Zbigniew Dunin-Wąsowicz

Zbigniew Dunin-Wąsowicz
Ilustracja
rotmistrz rotmistrz
Data i miejsce urodzenia

14 października 1882
Brzeżany

Data i miejsce śmierci

13 czerwca 1915
Rokitna

Przebieg służby
Lata służby

1905–1915

Siły zbrojne

Armia Austro-Węgier

Formacja

Legiony Polskie

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa:

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Niepodległości
Multimedia w Wikimedia Commons

Zbigniew Dymitr Dunin-Wąsowicz (ur. 14 października 1882 w Brzeżanach, zm. 13 czerwca 1915 pod Rokitną) – polski dowódca wojskowy, rotmistrz Legionów Polskich.

Pogrzeb rtm. Wąsowicza i innych poległych pod Rokitną
Portret rotmistrza Zbigniewa Wąsowicza Kasper Żelechowski (1916)
Grób rotmistrza przed 1919
Cmentarz Rakowicki - pomnik na grobie

Życie prywatne

Był synem Bolesława, polskiego oficera cesarskiej i królewskiej armii i szambelana dworu cesarskiego i wnukiem, w prostej linii, szwoleżera Mikołaja Dunin-Wąsowicza – uczestnika bitwy pod Somosierrą oraz starszym bratem Bolesława. Matką Zbigniewa była Wilhelmin z d. Müller[1]. Jego powinowatym był Jan Kosina[2].

Kariera wojskowa

Po ukończeniu korpusu kadetów w Łobzowie (dziś dzielnica Krakowa) poświęcił się zawodowej służbie wojskowej. Mianowany podporucznikiem kawalerii austriackiej w 1910 roku służył w 13 pułku ułanów. W 1912 roku w stopniu porucznika kawalerii na własną prośbę przeszedł do rezerwy. Związał się z ruchem strzeleckim. Po ogłoszeniu mobilizacji przybył do Brzeżan, gdzie objął kierownictwo wyszkolenia pozostałych w obozie strzelców. W krótkim czasie zrezygnował z pełnionej funkcji i wyjechał najpierw do Lwowa, a później do Krakowa, gdzie 11 sierpnia objął dowództwo oddziału Sokołów Konnych przy oddziałach Piłsudskiego. Brał udział w potyczkach w okolicy Kielc. Po połączeniu jego oddziału z oddziałem Władysława Beliny-Prażmowskiego 23 sierpnia został oddelegowany z powrotem do Krakowa w celu organizowania i szkolenia kolejnych oddziałów kawalerii Legionów Polskich. W Przegorzałach koło Krakowa i w Krakowie przy ul. Smoleńsk w stajniach konnego Sokoła sformował 2 i 3[3] szwadron kawalerii Legionów Polskich. Początkiem września objął dowództwo 2 szwadronu[3], który w październiku skierowano na Węgry i włączono w skład II Brygady Legionów Polskich[3]. Na czele 2 szwadronu po przejściu na teren Polski stoczył 26 października 1914 pod Cycułowem w okolicy Stanisławowa swój pierwszy bój[3]. W uznaniu zasług, głównie w czasie walk pod Cucyłowem został 5 listopada mianowany na rotmistrza kawalerii. Walczył w czterodniowej bitwie II Brygady pod Mołotkowem[3]. Brał udział w kampanii na Huculszczyźnie od 26 listopada do 8 grudnia 1914, a w styczniu 1915 został przerzucony wraz ze szwadronem na zagrożony odcinek węgierskiej granicy[3]. Walczył na Bukowinie i we wschodniej Małopolsce, gdzie z 2 szwadronem stoczył pod Tłumaczem zacięty bój[3].

Gdy na początku czerwca 1915 formacje II Brygady uległy reorganizacji rotmistrz Zbigniew Dunin-Wąsowicz został dowódcą 2 dywizjonu kawalerii (2 i 3 szwadron) II Brygady[4]. Zginął 13 czerwca 1915 roku[3], prowadząc szarżę pod Rokitną na czele szwadronu liczącego 63 ułanów[3]. Jego śmierć opisał uczestnik szarży Stanisław Rostworowski:

Rotmistrz krzyknął: Zdawajsia! i stała się rzecz nieoczekiwana. Ci ukryci w głębokim okopie sołdaci rosyjscy, których ułani nawet szablą dosięgnąć nie mogli, zdrętwieli na widok pędzących, ręce wznieśli do góry i o zmiłowanie prosili.
Okop był zdobyty. Ale z lewej i prawej flanki ogień nie zesłabł: owszem. wzmógł się jeszcze.
Padła "Hochla" pod rotmistrzem, chcieli go ratować – dał znak ręką, by jechali dalej, z rewolwerem w ręku zerwał się, strzelił kilkakrotnie wzdłuż okopu, ale wnet się zachwiał, słaniając się przeszedł kilkanaście kroków i upadł z przestrzelonym bokiem. Krew musiała gwałtownie uchodzić, osłabł – i usnął na wieki.

Pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie (grobowiec zbiorowy rokitniańczyków – kwatera 67). Ich uroczysty pogrzeb w Krakowie odbył się 25 lutego 1923[5][6].

Upamiętnienie

"Nasz Wąsowicz, chłop morowy,
Zbił Moskali w Cucyłowej.

Odznaczył się szwadron drugi,
Wrażej krwi on przelał strugi.
1915 Pieśń Szwadronu Wąsowicza[7]

  • W 1915 w Wiedniu został wybity medal upamiętniający szarżę pod Rokitną, zaprojektowany przez Jana Raszkę, na którego awersie widnieją popiersia poległych tam rtm. Zbigniewa Wąsowicza, por. Kisielnickiego i por. Włodka[8].
  • Rotmistrza upamiętnił w wierszu pt. Rotmistrzowej sławie poeta legionowy Józef Mączka[9].
  • Wiersze poświęcone Dunin-Wąsowiczowi i szarży pod Rokitną zebrano w antologii Szarża pod Rokitną w pieśni (oprac. Maria Olexińska, Lwów 1925)[10].
  • 13 czerwca 1936 we Lwowie prezydent miasta Stanisław Ostrowski odsłonił tablcę z okazji przemianowania dotychczasowej ul. Cetnerowskiej na ul. rtm. Dunin-Wąsowicza[11][12].
  • W Krakowie jedną z bocznych ulic alei Krasińskiego nazwano imieniem rotmistrza Dunin-Wąsowicza.

Odznaczenia

Przypisy

  1. ↑ Marek Gałęzowski, My idziemy w zórz świtanie... Sylwetki oficerów Legionów Polskich poległych i zmarłych w walce o niepodległość w latach 1914–1916, Warszawa: IPN, 2019, s. 66.
  2. ↑ Stowarzyszenie Członków Rodu Duninów. dunin.info. [dostęp 2014-02-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (4 marca 2014)].
  3. ↑ a b c d e f g h i O kawalerii polskiej XX wieku s. 25
  4. ↑ Mianowania i przeniesienia w Legionach. „Nowa Reforma”, s. 3, Nr 299 z 16 czerwca 1915. 
  5. ↑ Pogrzeb bohaterów rokitniańskich w Krakowie. „Nowości Illustrowane”. Nr 8, s. 2, 24 lutego 1923. 
  6. ↑ Pogrzeb bohaterów z pod Rokitny. „Nowości Illustrowane”. Nr 9, s. 2, 3 marca 1923. 
  7. ↑ Witold Sienkiewicz "Bojowo i lirycznie", Demart S.A 2010, ISBN 978-83-7427-586-6
  8. ↑ Andrzej Romaniak: Medale, medaliony, plakiety. Katalog zbiorów. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2005, s. 39. ISBN 83-919305-8-0.
  9. ↑ Józef Stachowicz: Miniony czas. Kraków: Księgarnia Akademicka, 1994, s. 45. ISBN 83-901827-1-8.
  10. ↑ Marek Gałęzowski, My idziemy w zórz świtanie..., s. 67.
  11. ↑ Ulica rtm. Dunin-Wąsowicza we Lwowie. „Polska Zbrojna”. 162, s. 5, 1936-06-14. Warszawa. .
  12. ↑ Ulica rotm. Dunin-Wąsowicza. „Kurier Warszawski”. Nr 154, s. 6, 6 czerwca 1936. 
  13. ↑ Dziennik Personalny 1923.01.11 Nr3
  14. ↑ M.P. z 1931 r. nr 132, poz. 199.

Bibliografia

  • Marek Gałęzowski, My idziemy w zórz świtanie... Sylwetki oficerów Legionów Polskich poległych i zmarłych w walce o niepodległość w latach 1914–1916, Warszawa: IPN, 2019.
  • Marian Kukiel, Dzieje polityczne Europy od rewolucji francuskiej 1789-1921, Londyn: PULS Publications, 1992
  • August Krasicki Dziennik z kampanii rosyjskiej 1914-1926 Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1988.
  • Stanisław Rostworowski Nie Tylko Pierwsza Brygada (1914–1918) Z Legionami na bój P.W. EGROSS – Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1993, ISBN 83-85253-05-X
  • Andrzej Czesław Żak, Rokitna 1915, Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994, ISBN 83-11-08294-4, OCLC 69461342.
  • Wacław Lipiński Walka zbrojna o niepodległość Polski w latach 1905–1918 Oficyna Wydawnicza VOLUMEN, Warszawa 1990, ISBN 83-85218-00-9 (przedruk z 1935 roku).
  • Michał Klimecki, Władysław Klimczak Legiony Polskie, Bellona, Warszawa 1990, ISBN 83-11-07863-7.
  • Cezary Leżeński / Lesław Kukawski: O kawalerii polskiej XX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991, s. 25. ISBN 83-04-03364-X.