PROFILPELAJAR.COM

Urzędowa transliteracja białoruskich nazw geograficznych – przyjęta w 2000 roku oficjalna metoda latynizacji alfabetu białoruskiego opracowana na potrzeby transliteracji nazw geograficznych. System oparto na białoruskim alfabecie łacińskim (łacince), choć nie jest on z nią tożsamy.

Historia

Metodę transliteracji zawarto w Instrukcji zatwierdzonej uchwałą nr 15 Państwowego Komitetu Zasobów Naturalnych, Geodezji i Kartografii z 23 listopada 2000 roku, która weszła w życie po publikacji w dzienniku urzędowym 11 stycznia 2001 r.^[1] Jej pełna nazwa w języku rosyjskim brzmi: Инструкция по транслитерации географических названий Республики Беларусь буквами латинского алфавита („Instrukcja transliteracji nazw geograficznych Republiki Białorusi literami alfabetu łacińskiego”). Dokument został znowelizowany uchwałą nr 38 Państwowego Komitetu Nieruchomości z 11 czerwca 2007 r.^[2]^[3]

W 2006 roku metoda wprowadzona Instrukcją została przedłożona przez Białoruś Grupie Ekspertów ds. Nazw Geograficznych przy Radzie Gospodarczej i Społecznej ONZ (UNGEGN) w celu przedyskutowania ewentualnej rekomendacji jej stosowania^[3]^[4]. Po nowelizacji z 2007 roku raz jeszcze dokument został zgłoszony do UNGEGN^[4]. W 2012 roku rezolucją X/6 Grupa Ekspertów zaleciła korzystanie z Instrukcji przy transliteracji białoruskich nazw geograficznych^[5].

Metoda

Instrukcja w swej treści określa, że jej stosowanie jest obowiązkowe dla wszystkich ministerstw, organów administracji państwowej i innych podmiotów (w tym prywatnych czy zagranicznych) w zakresie przekładu nazw geograficznych na alfabet łaciński (pkt 2). W dalszej jej części zastrzeżono, że transliteracji należy poddawać jedynie oficjalnie przyjęte współczesne formy białoruskie (pkt 3 i 7)^[6].

Romanizacja przy użyciu omawianej metody co do zasady jest odwracalna^[4] – m.in. odpowiednio stosuje się wielkie i małe litery (pkt 9), pisownię łączną, rozdzielną, z łącznikiem (pkt 11). Choć przy transliteracji pomija się apostrof (’), jego obecność można odtworzyć z uwagi na sposób konwersji następujących po nim liter е, ё, ю oraz я^[6]. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy znak ów występuje przed literą і (-’і-) – wówczas opuszczony apostrof pozostaje bez wpływu na transliterację, a co za tym idzie jest nie do odtworzenia podczas retransliteracji (np. Мар’іна Горка). Drugim z wyjątków jest dwuznak „ch”, który może być wynikiem latynizacji litery х, ale także stosunkowo rzadkiego złożenia цг (np. эрцгерцаг). Podobnie zbitki „ia”, „ie”, „io”, „iu” mogą powstać zarówno w drodze latynizacji liter я, е, ё oraz ю, ale także rzadkich złożeń іа, іэ, іо czy іу (np. гуміарабік, паліэдр, ампіокс, кансіліум)^[7].

Instrukcja przewiduje również, że w przypadku tworzenia spisów nazw geograficznych poddanych transliteracji, stosować należy kolejność liter wynikającą z białoruskiej łacinki (a, b, c, č itd.), nie zaś z alfabetu cyrylickiego (a, b, v, h itd. – pkt 12)^[6].

Do zapisu przekonwertowanych na podstawie omawianej metody nazw białoruskich stosuje się:

22 litery alfabetu łacińskiego: a, b, c, d, e, f, h, i, j, k, l, m, n, o, p, r, s, t, u, v, y, z^[6],
3 litery z karonem: č, š, ž^[6],
5 liter z akutem: ć, ĺ, ń, ś, ź^[6] (do 2007 roku odpowiadający miękkiemu znakowi symbol „´” stawiano nie nad literą, a za nią – c´, l´, n´, s´, z´)^[8],
1 literę z brewisem: ŭ^[6] (do 2007 roku stosowano grafem „ú”)^[8],
4 dwuznaki: ch (odpowiadający literze cyrylicznej х), dz, dž (odpowiadające dwuznakom cyrylicznym дз, дж), dź (odpowiadająca trójznakowi cyrylicznemu дзь).

Ponadto cztery cyryliczne litery я, е, ё oraz ю kodują dyftongi i z tego powodu oddawane są przy pomocy niniejszej metody za pomocą zbitek „ja”, „je”, „jo”, „ju” bądź „ia”, „ie”, „io”, „iu”.

Tabela transliteracji

cyryl.	łac.	cyryl.	łac.	cyryl.	łac.	cyryl.	łac.
А а	A a	З з	Z z Ź ź^[a]	П п	P p	Ц ц	C c Ć ć^[a]
Б б	B b	І і	I i	Р р	R r	Ч ч	Č č
В в	V v	Й й	J j	С с	S s Ś ś^[a]	Ш ш	Š š
Г г	H h	К к	K k	Т т	T t	Ы ы	Y y
Д д	D d	Л л	L l Ĺ ĺ^[a]	У у	U u	Э э	E e
Е е	Je je^[b] ie^[c]	М м	M m	Ў ў	Ŭ ŭ	Ю ю	Ju ju^[b] iu^[c]
Ё ё	Jo jo^[b] io^[c]	Н н	N n Ń ń^[a]	Ф ф	F f	Я я	Ja ja^[b] ia^[c]
Ж ж	Ž ž	O o	O o	Х х	Ch ch	’	pomija się^[d]

Różnice w stosunku do tradycyjnej łacinki białoruskiej

Ta sekcja od 2020-03 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

W tradycyjnej łacince białoruskiej istnieją litery „ł” i jej miękki odpowiednik „l”. W urzędowej transliteracji litera „l” stanowi wariant twardy i po zmiękczeniu przyjmuje regularną formę „ĺ”.
W tradycyjnej łacince białoruskiej (podobnie jak w ortografii cyrylicznej przed 1933 rokiem) odnotowuje się miękkość spółgłoski w pozycji przed kolejną spółgłoską – np. vobłaść (вобласьць). W urzędowej transliteracji (podobnie jak we współczesnej urzędowej ortografii cyrylicznej) miękkość spółgłoski w położeniu przed spółgłoską pomija się – voblasć (вобласць).
W tradycyjnej łacince białoruskiej istnieje litera „g” stosowana dla oddania rzadkiej w języku białoruskim głoski /g/ (ґ). W urzędowej transliteracji (podobnie jak we współczesnej urzędowej ortografii cyrylicznej) nie występuje różnica w zapisie pomiędzy głoskami /g/ i /h /.

Zobacz też

Uwagi

↑ ^a ^b ^c ^d ^e Gdy po literze następuje miękki znak (Ь).
↑ ^a ^b ^c ^d Na początku wyrazu, po samogłosce, apostrofie (’), miękkim znaku (Ь) lub U niezgłoskotwórczym (Ў).
↑ ^a ^b ^c ^d W pozostałych położeniach.
↑ Apostrofowi nie przypisano oddzielnego znaku w alfabecie łacińskim, jednak w większości wypadków wpływa on na transliterację następujących po nim liter.