PROFILPELAJAR.COM

Zakłady Hohenlohego
	; Dawna siedziba spółki, wybudowana w 1909 roku, obecnie budynek Sądu Apelacyjnego przy al. Wojciecha Korfantego 117/119 w Katowicach-Wełnowcu (zabytek nr rejestr. A/1664/97) w 2020 roku
Państwo	Polska
Siedziba	Katowice-Wełnowiec
Data założenia	3 kwietnia 1905
Data likwidacji	około 1939 (przejęcie przez Reichswerke Hermann Göring) 1946 (nacjonalizacja majątku)
Forma prawna	spółka akcyjna
Udziałowcy	Christian Hohenlohe, Ignaz Petschek
	Położenie na mapie Katowic siedziba dyrekcji
	Położenie na mapie Polski siedziba dyrekcji
	Położenie na mapie województwa śląskiego siedziba dyrekcji
	50°16′39,1″N 19°01′21,7″E/50,277528 19,022694

Zakłady Hohenlohego (do 30 października 1923 roku niem. Hohenlohe-Werke) – niemiecka spółka akcyjna o cechach holdingu^[3], która powstała na bazie majątku książąt zu Hohenlohe-Öhringen, została założona 3 kwietnia 1905 roku z siedzibą w Wełnowcu^[1]^[3] (wówczas Hohenlohehütte^[3]), w czasie II wojny światowej przejęta przez Reichswerke Hermann Göring; jej majątek został znacjonalizowany w 1946 roku. Spółka posiadała m.in. kopalnie węgla kamiennego i zakłady przemysłu ciężkiego, położone głównie na Górnym Śląsku^[4]. Była największym kombinatem cynkowo-węglowym w Niemczech obok Georg von Giesches Erben^[5].

Historia

Założycielem spółki powstałej 3 kwietnia 1905 roku był książę Christian Hohenlohe, który był początkowo jej głównym akcjonariuszem^[6]^[5] (90% akcji w 1905 roku^[2]). Została ona stworzona w oparciu o przekształcenie majątku książąt zu Hohenlohe-Öhringen. Książę Christian Kraft sprzedał na rzecz spółki swoje zakłady przemysłowe (z wyjątkiem kopalni węgla kamiennego Hoym-Laura w Niewiadomiu^[7], która została przejęta w 1914 roku przez spółkę Czernitzer Steinkohlen-Bergbau AG (Czernickie Towarzystwo Węglowe), której większość akcji była w rękach Hohenlohe-Werke; książę pozostawił sobie również część kuksów kopalni Oheim i Brzozowice^[8]), a także majątki Bytków i Michałowice za łączną sumę 44 mln marek^[1] oraz roczną rentę w wysokości 3 mln marek^[9]^[10]^[11]. Spółka została powołana przez konsorcjum 8 niemieckich banków:

berlińskie: Darmstädter Bank, Deutsche Bank, Disconto-Gesellschaft, Berliner Handels-Gesellschaft, Nationalbank für Deutschland i S. Bleichröder^[12]
śląskie: bank E. Heimanna i Śląski Związek Bankowy^[12]

Prawdopodobne przyczyny decyzji przekształcenia majątku księcia w spółkę akcyjną to:

wysokie koszty modernizacji i inwestycji w zakładach, przerastające możliwości finansowe księcia^[13]
świadomość coraz większego ryzyka prowadzenia tak dużego koncernu w obliczu ewentualnych kryzysów gospodarczych^[14]
istnienie konkurencji na rynkach zbytu, co wiązało się z koniecznością skomplikowanej i kosztownej walki o pozycję^[12]

W 1905 roku zakłady miały wartość 100 mln marek, roczny zysk netto bez odpisów amortyzacyjnych wynosił około 10,5 mln marek^[9]. Renta księcia została wykupiona przez spółkę w 1910 roku, podniosła ona tym samym swój kapitał akcyjny do 80 mln marek^[3] z wcześniejszych 40 mln^[10]. Spółka zatrudniała około 10 tysięcy pracowników^[15]. Po podziale Górnego Śląska, w 1921 roku spółkę rozdzielono na dwie firmy^[15]:

Hohenlohe-Werke, która działała w Polsce^[15], od 30 października 1923 roku pod nazwą Zakłady Hohenlohego Hohenlohe-Werke Spółka Akcyjna^[16], znacjonalizowane na mocy zarządzenia ministra przemysłu z 29 sierpnia 1946 roku^[17];
Oehringen Bergbau AG, która działała w niemieckiej części regionu, z siedzibą w Gliwicach^[18] (początkowo w Berlinie^[19])^[20] odkupiła od Hohenlohe-Werke następujące zakłady^[21]:
- kopalnie węgla kamiennego Sosnitza (budowana przez spółkę w latach 1913–1921^[22]) i Oehringen (późniejsza część kopalni Sośnica)^[23];
- kopalnię glin ogniotrwałych Järischau w Jaroszowie, znacjonalizowaną również w 1946 roku^[17].

W 1924 roku przeprowadzono kontrolę w Zakładach Hohenlohego, która wykazała nadużycia w postaci zaniżania dochodów na szkodę skarbu państwa^[24]. Generalny dyrektor opuścił Polskę w obawie przed aresztowaniem a jego miejsce od 1 września 1924 roku zajął inżynier Aleksander Ciszewski, pierwszy Polak na stanowisku dyrektora w górnośląskim koncernie^[25], za jego kadencji zwiększył się udział polskich urzędników w koncernie^[26].

W listopadzie 1932 roku spółka Fulmen (zajmowała się zbytem węgla^[27]) oraz Czernickie Towarzystwo Węglowe stały się przedsiębiorstwami filialnymi zakładów poprzez wejście w posiadanie akcji obu spółek^[28]. W obie firmy zaangażowana była rodzina książąt Hohenlohe-Öhringen^[15]. Firma Oehringen Bergbau należała do koncernu Ignaza Petschka^[18] do 1938 roku^[21] (koncern Ignaza Petschka był jednym z głównych akcjonariuszy Hohenlohe-Werke, udzielał jej pomocy finansowej, na początku lat 30. XX wieku do koncernu należało 30,3% akcji Zakładów Hohenlohego^[23]). Spółka Oehringen Bergbau została rozwiązana 28 grudnia 1939 roku^[21] i przejęta przez Reichswerke Hermann Göring, a majątek koncernu Petschki został skonfiskowany przez nazistów jako żydowski^[29].

10 czerwca 1939 roku^[30] majątek Zakładów Hohenlohego i spółek filialnych został wzięty przez polski rząd pod zarząd przymusowy^[31] na mocy decyzji sądowej z 22 maja 1939 roku, co było motywowane chęcią niedopuszczenia do przejęcia akcji Petschki przez hitlerowców^[29]. Oficjalną przyczyną takiej decyzji było niezapłacenie 15 mln zł przez spółkę^[32].

Po zajęciu Polski przez Niemców w 1939 roku majątek Zakładów Hohenlohego oraz Czernickiego Towarzystwa Węglowego^[32] przejął koncern Reichswerke Hermann Göring, który należał do państwa niemieckiego^[30]. Zachował on dla siebie kopalnie węgla kamiennego, a huta cynku i kopalnia Nowa Helena zostały sprzedane koncernowi Schlesag i Śląskim Kopalniom i Cynkowniom, jej spółce filialnej^[32].

Majątek spółki

Do spółki w 1911 roku należały^[4]:

kopalnie węgla kamiennego:
- Max w Michałkowicach^[7]
- Kopalnia węgla kamiennego Fanny w Siemianowicach Śląskich-Michałkowicach^[7]
- Georg w Dąbrówce Małej^[7]
- Hohenlohe w Wełnowcu^[7] (nazwana na cześć księcia Ludwika Fryderyka^[33], połączona w 1923 roku z kopalnią Fanny pod nazwą Hohenlohe-Fanny^[34])
- Oheim w Brynowie^[7]
huta cynku Hohenlohe z walcownią cynku Hohenlohe i prażalnią blendy cynkowej Hohenlohe w Wełnowcu^[7]
prażalnia blendy i fabryka kwasu siarkowego Johannahütte (Schellera^[35]) w Siemianowicach Śląskich^[11] (budowana przez spółkę w latach 1906–1908^[22])
zakłady cynkowe Theresiahütte w Michałkowicach^[36]^[7]
dobra rycerskie w Michałkowicach
majątek Brynów

Hohenlohe-Werke zakupiła pola ze złożami rudy cynku w norweskim dystrykcie Hadeland^[37], prowadziła poszukiwania w polu Kierkeby^[38], a do spółek filialnych należały kopalnie rudy cynku w Norwegii^[6]. Do spółki należał pakiet kontrolny dwóch norweskich spółek akcyjnych Hadelandsbergverk i Norge^[3]. Z uwagi na trudności w procesie przeróbki tejże rudy, jak i mniejszą od przewidywanej zawartości cynku w urobku spółka sprzedała udziały w norweskich kopalniach w kwietniu 1918 roku z zyskiem w wysokości 100 700 marek^[31].

Spółka wybudowała także nową kopalnię węgla kamiennego Oehringen, którą uruchomiono w 1916 roku^[10].

W 1921 roku spółka była ponadto właścicielem^[6]:

kopalń rud cynkowo-ołowiowych Nowa Helena, Brzozowice (złoża eksploatowane od 1892 przez Nową Helenę) i Kramersglück^[39] w Dąbrówce Wielkiej^[40]
brykietowni przy kopalni Oheim (została unieruchomiona w 1930 roku^[41])

W latach 1925–1927 powstał Zakład Tlenku Cynku Krystyn^[22] w Brzozowicach^[42].

Zaplecze socjalne

W 1925 roku przy zakładach utworzono przedstawicielstwo Polskiego Związku Tenisowego, a spółka objęła patronatem dzielnicowy klub szybowcowy^[43]. Na zlecenie zakładów wybudowano kolonię robotniczą kopalni Oheim (Wujek). Na terenach położonych przy parku hutniczym w Wełnowcu (tzw. Alpy Wełnowieckie), które zostały wynajęte od zakładów, założono cmentarz^[44].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Górnoślązak 2017 ↓, s. 9.
↑ ^a ^b Szaraniec 1976 ↓, s. 48.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Popkiewicz, Ryszka 1959 ↓, s. 9.
↑ ^a ^b Der Oberschlesische Turm 1911 ↓.
↑ ^a ^b Popkiewicz, Ryszka 1959 ↓, s. 92.
↑ ^a ^b ^c Jaros 1988 ↓, s. 167.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Kuzio-Podrucki 2012 ↓, s. 65.
↑ Szaraniec 1976 ↓, s. 44.
↑ ^a ^b Szaraniec 1976 ↓, s. 43.
↑ ^a ^b ^c Jaros 1988 ↓, s. 166.
↑ ^a ^b Kuzio-Podrucki 2012 ↓, s. 67.
↑ ^a ^b ^c Szaraniec 1976 ↓, s. 42.
↑ Szaraniec 1976 ↓, s. 41.
↑ Szaraniec 1976 ↓, s. 41–42.
↑ ^a ^b ^c ^d Hohenlohe zu-Oehringen, Christian Kraft Fürst zu. Deutsche Biographie. [dostęp 2018-01-01].
↑ Jacek Skorupski: Zakłady Hohelohego (Hohenlohe-Werke) S.A.. Wirtualne Muzeum Papierów Wartościowych. [dostęp 2018-01-01].
↑ ^a ^b Zarządzenie Ministra Przemysłu z dnia 29 sierpnia 1946 roku, o ogłoszeniu pierwszego wykazu przedsiębiorstw, przechodzących na własność Państwa. Wykaz pierwszy, „Monitor Polski” (94), 1946, s. 1 .
↑ ^a ^b Kubu, Novotný, Šouša 2004 ↓.
↑ Szaraniec 1976 ↓, s. 45.
↑ Die Verfolgung und Ermordung der europäischen Juden durch das nationalsozialistische Deutschland 1933–1945. Andrea Löw (bearb.). T. 3: Deutsches Reich und Protektorat Böhmen und Mähren. September 1939 – September 1941. München: Oldenbourg Verlag, 2012, s. 222. ISBN 978-3-486-71666-5.
↑ ^a ^b ^c Oehringen Bergbau Aktiengesellschaft. Historische Wertpapiere Pentenrieder. [dostęp 2018-01-02].
↑ ^a ^b ^c Szaraniec 1976 ↓, s. 99.
↑ ^a ^b Jaros 1988 ↓, s. 168.
↑ Popkiewicz, Ryszka 1959 ↓, s. 192.
↑ Jaros 1988 ↓, s. 169.
↑ Jaros 1988 ↓, s. 170.
↑ Szaraniec 1976 ↓, s. 93.
↑ Szaraniec 1976 ↓, s. 92.
↑ ^a ^b Jaros 1988 ↓, s. 173.
↑ ^a ^b Szaraniec 1976 ↓, s. 89.
↑ ^a ^b Szaraniec 1976 ↓, s. 94.
↑ ^a ^b ^c Jaros 1988 ↓, s. 174.
↑ Górnoślązak 2017 ↓, s. 13.
↑ Kuzio-Podrucki 2012 ↓, s. 69.
↑ Szaraniec 1976 ↓, s. 64.
↑ Szaraniec 1976 ↓, s. 34.
↑ R. Støren: Report on Skrataas zinc & lead mines in Norway. 1928, s. 5.
↑ Aktennotiz betreffend die Zinkerzvorkommen bei Grua und Hakedal. Oslo: 1941-04-26.
↑ Kuzio-Podrucki 2012 ↓, s. 68.
↑ Szaraniec 1976 ↓, s. 35.
↑ Jaros 1988 ↓, s. 172.
↑ Fatalne położenie na Górnym Śląsku. „Prąd”, s. 1, 1932-02-15. K. Kowalski. (pol.).
↑ Górnoślązak 2017 ↓, s. 10.
↑ Parafia NMP Wspomożenia Wiernych w Wełnowcu. „Górnoślązak”. 27 (8), s. 17, 2017. Związek Górnośląski. ISSN 2391-5331. (pol.).

Bibliografia

Huty, cynkownie, kopalnie. „Górnoślązak”. 27 (8), 2017. Związek Górnośląski. ISSN 2391-5331. (pol.).
Jerzy Jaros: Tajemnice górnośląskich koncernów. Katowice: Śląski Instytut Naukowy, 1988, seria: Śląskie Epizody Historyczne. ISBN 83-7008-077-4.
Eduard Kubu, Jiří Novotný, Jiří Šouša: Under Threat of Nazi Occupation: The Fate of Multinationals in the Czech lands, 1938–1945. W: European Business, Dictatorship, and Political Risk, 1920-1945. Christopher Kobrak, Per H. Hansen (ed.). New York – Oxford: Berghahn Books, 2004, s. 218. ISBN 1-57181-629-1.
Arkadiusz Kuzio-Podrucki: Hohenlohe. W Europie, na Śląsku, w Katowicach. Tarnowskie Góry: Oficyna Monos – Krzysztof Kudlek, 2012. ISBN 978-83-923733-4-6.
Der Oberschlesische Turm. Festschrift den Besuchern des Turmes gewidmet. Berlin – Breslau – Kattowitz: Phönix-Verlag, 1911, s. 48.
Józef Popkiewicz, Franciszek Ryszka: Przemysł ciężki Górnego Śląska w gospodarce Polski międzywojennej (1922-1939). Studium historyczno-gospodarcze. Opole – Wrocław: Instytut Śląski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1959.
Lech Szaraniec: Załoga koncernu Hohenlohe i jej walka klasowa w latach 1905–1939. Katowice: Śląski Instytut Naukowy, 1976.

[CITEREFGórnoślązak20179-1] Górnoślązak 2017 ↓, s. 9.

[CITEREFSzaraniec197648-2] Szaraniec 1976 ↓, s. 48.

[CITEREFPopkiewicz,_Ryszka19599-3] Popkiewicz, Ryszka 1959 ↓, s. 9.

[CITEREFDer_Oberschlesische_Turm1911-4] Der Oberschlesische Turm 1911 ↓.

[CITEREFPopkiewicz,_Ryszka195992-5] Popkiewicz, Ryszka 1959 ↓, s. 92.

[CITEREFJaros1988167-6] Jaros 1988 ↓, s. 167.

[CITEREFKuzio-Podrucki201265-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Kuzio-Podrucki 2012 ↓, s. 65.

[CITEREFSzaraniec197644-8] Szaraniec 1976 ↓, s. 44.

[CITEREFSzaraniec197643-9] Szaraniec 1976 ↓, s. 43.

[CITEREFJaros1988166-10] Jaros 1988 ↓, s. 166.

[CITEREFKuzio-Podrucki201267-11] Kuzio-Podrucki 2012 ↓, s. 67.

[CITEREFSzaraniec197642-12] Szaraniec 1976 ↓, s. 42.

[CITEREFSzaraniec197641-13] Szaraniec 1976 ↓, s. 41.

[CITEREFSzaraniec197641–42-14] Szaraniec 1976 ↓, s. 41–42.

[bio-15] Hohenlohe zu-Oehringen, Christian Kraft Fürst zu. Deutsche Biographie. [dostęp 2018-01-01].

[Zakłady_Hohelohego_Hohenlohe-16] Jacek Skorupski: Zakłady Hohelohego (Hohenlohe-Werke) S.A.. Wirtualne Muzeum Papierów Wartościowych. [dostęp 2018-01-01].

[zarz-17] Zarządzenie Ministra Przemysłu z dnia 29 sierpnia 1946 roku, o ogłoszeniu pierwszego wykazu przedsiębiorstw, przechodzących na własność Państwa. Wykaz pierwszy, „Monitor Polski” (94), 1946, s. 1 .

[CITEREFKubu,_Novotný,_Šouša2004-18] Kubu, Novotný, Šouša 2004 ↓.

[CITEREFSzaraniec197645-19] Szaraniec 1976 ↓, s. 45.

[Die_Verfolgung_und_Ermordung-s222-20] Die Verfolgung und Ermordung der europäischen Juden durch das nationalsozialistische Deutschland 1933–1945. Andrea Löw (bearb.). T. 3: Deutsches Reich und Protektorat Böhmen und Mähren. September 1939 – September 1941. München: Oldenbourg Verlag, 2012, s. 222. ISBN 978-3-486-71666-5.

[oe-21] Oehringen Bergbau Aktiengesellschaft. Historische Wertpapiere Pentenrieder. [dostęp 2018-01-02].

[CITEREFSzaraniec197699-22] Szaraniec 1976 ↓, s. 99.

[CITEREFJaros1988168-23] Jaros 1988 ↓, s. 168.

[CITEREFPopkiewicz,_Ryszka1959192-24] Popkiewicz, Ryszka 1959 ↓, s. 192.

[CITEREFJaros1988169-25] Jaros 1988 ↓, s. 169.

[CITEREFJaros1988170-26] Jaros 1988 ↓, s. 170.

[CITEREFSzaraniec197693-27] Szaraniec 1976 ↓, s. 93.

[CITEREFSzaraniec197692-28] Szaraniec 1976 ↓, s. 92.

[CITEREFJaros1988173-29] Jaros 1988 ↓, s. 173.

[CITEREFSzaraniec197689-30] Szaraniec 1976 ↓, s. 89.

[CITEREFSzaraniec197694-31] Szaraniec 1976 ↓, s. 94.

[CITEREFJaros1988174-32] Jaros 1988 ↓, s. 174.

[CITEREFGórnoślązak201713-33] Górnoślązak 2017 ↓, s. 13.

[CITEREFKuzio-Podrucki201269-34] Kuzio-Podrucki 2012 ↓, s. 69.

[CITEREFSzaraniec197664-35] Szaraniec 1976 ↓, s. 64.

[CITEREFSzaraniec197634-36] Szaraniec 1976 ↓, s. 34.

[Støren1928-s5-37] R. Støren: Report on Skrataas zinc & lead mines in Norway. 1928, s. 5.

[Aktennotiz_betreffend_die-38] Aktennotiz betreffend die Zinkerzvorkommen bei Grua und Hakedal. Oslo: 1941-04-26.

[CITEREFKuzio-Podrucki201268-39] Kuzio-Podrucki 2012 ↓, s. 68.

[CITEREFSzaraniec197635-40] Szaraniec 1976 ↓, s. 35.

[CITEREFJaros1988172-41] Jaros 1988 ↓, s. 172.

[Fatalne_położenie_na_Górnym-s1-42] Fatalne położenie na Górnym Śląsku. „Prąd”, s. 1, 1932-02-15. K. Kowalski. (pol.).

[CITEREFGórnoślązak201710-43] Górnoślązak 2017 ↓, s. 10.

[Parafia_NMP_Wspomożenia_Wiernych-s17-44] Parafia NMP Wspomożenia Wiernych w Wełnowcu. „Górnoślązak”. 27 (8), s. 17, 2017. Związek Górnośląski. ISSN 2391-5331. (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

PROFILPELAJAR.COM

Zakłady Hohenlohego

Historia

Majątek spółki

Zaplecze socjalne

Przypisy

Bibliografia

Read other articles:

Chemnitz

Amir Syamsuddin

بوابة:كأس العالم

Piotr Feliks

Maciej Musiał

BBC News Online

俄亥俄州

Ylla

Dodecahedrane

Eurasian whimbrel

Xbox

Mother's Day

Équipe du Danemark de rugby à XV

Sha'Carri Richardson

Affordable Care Act

تشريعات الانتحار

2017 في باكستان

Kipu Falls

بيتر روبنسون (عالم حاسوب)

Battle of Fort Dearborn