Xawery Czernicki, właściwie Xawery Stanisław Czernicki herbu własnego (ur. 16 października 1882 w Giedejkach, zm. wiosną 1940 w Katyniu) – kontradmirał Marynarki Wojennej II RP, inżynier budownictwa okrętowego, w latach 1932–1939 zastępca szefa Kierownictwa Marynarki Wojennej i szef służb, uczestnik I wojny światowej, wojny polsko-bolszewickiej i II wojny światowej, ofiara zbrodni katyńskiej.
Życiorys
Urodził się 16 października 1882 w majątku Giedejki w powiecie oszmiańskim, w ziemiańskiej rodzinie szlacheckiej Edwarda i Teresy z Bohuszewiczów[1][2]. Jego ojciec podporucznik weteran Edward Czernicki (1843–1935) był uczestnikiem powstania styczniowego[3].
Służba w rosyjskiej Marynarce Wojennej
W 1901 ukończył szkołę realną w Wilnie. Po zdaniu matury wstąpił na Wydział Budowy Okrętów Morskiej Szkoły Inżynieryjnej w Kronsztadzie, którą ukończył w 1905. Przez kolejny rok odbywał praktyki morskie. W 1906 został mianowany podporucznikiem Marynarki Wojennej Imperium Rosyjskiego i do 1908 był inżynierem okrętownictwa w Kronsztadzie. W latach 1908–1910 pracował w Rządowych Zakładach Budowy Okrętów w Sreteńsku, a następnie Bałtyckich Zakładach Budowy Okrętów w Petersburgu. Od 1910 roku był pomocnikiem głównego inżyniera, a następnie głównym inżynierem podczas budowy pancerników „Sewastopol” i „Pietropawłowsk” w stoczni morskiej w Petersburgu. W 1915 został dyrektorem budowy kadłubów okrętowych w stoczni Rewel (obecnie Tallinn). Pod koniec 1918 podał się do dymisji.
Służba w Marynarce Wojennej RP
Po zakończeniu I wojny światowej i odrodzeniu niepodległej Polski zgłosił się w 1919 do nowo utworzonej Marynarki Wojennej. W 1922 został zweryfikowany w stopniu komandora porucznika i wyznaczony na stanowisko szefa Służby Technicznej Flotylli Wiślanej w Modlinie, a następnie komendanta Portu Wojennego Modlin[4] i jednocześnie kierownika Wydziału Mechanicznego w Departamencie dla Spraw Morskich. W 1925 zasiadał w komisji zakupu ORP „Warta”, po czym pracował w Biurze Technicznym Nowych Budowli Kierownictwa Marynarki Wojennej. W tym czasie był także przewodniczącym komisji budowy infrastruktury Portu Wojennego Gdynia i członkiem komisji odbiorczej statków dla Żeglugi Polskiej. W 1926 został pierwszym szefem Administracji Kierownictwa Marynarki Wojennej. Od tego samego roku sprawował funkcję przewodniczącego Komisji Nadzorczej Budowy Okrętów we Francji. Kierował budową kontrtorpedowców ORP „Burza” i ORP „Wicher” oraz okrętów podwodnych typu „Wilk”. Powrócił do kraju w 1932 na stanowisko zastępcy szefa Kierownictwa Marynarki Wojennej-szefa służb, które zajmował do wybuchu II wojny światowej. 19 marca 1939 został mianowany na stopień kontradmirała. Zainicjował budowę Stoczni Marynarki Wojennej w Gdyni i Wydziału Budowy Okrętów w Państwowej Szkole Technicznej w Warszawie.
Po agresji III Rzeszy na Polskę we wrześniu 1939 wraz z całym Kierownictwem Marynarki Wojennej ewakuował się pociągiem z Warszawy do Pińska, a potem do Brodowa. Następnie znalazł się we wsi Deraźne, którą po agresji ZSRR na Polskę zajęła Armia Czerwona. Został wzięty do niewoli sowieckiej i skierowany z grupą najwyższych oficerów do Równego (komendantem zgrupowania został wówczas kmdr por. Bolesław Sokołowski[5]). Stamtąd zesłano go do obozów jenieckich w głąb ZSRR – na początku trafił do Ostaszkowa, a pod koniec listopada 1939 roku do Kozielska. Został zamordowany przez NKWD w lesie katyńskim. W dniach 10–11 maja 1940 roku Czernicki został przekazany do dyspozycji Obwodowego Zarządu NKWD w Smoleńsku. Figuruje na liście dyspozycyjnej nr 059/1 pod numerem N-593-1-4352. Został zamordowany 11–13 maja 1940 roku[6]. Jego zwłok w Katyniu nie zidentyfikowano, podobnie jak gen. dyw. Henryka Minkiewicza.
Był żonaty z Serafiną Margoli[2], interesował się sztuką i numizmatyką.
W 1993 jego imieniem została nazwana Centralna Składnica Marynarki Wojennej. Od 2001 okręt wsparcia logistycznego nosi nazwę ORP „Kontradmirał Xawery Czernicki”. Nosi je także jedna z gdyńskich ulic. Na targach Balt-Military-Expo w Gdańsku jedną z nagród w dziedzinie budownictwa okrętowego jest Grand Prix im. Kontradmirała Xawerego Czernickiego. W 2001 ukazała się książka pod redakcją Jerzego Przybylskiego pt. „Kontradmirał Xawery Stanisław Czernicki”.
Postanowieniem nr 112-48-07 Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego z 5 października 2007 został awansowany pośmiertnie do stopnia wiceadmirała[7][8]. Awans został ogłoszony 9 listopada 2007 w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”[9].
Awanse
W Rosji
W Polsce
- komandor porucznik – 1922 ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 i 7. lokatą w korpusie oficerów Marynarki Wojennej, korpus techniczny
- komandor – 1 stycznia 1929 ze starszeństwem z 1 stycznia 1929 i 1. lokatą w korpusie oficerów Marynarki Wojennej, korpus techniczny
- kontradmirał – 19 marca 1939
- wiceadmirał – pośmiertnie 5 października 2007
Ordery i odznaczenia
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Ksawery Stanisław Czernicki h. Jastrzębiec (odm.)
- ↑ a b M.J.M.J. Minakowski M.J.M.J., sejm-wielki.pl/ [online], Genealogia potomków Sejmu Wielkiego (sw.196834 Informacja p. Wojciecha Kupras-Czernickiego z 12.11.2011) .
- ↑ Polska Zbrojna nr 356 z 28 grudnia 1935 roku, s. 6.
- ↑ Dziennik Personalny nr 49 z 29.11.1922 r.
- ↑ Dariusz Nawrot. Zbrodnia katyńska w dziejach Polskiej Marynarki Wojennej. „Zeszyty naukowe Akademii Marynarki Wojennej”, s. 140–141, Rok LI NR 1 (180) 2010. Akademia Marynarki Wojennej.
- ↑ Zabici w Katyniu. Alfabetyczny spis 4415 jeńców polskich z Kozielska zabitych w kwietniu-maju 1940, według źródeł sowieckich, polskich i niemieckich, red. A. Gurjanow, A. Dzienkiewicz, Warszawa 2013
- ↑ M.P. z 2007 r. nr 85, poz. 885
- ↑ Lista osób zamordowanych w Katyniu, Charkowie, Twerze i Miednoje mianowanych pośmiertnie na kolejne stopnie. [online], web.archive.org, s. 1 [dostęp 2024-08-29] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-27] (pol.).
- ↑ Prezydent RP wziął udział w uroczystościach „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów” \ Kancelaria \ Archiwum \ Archiwum Lecha Kaczyńskiego \ Aktualności \ Rok 2007 \ [online], prezydent.pl [dostęp 2024-04-23] (pol.).
- ↑ M.P. z 1932 r. nr 259, poz. 295 „za zasługi na polu organizacji wojska”.
- ↑ M.P. z 1928 r. nr 65, poz. 88 „za zasługi na polu organizacji wojska” - jako Ksawery Czernicki.
- ↑ Sveriges statskalender / 1940. Bihang, s. 17
- ↑ Zarządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej. Zezwolenie na przyjęcie i noszenie orderów. „Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych”, s. 380, Nr 8 z 11 listopada 1931. Ministerstwo Spraw Wojskowych.
Bibliografia
- Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 123–124. [dostęp 2020-06-29].
- Jan Kazimierz Sawicki: Kadry Morskie Rzeczypospolitej, tom II, część I, oprac. zbiorowe, Wyższa Szkoła Morska, Gdynia 1996, ISBN 83-86703-50-4.
- Jan Kiński, Helena Malanowska, Urszula Olech, Wacław Ryżewski, Janina Snitko-Rzeszut, Teresa Żach: Katyń. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Marek Tarczyński (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2000. ISBN 83-905590-7-2.
