PROFILPELAJAR.COM

Wymiar sprawiedliwości w Czechach – władza sądownicza w imieniu Republiki jest wykonywana przez niezawisłe sądy. Konstytucja wśród organów powołanych do obrony praw obywateli oraz orzekania o winie i karze za czyny karalne wymienia: Sąd Najwyższy, Najwyższy Sąd Administracyjny, sądy główne (cz. vrchní soudy), wojewódzkie (cz. krajské soudy) oraz powiatowe (cz. okresní soudy)^[1].

Czeskie sądownictwo jest czteroszczeblowe, a postępowanie sądowe – dwuinstancyjne^[2].

Ustrój wymiaru sprawiedliwości

Podstawy prawne

Naczelnymi ustawami, które normują ustrój wymiaru sprawiedliwości w Czechach są:

Konstytucja Republiki Czeskiej z 1993
Ustawa nr 6/2000 Sb. o sądach, sędziach, ławnikach i administracji państwowej sądów

Sąd Konstytucyjny

Osobny artykuł: Sąd Konstytucyjny (Czechy).

Sąd Konstytucyjny (cz. Ústavní soud České republiky) jest sądowym organem ochrony konstytucyjności, który unieważnia ustawy i przepisy niezgodne z konstytucją oraz rozpatruje skargi konstytucyjne, spory kompetencyjne i inne^[1]. Do organów Sądu Konstytucyjnego należą: prezes Sądu Konstytucyjnego, wiceprezesi Sądu Konstytucyjnego, Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Konstytucyjnego, izby Sądu Konstytucyjnego, Sprawozdawca Sądu Konstytucyjnego, Sekretarz Generalny Sądu Konstytucyjnego i Dyrektor Administracji Sądowej Sądu Konstytucyjnego^[3]. Historia sądownictwa konstytucyjnego w Czechach sięga 1921, kiedy powołano Sądy Konstytucyjny Czechosłowacji. Jego działalność została przerwana w czasie wojny i rządów komunistycznych. Sąd Konstytucyjny rozpoczął ponownie swoją działalność po upadku komunizmu w 1991^[4]. Jego siedziba znajduje się w Brnie^[5].

Sąd Najwyższy

Osobny artykuł: Sąd Najwyższy (Czechy).

Sąd Najwyższy (cz. Nejvyšší soud České republiky) jest zwierzchnim organem sądowym Czech^[1]. Rozpatruje nadzwyczajne apelacje od decyzji sądów okręgowych lub zagranicznych, a także ocenia i monitoruje decyzje sądów niższej instancji^[6]. Do organów Sądu Najwyższego należą: Prezes Sądu Najwyższego, Wiceprezes Sądu Najwyższego, Zgromadzenie Ogólne Sądu Najwyższego, Naczelna Izba Sądu Najwyższego, wydziały Sądu Najwyższego (Wydział Prawa Cywilnego i Gospodarczego oraz Prawa Karnego), izby Sądu Najwyższego, Rada Sędziów Sądu Najwyższego^[7]. Sąd Najwyższy wydawał wyroki w czasie Pierwszej Republiki Czechosłowackiej, Protektoratu Czech i Moraw oraz powojennej Czechosłowacji. Jego szczególną rolę w powojennej Czechosłowacji było orzekanie o legalności spraw, w których orzekano karę śmierci^[7]. Siedziba Sądu znajduje się w Brnie^[7].

Sądownictwo powszechne

Sądownictwo powszechne (cz. obecné soudy) jest trójszczeblowe. Na jego strukturę składają się sądy główne, wojewódzkie oraz powiatowe. Sądy powiatowe orzekają w pierwszej instancji, sądy wojewódzkie oraz sądy główne w drugiej instancji. Sądy główne i wojewódzkie w określonych sytuacjach mogą orzekać w pierwszej instancji^[6]. Na terenie Czech sądy główne mają swoje siedziby w Pradze i Ołomuńcu^[6].

Sądownictwo administracyjne

Osobny artykuł: Najwyższy Sąd Administracyjny (Czechy).

Czeskie sądownictwo administracyjne (cz. správní soudy) składa się z Najwyższego Sądu Administracyjnego (cz. Nejvyšší správní soud České republiky) z siedzibą w Brnie oraz sądów okręgowych. Najwyższy Sąd Administracyjny, który sprawuje nadrzędną rolę w systemie sądownictwa administracyjnego, rozpatruje kasacje od decyzji okręgowych sądów administracyjnych, w pierwszej instancji sprawy dotyczące wyborów, powstawania i rozpadu partii politycznych oraz sprawy dyscyplinarne pracowników sądowych^[1]. Sądownictwo administracyjne istniało w już czasach Pierwszej Republiki Czechosłowackiej, jednak okres Protektoratu Czech i Moraw oraz Czechosłowacji spowodował przerwanie pracy Sądu. Konstytucja Czech z 1993 zdefiniowała Najwyższy Sąd Administracyjny jako drugi naczelny organ władzy sądowniczej, jednak został powołany do życia dopiero w 2003^[8]. Jego siedziba znajduje się w Brnie^[8].

Zgodnie z Kodeksem postępowania administracyjnego sądy administracyjne zostały powołane do rozpatrywania spraw dotyczących:

skarg na decyzje administracyjne wydane przez wykonawczy organ samorządu terytorialnego
bezczynności władz administracyjnych
zabezpieczenia przed bezprawną ingerencją władz administracyjnych
sporów kompetencyjnych pomiędzy organami administracji publicznej
lokalnych wyborów i referendów
partii i ruchów politycznych^[9]

Sędziowie

Sędziów powołuje Prezydent na czas nieokreślony. Sędzią może zostać obywatel Republiki, który:

posiada pełnię praw cywilnych
jest nieskazitelnego charakteru
ma odpowiednio długie doświadczenie zawodowe, które gwarantuje prawidłowe wykonywanie zawodu
był niekarany
w momencie wyboru ukończył 30 lat
posiada tytuł magistra prawa zdobyty na czeskim uniwersytecie
złoży egzamin sędziowski^[6]

Po otrzymaniu nominacji sędzia jest zobowiązany do złożenia przysięgi. Przysięga ma następujący kształt:

Obiecuję na moją cześć i sumienie, że będę posłuszny prawom Republiki Czeskiej, że prawo będę interpretował z moją najlepszą wiedzą i przekonaniem oraz że będę decydować niezależnie, bezstronnie i sprawiedliwie

Ustawa nr 6/2000 Sb.

Sędzia bez jego zgody nie może zostać usunięty z pełnionego stanowiska i być przyniesiony do innego sądu. Stanowisko sędziego nie może być łączone ze stanowiskiem Prezydenta, członka parlamentu czy innej funkcji w administracji publicznej. W przypadku niezdolności do pełnienia funkcji minister sprawiedliwości lub prezes sądu, w którym zatrudniony jest sędzia, może złożyć wniosek o przeniesienie w stan spoczynku. Wśród przesłanek wskazujących na utratę zdolności do orzekania znajdują się:

zły stan zdrowia
wyrok za popełnione przestępstwo przez sędziego
trzykrotne skazanie za przewinienia dyscyplinarne w ciągu pięciu lat przed złożeniem wniosku^[6].

Sędzia w przypadku popełnienia wykroczeń dyscyplinarnych może być ukarany naganą, utratą części wynagrodzenia lub usunięciem z pełnionego stanowiska^[6].

Wygaśnięcie mandatu sędziego może być spowodowane:

ukończeniem przez sędziego 70. roku życia
orzeczeniem niezdolności sędziego do wykonywania obowiązków
skazaniem sędziego za popełnione przestępstwo
zwolnieniem sędziego ze stanowiska w wyniku postępowania dyscyplinarnego
ograniczeniem zdolności sędziego do wykonywania czynności prawnych
utratą czeskiego obywatelstwa
śmiercią sędziego lub uznaniem go za zmarłego^[6]

Sędzia może zrezygnować z pełnionych funkcji. Mandat wygasa trzy miesiące po dostarczeniu zawiadomienia do Prezydenta Republiki^[6].

Rada Sędziów

Rada Sędziów (cz. Soudcovská rada) to organ wszystkich sądów powszechnych, tj. w składzie każdego sądu okręgowego, wojewódzkiego, głównego oraz Sądu Najwyższego znajduje się taki organ. Składa się z pięciu członków wybieranych w wyborach tajnych, równych i bezpośrednich na pięcioletnią kadencję. Członkostwa w radzie nie można łączyć z pełnieniem funkcji prezesa oraz wiceprezesa sądu i przewodniczącego izb. Kompetencje Rad sądów każdego szczebla pokrywają się i stanowią organ doradczy prezesa danego sądu. Do ich kompetencji należą:

opiniowanie kandydatów na stanowisko prezesa, wiceprezesa sądu i przewodniczącego izb, a także sędziów, którzy mają być przydzieleni do danego sądu lub z niego oddelegowani
omawianie propozycji harmonogramu prac sądu oraz ich zmian
opiniowanie podstawowych zagadnień administracji danego sądu

Dodatkowo Rada Sędziów Sądu Najwyższego może zwrócić się do jego prezesa o zwołanie Zgromadzenia Ogólnego Sądu Najwyższego i zaproponować program sesji^[6].