PROFILPELAJAR.COM

XYZ
Typ	minikomputer
Premiera	1958
poprzednik:; EMAL	następca:; ZAM-2
	Multimedia w Wikimedia Commons

Widok ogólny przed dodaniem bębna

XYZ (1958^[1]^[2]^[3]) – pierwsza Uniwersalna Maszyna Cyfrowa^[4] należąca do rodziny wczesnych komputerów, która została zbudowana i uruchomiona w Polsce jesienią 1958 roku. Wyprzedziła o kilka miesięcy EMAL-2, natomiast wcześniejszy EMAL nie został w pełni uruchomiony. Poprzedziły ją: lampowy komputer analogowy ARR oraz nieelektroniczne komputery zerowej generacji: dydaktyczny GAM-1 i użytkowy PARK.

Komputer ten zbudowany i uruchomiony został w Warszawie przy ul. Śniadeckich 8, w lokalu Biura Obliczeń i Programów Zakładu Aparatów Matematycznych PAN (późniejszego Instytutu Maszyn Matematycznych)^[5]. Zespołem twórców kierował prof. dr inż. Leon Łukaszewicz (wówczas docent).

XYZ był modelem laboratoryjnym maszyny użytkowej; po późniejszych zmianach projektowych na bazie tego komputera stworzono serię maszyn ZAM-2^[6].

Historia

Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Prace nad komputerem rozpoczęto na początku 1956 roku pod przewodnictwem Romualda Marczyńskiego^[7]. Rolę kierownika przejął Leon Łukaszewicz, któremu za sprawą wiceprezesa PAN Janusza Groszkowskiego udało się wydzielić z Instytutu Matematycznego osobną jednostkę pod nazwą Zakład Aparatów Matematycznych PAN. Jesienią 1958 roku światło dzienne ujrzało XYZ – pierwsza w pełni funkcjonalna polska maszyna cyfrowa.

Budowa

Organizacja logiczna była wzorowana na uproszczonej IBM 701, ale elektronika na dynamicznych przerzutnikach maszyny M-20 wymagających dwa razy mniej lamp. Konstrukcja przerzutników i bramek wywodziła się z EMAL, ale diody próżniowe zastąpiono germanowymi. Z maszyny EMAL po udoskonaleniu pochodziła także pamięć operacyjna^[8].

Był dynamicznym komputerem szeregowym liczącym w arytmetyce binarnej.

Podstawowym układem logicznym był dynamiczny przerzutnik na jednej triodzie (typowo połówce lampy elektronowej) oraz diodowo-ferrytowe bramki OR oraz AND, składające się z transformatora impulsowego i ostrzowych diod germanowych.

Część rejestrów procesora była wykonana na krótkich, rtęciowych liniach opóźniających podobnych do zastosowanych w pamięci operacyjnej, ale mieszczących po jednym słowie.

Maszyna początkowo nie miała stałej pamięci, tylko RAM oparty konstrukcyjnie na opóźnieniu ultradźwięku w rurze wypełnionej rtęcią. W roku 1960 została rozbudowana o pamięć bębnową (prace nad nią rozpoczęto dwa lata wcześniej)^[7], układ wejścia-wyjścia realizowany poprzez prymitywną konsolę sterującą i reproducer kart (później czytnik/perforator taśmy).

Podstawowymi polami użytkowania XYZ były obliczenia matematyczne, jak też przeliczniki artyleryjskie na potrzeby wojska^[9]. Mimo laboratoryjno-użytkowego charakteru komputera, programista Bogdan Miś napisał dla niego w roku 1960 również program rozrywkowy – grę w kółko i krzyżyk. Choć urządzenie nie posiadało interfejsu graficznego, wykorzystywało oscyloskopy do wyświetlania stanu pamięci, co – przy odpowiednim ustawieniu jej komórek – pozwalało na wygenerowanie pożądanych kształtów. W ten sposób gracz mógł umieścić wizualną reprezentację wybranego znaku na polu siatki. XYZ doprowadzał do własnej wygranej lub remisu, gdyż w programie gry zawarto wszystkie strategie jej prowadzenia^[9]^[10]. Według Bogdana Misia bowiem [p]rzy poprawnej grze [...] zaczynający nie może przegrać^[11]. Kolejnym nienaukowym, a raczej demonstracyjnym, programem napisanym dla XYZ była animacja pieska obsikującego drzewo (również pokazana na ekranie oscyloskopu) stworzona na potrzeby wizyty ekipy filmowej, tworzącej materiał o pierwszym polskim komputerze^[9].

Dane techniczne

organizacja:
- jednoadresowy, dynamiczny komputer szeregowy o sterowaniu układowym
- arytmetyka binarna, zapis liczb znak-moduł^[3]
- długość słowa: 36 bitów^[12]
szybkość:
- 650–4500 operacji dodawania na sekundę (średnio około 1000)
- 250–500 operacji mnożenia na sekundę (średnio 350)^[13]
zegar: ok. 680 kHz^[12]
pamięć:
- operacyjna pamięć rtęciowa:
  - pojemność: 2.25 KiB – 512 słów (32 rury po 576 bitów)
  - średni czas dostępu: 0,4 ms
- bębnowa: dodana w 1960 r.^[7]
  - głowice stałe
  - pojemność: 36 KiB (64 ścieżki po 128 słów)
  - średni czas dostępu: 20 ms^[12]
urządzenia zewnętrzne: czytnik i perforator kart
technologia: 400 lamp elektronowych i 2000 diod^[9]

Języki programowania

język wewnętrzny maszyny
prosty asembler PROBIN
makroasembler SAS
w 1962 polski język algorytmiczny SAKO^[a]^[14].

Zespół

kierownik: Leon Łukaszewicz
projekt logiczny i elektronika: Antoni Mazurkiewicz, Zdzisław Pawlak, Jerzy Fiett, Zygmunt Sawicki, Jerzy Dańda
oprogramowanie: Antoni Mazurkiewicz, Jan Borowiec, Krzysztof Moszyński, Jerzy Swianiewicz, Andrzej Wiśniewski.

Ważniejsze maszyny matematyczne skonstruowane w Polsce w latach pięćdziesiątych: EMAL i EMAL-2, BINEG, XYZ oraz ARR.

Uwagi

↑ Opracowanie języka oryginalne, słowa kluczowe – polskie, arytmetyka stałoprzecinkowa, pamięć dwupoziomowa.

Przypisy

↑ Z NASZYCH PRACOWNI BADAWCZYCH: XYZ, [w:] LeonL. Łukaszewicz LeonL., XYZ / Leon Łukaszewicz / Katalog HINT, „Problemy”, XIV (11), hint.org.pl, 1 listopada 1958, s. 830 [dostęp 2018-10-07], Cytat: W końcu września br. zespół (...) uruchomił pierwszą w Polsce elektronową maszynę cyfrową zwaną XYZ. (pol.).
↑ Empacher 1960 ↓, s. 114.
↑ ^a ^b Janusz Groszkowski: Parę słów z okazji Jubileuszu Instytutu Maszyn Matematycznych Informatyka nr 3/1973 [1].
↑ Mała Encyklopedia Przyrodnicza, wyd.II, PWN, Warszawa 1962, hasło „Uniwersalne maszyny cyfrowe UMC”, s. 152–154.
↑ Leon Łukaszewicz: Automatyzacja oprogramowania w Polsce do roku 1970 w: Informatyka 3/1971 s. 2.
↑ Empacher 1960 ↓, s. 118, 122.
↑ ^a ^b ^c MarianM. Noga MarianM., Jerzy S.J.S. Nowak Jerzy S.J.S. (red.), Polska informatyka: wizje i trudne początki, Warszawa: Polskie Towarzystwo Informatyczne, 2017, s. 42, 47, ISBN 978-83-60810-95-8 [dostęp 2023-09-26] (pol.).
↑ Empacher 1960 ↓, s. 114–117.
↑ ^a ^b ^c ^d Bartłomiej Kluska, Bartosz Rozwadowski: Bajty polskie. Sosnowiec: 2014, s. 3–4. ISBN 978-83-927229-2-2.
↑ Marcin Kosman: Nie tylko Wiedźmin. Historia polskich gier komputerowych. Warszawa: Open Beta, 2015, s. 21. ISBN 978-83-941625-0-4.
↑ Bogdan Miś: Życie z komputerem – Studio Opinii [online], studioopinii.pl [dostęp 2023-09-26] .
↑ ^a ^b ^c XYZ – pierwsza polska elektronowa maszyna cyfrowa / Stanisław Majerski, Antoni Mazurkiewicz / Katalog HINT, „Młody Technik” (12), hint.org.pl, 1958, s. 8, 11 [dostęp 2018-10-07] (pol.).
↑ Empacher 1960 ↓, s. 117–118.
↑ Leon Łukaszewicz: Automatyzacja oprogramowania w Polsce do roku 1970 w: Informatyka 3/1971 s. 6, tabl. „Realizacja języków wyższego szczebla oraz niektórych systemów operacyjnych w Polsce w latach 1958–1970”.

Bibliografia

Konstrukcje polskie: XYZ, [w:] Adam B.A.B. Empacher Adam B.A.B., Maszyny liczą same? / Adam B. Empacher / Katalog HINT, Wiedza Powszechna, 1960, s. 114–122 [dostęp 2018-10-08] (pol.).