Zbrodnia w Sadkach

Zbrodnia w Sadkach
Państwo

Polska pod okupacją III Rzeszy

Miejsce

Sadki k. Nakłem

Data

jesień 1939

Liczba zabitych

86 osób

Typ ataku

egzekucje przez rozstrzelanie

Sprawca

Selbstschutz

Położenie na mapie Polski w 1939
Mapa konturowa Polski w 1939, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „miejsce zdarzenia”
Ziemia53°09′35″N 17°26′57″E/53,159722 17,449167
Raport komendanta żandarmerii w Sadkach z 1940, informujący o zamordowaniu przez Selbstschutz jesienią 1939 małżeństwa Heleny i Stanisława Płaczków

Zbrodnia w Sadkach – szereg egzekucji przeprowadzonych przez okupantów niemieckich w pobliżu wsi Sadki pod Nakłem. Na przełomie października i listopada 1939 z rąk członków paramilitarnego Selbstschutzu zginęło tam 86 mieszkańców powiatu wyrzyskiego.

Przejęcie władzy przez Selbstschutz

Przygraniczny powiat wyrzyski został zajęty przez oddziały niemieckiego Wehrmachtu już w pierwszych dniach kampanii wrześniowej. Na terenie powiatu, podobnie zresztą jak w wielu innych miejscach na ziemiach okupowanego Pomorza, niemal natychmiast uaktywnili się członkowie Selbstschutzu – paramilitarnej formacji złożonej z przedstawicieli niemieckiej mniejszości narodowej, zamieszkującej przedwojenne terytorium Rzeczypospolitej. Powiatowym dowódcą Selbstschutzu (Kreisführerem) został mianowany 23-letni Werner Köpenick[1]. Jego ludzie wspierani przez niemiecką żandarmerię niezwłocznie rozpoczęli masowe aresztowania Polaków. Zatrzymywani byli przede wszystkim przedstawiciele lokalnej elity społecznej i intelektualnej, lecz również osoby, do których członkowie Selbstschutzu żywili po prostu osobiste urazy bądź pretensje.

W okolicach Sadek, miejscowości leżącej mniej więcej w połowie drogi między Nakłem a Wyrzyskiem, również doszło do masowych aresztowań. Najciężej dotknięte zostały nimi wsie Anieliny i Łodzia, gdzie 34 mieszkańców zatrzymano 8 listopada 1939 pod zarzutem znieważenia Hitlera[2]. Aresztowano również wielu mieszkańców Sadek, Bnin i Dębionka oraz innych miejscowości. Zatrzymanych Polaków umieszczano zazwyczaj w prowizorycznym areszcie Selbstschutzu urządzonym w budynku urzędu gminnego w Sadkach[2].

Eksterminacja „polskiej warstwy przywódczej”

Między październikiem 1939 a wiosną 1940 na okupowanych terenach Pomorza miała miejsce zakrojona na szeroką skalę akcja eksterminacyjna, wymierzona w pierwszym rzędzie w przedstawicieli polskiej inteligencji, którą narodowi socjaliści obarczali winą za politykę polonizacyjną prowadzoną na Pomorzu Gdańskim w okresie międzywojennym oraz traktowali jako główną przeszkodę na drodze do szybkiego i całkowitego zniemczenia regionu. W ramach tzw. Intelligenzaktion Niemcy zamordowali wówczas blisko 30 000–40 000 mieszkańców Pomorza[3]. Na terenie powiatu wyrzyskiego największe egzekucje miały miejsce w Paterku pod Nakłem oraz w okolicach Łobżenicy.

 Osobne artykuły: Intelligenzaktion na Pomorzu, Zbrodnia w Paterku i Zbrodnia w Łobżenicy.

Również w okolicach Sadek miały miejsce zbiorowe egzekucje. Tamtejszych Polaków rozstrzeliwano w dwóch miejscach. Pierwszym z nich był bagnisty parów położony po prawej stronie szosy wiodącej z Sadek do Mrozowa, drugim – łączka w pobliżu rzeczki Rokitki na północny wschód od Sadek[2][4]. Na przełomie października i listopada 1939 członkowie Selbstschutzu (być może wspomagani przez funkcjonariuszy niemieckiej policji) zamordowali tam 86 Polaków[4]. Udało się ustalić nazwiska 79 ofiar[5], pochodzących z Sadek, Kraczek, Radzicza, Bnina, Anielin, Sadkowskiego Młyna i Dębionka[4]. Wyniki powojennych ekshumacji wskazują, że skazańców przywożono na miejsce straceń ze skrępowanymi rękoma. Część ofiar była przed śmiercią bestialsko torturowana, o czym mogą świadczyć połamane żebra i pogruchotane czaszki, które po wojnie odnaleziono w grobach[4].

Po wojnie

W 1945, wkrótce po wyzwoleniu Sadek spod niemieckiej okupacji, przystąpiono do ekshumacji ofiar nazistowskiego terroru. Prace ekshumacyjne prowadzono w obydwu wymienionych wyżej miejscach straceń. 35 zwłok, których nie udało się zidentyfikować, pochowano w zbiorowej mogile na cmentarzu parafialnym w Sadkach[6].

Przypisy

  1. ↑ Maria Wardzyńska: Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2009, s. 163. ISBN 978-83-7629-063-8.
  2. ↑ a b c Włodzimierz Jastrzębski: Terror i zbrodnia. Eksterminacja ludności polskiej i żydowskiej w rejencji bydgoskiej w latach 1939–1945. Warszawa: Interpress, 1974, s. 113–114.
  3. ↑ Obok przedstawicieli inteligencji na Pomorzu mordowano też Żydów, Polaków przywożonych z głębi Rzeszy i osoby chore psychicznie. Podnosi to ogólną liczbę osób zamordowanych w tym okresie na Pomorzu do blisko 60 000.
  4. ↑ a b c d Maria Wardzyńska: Był rok 1939... op.cit., s. 164.
  5. ↑ Włodzimierz Jastrzębski: Terror i zbrodnia... op.cit., s. 116.
  6. ↑ Sadki – mogiła zbiorowa ofiar terroru hitlerowskiego z okresu II wojny światowej. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. [dostęp 2010-11-17].

Bibliografia

  • Włodzimierz Jastrzębski: Terror i zbrodnia. Eksterminacja ludności polskiej i żydowskiej w rejencji bydgoskiej w latach 1939-1945. Warszawa: Interpress, 1974.
  • Maria Wardzyńska: Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2009. ISBN 978-83-7629-063-8.