Wieldządz

wieś
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	wąbrzeski
Gmina	Płużnica
Liczba ludności (III 2011)	293[2]
Strefa numeracyjna	56
Kod pocztowy	87-214[3]
Tablice rejestracyjne	CWA
SIMC	0848405
Położenie na mapie gminy Płużnica Wieldządz
Położenie na mapie Polski Wieldządz
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Wieldządz
Położenie na mapie powiatu wąbrzeskiego Wieldządz
53°19′26″N 18°48′13″E/53,323889 18,803611[1]

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Wieldządz

Wieldządz – wieś w Polsce położona w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie wąbrzeskim, w gminie Płużnica. W wiekach średnich miejscowość ta była ośrodkiem Komturii wieldządzkiej.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa toruńskiego. Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) liczyła 293 mieszkańców^[2]. Jest dziewiątą co do wielkości miejscowością gminy Płużnica. Wieś została lokowana na prawie chełmińskim w 1349 roku na podstawie przywileju, który nadał wielki mistrz krzyżacki Henryk Dusemer. Na wschód od wsi znajduje się Jezioro Wieldządzkie. Pod koniec lat 70. XIII wieku władze krzyżackie założyły w Wieldządzu komturstwo. Istniało ono nieprzerwanie przynajmniej do 1316 roku, a następnie podległe mu terytoria zostały włączone w skład komturstwa ziemi chełmińskiej^[4].

• nieużytkowany budynek dawnego kościoła ewangelickiego, poświęconego w roku 1900. Świątynia przestała pełnić funkcję obiektu sakralnego po opuszczeniu terenu przez niemieckich ewangelików w roku 1945. Kościół należał do parafii znajdującej się w strukturach Superintendentury (diecezji) Wąbrzeźno Ewangelickiego Kościoła Unijnego. Po II wojnie światowej świątynia została splądrowana, a znajdujące się w niej cenne wyposażenie przeniesione do okolicznych parafii katolickich. Wykorzystywano ją jako magazyn. W latach 60. XX wieku zburzono wieżę. W roku 1993 w kościele otwarto lokal rozrywkowy, który zaprzestał działalności w roku 2006^[5].
• Z kościołem ewangelickim związana była pastorówka, ochronka dla dzieci
• cmentarz ewangelicki, otwarty w roku 1901 i zdewastowany na początku lat 90. XX wieku^[5].
• Grodzisko średniowieczne^[6][7]

W 1222 wzmiankowany jako dawny gród Vilisaz^[8]. W 1277 roku Jaćwingowie pod wodzą Skumanda zniszczyli przedzamcze "castrum Welsais", ale zamek krzyżacki został obroniony^[8]. W 1278 roku został wzmiankowany pierwszy komtur krzyżacki Dietrich. W 1308 roku komturem został Otto von Lauterberg, inicjator najazdów na Polskę po 1327 roku. Około 1316 zlikwidowano komturię i włączono jej ziemie do komturstwa ziemi chełmińskiej^[4]. Zamek zniszczono przypuszczalnie podczas wojny głodowej w 1414 roku. W latach 1971, 1990, 1995 prowadzono niewielkie wykopaliska archeologiczne. Zamek przypuszczalnie składał się budynku szachulcowego na kamiennym fundamencie o długości ponad 30 metrów. Zamek górny przypuszczalnie otaczał wał. Poprzedzało go przedzamcze o nierozpoznanych jeszcze fortyfikacjach. W późniejszym okresie mogła na zamku górnym zostać zbudowana ceglana wieża rycerska^[8].