
  2. ↑ Marcin Chorązki stwierdza, że podział majątku na części w okresie międzywojennym i wojennym nie jest znany[17], natomiast pisząc o parcelacji uznaje majątek dzierżawiony przez Krimmela za tożsamy z własnością Strumiłły, mimo rozbieżnych areałów[21].
  3. ↑ Wielkość majątku wynosiła 58,24 ha, co według norm dla województw zachodnich, w tym śląskiego, nie stanowiło podstawy do parcelacji[21]. Intencją podwyższonej normy było jednak wyłączenie z parcelacji zamożniejszych chłopów, tymczasem w Książniczkach w latach 1918–1929 istniało 30 gospodarstw chłopskich o łącznym areale 96,32 ha, z których żadne nie przekraczało 10 ha[22].

Przypisy

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. małopolskiego. [dostęp 2010-02-09].
  2. ↑ a b Rys historyczny gminy Michałowice. Gmina Michałowice. [dostęp 2014-05-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (28 grudnia 2021)].
  3. ↑ a b c Piotr Libicki: Dwory i pałace wiejskie w Małopolsce i na Podkarpaciu. Poznań: Dom Wydawniczy REBIS Sp. z o.o., 2012, s. 227. ISBN 978-837510-597-1.
  4. ↑ a b dworymalopolski.pl. [dostęp 2014-05-23].
  5. ↑ Meus 2018 ↓, s. 32.
  6. ↑ Illg 2014 ↓, s. 1.
  7. ↑ Illg 2014 ↓, s. 2.
  8. ↑ Zgierski-Strumiłło 2014 ↓, s. 22.
  9. ↑ Meus 2018 ↓, s. 34.
  10. ↑ Meus 2018 ↓, s. 33–34.
  11. ↑ a b Konopczyński 2014 ↓, s. 26.
  12. ↑ Illg 2014 ↓, s. 7.
  13. ↑ Illg 2014 ↓, s. 4.
  14. ↑ Chorązki 2018 ↓, s. 194.
  15. ↑ Chorązki 2018 ↓, s. 183–184.
  16. ↑ Janusz Wojtycza, Tadeusz Strumiłło (Zgierski-Strumiłło), [w:] Internetowy Polski Słownik Biograficzny [online], Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny [dostęp 2024-12-28]. Wersja drukowana: Polski Słownik Biograficzny, t. 44, Instytut Historii PAN, 2006–2007.
  17. ↑ a b Chorązki 2018 ↓, s. 183.
  18. ↑ Chorązki 2018 ↓, s. 236, 274.
  19. ↑ Chorązki 2018 ↓, s. 212.
  20. ↑ Chorązki 2018 ↓, s. 183, 194.
  21. ↑ a b c Chorązki 2018 ↓, s. 285.
  22. ↑ Chorązki 2018 ↓, s. 182.
  23. ↑ a b Grzegorz Młynarczyk, Książniczki, zespół dworski [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 1 sierpnia 2015 [zarchiwizowane z adresu 2023-09-02].
  24. ↑ a b c Jarosław Sadowski, Książniczki. Dwór rodziny Strumiłłów, „Naddłubniańskie Pejzaże”, 12–16, 2006–2007, s. 28 [zarchiwizowane z adresu 2016-03-05].
  25. ↑ Chorązki 2018 ↓, s. 287.
  26. ↑ Chorązki 2018 ↓, s. 299.
  27. ↑ Dorota Wodecka, Jerzy Illg: Nie chciałem wydawać w Znaku Houellebecqa, Palahniuka czy Littella. Epatują nihilizmem, by lepiej się sprzedać [online], Gazeta Wyborcza, 23 lipca 2021 [zarchiwizowane z adresu 2024-12-26].
  28. ↑ Illg 2014 ↓, s. 8.

Bibliografia