Urdzik karpacki

Urdzik karpacki
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

wrzosowce

Rodzina

pierwiosnkowate

Rodzaj

urdzik

Gatunek

urdzik karpacki

Nazwa systematyczna
Soldanella carpatica Vierh.
Urb. & Graebn. Festschr. Aschers. 504
Multimedia w Wikimedia Commons

Urdzik karpacki (Soldanella carpatica), zwyczajowo nazywany jaślinkiem – gatunek rośliny należący do rodziny pierwiosnkowatych. Jest endemitem zachodniokarpackim. Występuje głównie w Tatrach i na Babiej Górze[3], za to jest tam bardzo pospolity. Nieliczne stanowiska znajdują się także na Pilsku, Policy, w Gorcach i w Pieninach.

Morfologia

Łodyga
Pojedyncza, wzniesiona, dość gruba łodyga kwiatowa, o czerwonawym zabarwieniu. Osiąga wysokość 5-20 cm[3] i jest nieulistniona (głąbik).
Liście
Zimozielone, okrągławosercowate liście odziomkowe, o średnicy do 3 cm, skórzaste, grube, przeważnie całobrzegie, czasami tylko słabo karbowane. Górą ciemnozielone, spodnia strona często czerwonawo-fioletowa, osadzone na długich ogonkach.
Kwiaty
Na szczycie łodygi kwiatowej wyrastają 1-3 pojedyncze kwiaty[3], zwisające na długich, gruczołkowatych szypułkach. Mimo niewielkich rozmiarów są z daleka widoczne, dzięki swojej jasnofioletowej, czasami biskupiofioletowej barwie. Trafiają się też okazy o białych kwiatach (rzadko). Kielich złożony z 5 czerwonawych, podłużnotrójkątnych ząbków o nierównej długości, dołem zrośniętych. Korona lejkowata, zrosła, ale pocięta więcej niż do połowy na drobniutkie frędzelki. 5 pręcików jest przyrośniętych nitkami do korony na 1/3 swojej długości. Pomiędzy pręcikami występują łuskowate prątniczki. Słupek z pałeczkowatym znamieniem ma bardzo długą, wystającą poza koronę kwiatu, cienką szyjkę.
Owoc
W czasie dojrzewania zwisłe szypułki wyprostowują się. Na ich szczycie znajduje się jajowata torebka, otwierająca się wieczkiem od góry, zawierająca drobne, czarne nasiona.
Gatunki podobne
Urdzik górski. Charakterystyczną cechą gatunkową, odróżniającą są ogonki liściowe – tylko na młodych okazach urdzika karpackiego są one rzadko okryte gruczołkami, na starszych ogonkach brak gruczołków.
  • Liście
    Liście
  • Kwiaty
    Kwiaty
  • Owoce
    Owoce

Biologia i ekologia

Bylina. Kwitnie od kwietnia do lipca, jest owadopylna. Liście rozwijają się dopiero po przekwitnięciu kwiatów. Fotosyntezę, niezbędną do rozwoju rośliny zapewniają zeszłoroczne, zimozielone liście. Siedlisko: lasy, zarośla, hale, skały, murawy, piargi, zbocza gór, wyleżyska. Roślina górska. Ma duży pionowy zasięg, bo występuje od podnóża gór, aż po szczyty Tatr, zarówno na podłożu wapiennym, jak i granitowym.

Tworzy mieszańce z urdzikiem górskim (Soldanella montana).

Zastosowanie

Czasami uprawiany jako roślina ozdobna. Jest dość trudny do uprawy.

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-12] (ang.).
  3. ↑ a b c Teofil Gołębiowski: Rośliny gór i pogórzy. Warszawa: Wydawnictwo"Sport i Turystyka", 1990, s. 143. ISBN 83-217-2710-7.

Bibliografia

  • Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.
  • Zofia Radwańska-Paryska: Rośliny tatrzańskie. Warszawa: WSiP, 1988. ISBN 83-02-00872-9.
  • Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.