PROFILPELAJAR.COM

Statua przedstawiająca Hemiunu, wezyra faraona Cheopsa

Wezyr^[1] (egip.

, czati, tjaty) – w starożytnym Egipcie najwyższy urzędnik na dworze faraona, posiadający rozległe kompetencje w zakresie administrowania państwem i sądownictwa.

Urząd wezyra pojawił się już w czasach Starego Państwa, a jego znaczenie w państwie egipskim stopniowo wzrastało. Od czasów Średniego Państwa (XII dynastia) cały aparat zarządzania państwem został w większej części oparty na urzędzie wezyra i podległych mu niższych urzędnikach. Od czasów XVIII dynastii faraon mianował dwóch wezyrów – po jednym dla Egiptu Górnego i Dolnego, aby uniknąć kumulacji władzy w jednych rękach): Wezyra Północy – z siedzibą w Memfis zarządzającego Dolnym Egiptem oraz Wezyra Południa – z siedzibą w Tebach zarządzającego Górnym Egiptem^[2].

Sposób powołania

Nie jest pewne, w jaki sposób dokonywano wyboru wezyra. Najczęściej pozostawało to w osobistej gestii faraona, który mianował na ten urząd osobę cieszącą się jego specjalnym zaufaniem lub wyróżniającą się talentami politycznymi.

Możliwe, że w początkowym okresie funkcjonowania urząd wezyra mógł być zarezerwowany dla krewnych panującego faraona. Przykładowo w czasach IV dynastii urząd wezyra piastował Nefermaat, syn faraona Snofru, a po nim jego właśni synowie. Dochodziło również do wykształcania się całych dynastii wezyrów, w których urząd ten stawał się faktycznie dziedziczny, np. w czasach XIII dynastii wezyr Ankhu odziedziczył urząd po dziadku lub ojcu, a następnie przekazał go swoim synom.

Tendencje do umacniania się władzy wezyrów i dziedziczności tego urzędu występowały szczególnie silnie w okresach znacznego osłabienia władzy królewskiej (np. w czasach XIII dynastii i tzw. Drugiego Okresu Przejściowego). Kilkakrotnie zdarzyło się, że wezyr po śmierci faraona sięgał po władzę królewską (np. Amenemhat I po Mentuhotepie IV, Aj po Tutanchamonie, prawdopodobnie również Amazis po Apriesie).

Zakres władzy

Wezyr był najwyższym urzędnikiem państwowym i właściwie drugą osobą po faraonie. Do jego zadań należało kierownictwo nad całym centralnym aparatem urzędniczym, sprawował więc zwierzchnictwo nad administracją państwową. Istotne były funkcje, jakie pełnił w bezpośrednim otoczeniu faraona – sprawował zarząd nad dworem królewskim (m.in. decydował kto i kiedy może wejść na teren pałacu) oraz dbał o bezpieczeństwo władcy a także sprawował bezpośredni nadzór nad nomarchami oraz "starszymi miast"^[3].

Ze względu na brak rozdziału między administracją a sądownictwem, pod przewodnictwem wezyra funkcjonowały najwyższe sądy. Funkcje jurysdykcyjne wezyra wyrażał również główny symbol jego godności – symbol Maat zawieszony na złotym łańcuchu.

O obowiązkach wezyra i stawianych przed osobą mającą pełnić ten urząd wymagania możemy przeczytać w Instrukcjach Rechmire, tekście odnalezionym w grobowcu Rechmire, wezyra Totmesa III i Amenhotepa II^[4].

Znaczniejsi wezyrowie

Imhotep, lekarz i architekt faraona Dżesera (III Dynastia)^[3].
Nefermaat, syn faraona Snofru (IV dynastia)
Hemiunu, syn lub wnuk Nefermaata, wezyr Cheopsa (IV dynastia)
Anchhaf, syn Cheopsa, wezyr Chefrena (IV dynastia)
Ptahhotep, wezyr Dżedkare, autor Maksym Ptahhotepa (V dynastia)
Anchnesmerire II, żona i wezyr Pepiego I (VI dynastia), regentka i matka Pepiego II
Amenemhat, wezyr Mentuhotepa IV, późniejszy faraon (XI dynastia)
Ankhu, wezyr kilku władców z XIII dynastii
Rechmire, wezyr Totmesa III i Amenhotepa II (XVIII dynastia)
Aj, wezyr Tutanchamona, późniejszy faraon (XVIII dynastia)
Paramessu, wezyr Horemheba, późniejszy faraon (XVIII dynastia)
Herhor, wezyr Ramzesa XI, arcykapłan Amona (XX dynastia)
Ahmose, wezyr Apriesa, późniejszy faraon (XXVI dynastia)

Zobacz też

Przypisy

↑ Wyraz używany jako przez analogię, gdyż arabski termin wezyr oznaczający dygnitarza na dworze kalifa i sułtana w odniesieniu do starożytnego Egiptu jest anachronizmem.
↑ M. Marciniak, Historia starożytnego Egiptu, w: Starożytny Egipt (red.A. Szczudłowska),PWN 1978
↑ ^a ^b M. Stepień, Bliski Wschód, w: Historia Starożytna (red. M. Jaczynowska), Pułtusk 1999, s. 99.
↑ Pełny tekst Instrukcji Rechmire w jęz. angielskim dostępny pod adresem https://web.archive.org/web/20190201164854/http://www.reshafim.org.il/ad/egypt/texts/rekhmire.htm

Bibliografia

E. Drioton, Egipt Faraonów, Warszawa 1970
N. Grimal, Dzieje starożytnego Egiptu, Warszawa 2004
B. Kwiatkowski, Poczet Faraonów, Warszawa 2002
M. Marciniak, Historia starożytnego Egiptu, w: Starożytny Egipt (red.A. Szczudłowska),PWN 1978.
M. Stepień, Bliski Wschód, w: Historia Starożytna (red. M. Jaczynowska), Pułtusk 1999.