Academia Julia (Carolina) helmstadiensis
Universität Helmstedt

Uniwersytet w Helmstedt

academia helmstadiensis

Pieczęć uniwersytetu w Helmstedt
Dewiza	Ex Forti Dulcedo
Data założenia	15 października 1576
Państwo	Niemcy
Kraj związkowy	Dolna Saksonia
Adres	Helmstedt
Liczba studentów	około 500 w XVII wieku; pod koniec istnienia ok. 100
Położenie na mapie Dolnej Saksonii Academia Julia (Carolina) helmstadiensis Universität Helmstedt
Położenie na mapie Niemiec Academia Julia (Carolina) helmstadiensis Universität Helmstedt
52°13′45″N 11°00′31″E/52,229167 11,008611
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Uniwersytet w Helmstedt (Academia Julia lub Academia Julia Carolina lub academia helmstadiensis) istniał w latach 1576–1810. Powstał na bazie Pädagogium Illustre, które było założone w 1571 roku w Gandersheim i 6 lipca 1574 roku zostało przeniesione do Helmstedt^[1].

Academia Julia została założona w północnej części Niemiec^[2] przez Juliusza, księcia Brunszwiku-Wolfenbüttel jako pierwszy zdecydowanie protestancki uniwersytet, a jej otwarcie odbyło się 15 października 1576 roku świątecznym nabożeństwem w kościele St.-Stephani-Kirche. Jej rektorami byli zawsze książęta Brunszwiku-Wolfenbüttel. Pierwszym rektorem był 12 letni syn założyciela, późniejszy książę Henryk Juliusz. Jej motto brzmiało Ex Forti Dulcedo^[3].

W 1592 roku rozpoczęto budowę głównego budynku uniwersytetu Juleum. Dzięki licznym znanym osobom reputacja uniwersytetu szybko się rozpowszechniła, tak że na początku 1625 roku był trzecim co do wielkości uniwersytetem w Niemczech. Rocznie przyjmowano przeciętnie 500^[4] studentów. W tym samym czasie trwała wojna trzydziestoletnia i wybuch dżumy w Helmstedt, które to spowodowały zaprzestanie działalności do 1626 roku^[5]. W listopadzie 1625 roku jedna trzecia mieszkańców padła ofiarą zarazy i 295 domów było niezamieszkanych^[6].

Poprzez dominację rygorystycznego ortodoksyjnego-luterańskiego nastawienia wydziału teologicznego w Helmstedt, atrakcyjność Academia Julia spadła. Po założeniu kolejnych uniwersytetów na północy Niemiec, np. w Kilonii (1665), a szczególnie Reformuniversitäten (uniwersytet zreformowany) w Halle (1692) i przede wszystkim w Getyndze (1734), stał się w drugiej połowie 18 wieku uniwersytetem prowincjonalnym, w którym studiowali mieszkańcy księstwa Brunszwik- Wolfenbüttel. Nie zmienił tego również krótki okres wzrostu studentów podczas wojny siedmioletniej. W 1795 roku studiowało tu zaledwie 97 studentów. Po upadku Świętego Cesarstwa Rzymskiego w latach 1803–1806 Helmstedt przeszło pod zarząd Królestwa Westfalii, którego królem został Hieronim Bonaparte, w którym istniały uniwersytety w Marburgu, Rinteln, Getyndze i Halle. W wyniku reformy przeprowadzonej w Królestwie Westfalii przez Johannesa von Müllera zlikwidowano uniwersytety w Rinteln i Helmstedt. Academia Julia została zamknięta w maju 1810 roku^[7], na koniec semestru zimowego 1809/1810, na rozkaz króla Hieronima z grudnia 1809 roku.

Studenci z Helmstedt wyróżniali się dużą skłonnością do pojedynków. Erdmann Uhse^[8] napisał w 1710 roku w Universal-geographisch-historisches Lexicon:

Reputację tą zawdzięczają prawdopodobnie płycie nagrobnej studenta Alexandra Kocka znajdującej się w kościele St.-Stephani-Kirche (Helmstedt), który poległ w pojedynku 26 lutego 1584 roku w wyniku odniesionych ran^[10]. Pojedynek ze śmiertelnym skutkiem w ostatnich latach uniwersytetu był także inspiracją do opowiadania Wilhelma Raabe Die alte Universität (1858) o historycznym spotkaniu absolwentów uniwersytetu 29 maja 1822 roku^[11]. Raabe cytuje tam również łacińską pieśń z melodią Gaudeamus igitur:

• 
  Budynek auli Juleum Novum
• 
  Zarys uniwersytetu
• 
  Portal w budynku Juleum
• 
  Skrzydło kolegium

Była biblioteka uniwersytetu w Helmstedt posiada jeszcze dzisiaj wybitny stan książek w ilości 35.000 tytułów, przeważnie z lat 1490-1810. Dalsza część zbiorów znajduje się w Herzog August Bibliothek w Wolfenbüttel.

Nauka na uniwersytecie została podzielona na trzy wydziały: teologiczny, prawniczy i medyczny, jak również podstawowy wydział filozoficzny z siedmioma sztukami wyzwolonymi.

Johann Lorenz von Mosheim oprócz wielu pełnionych funkcji był również do 1747 roku profesorem na uniwersytecie w Helmstedt. Później brał udział w tworzeniu uniwersytetu w Getyndze, gdzie jako jedyny uczony w historii uniwersytetu pełnił funkcję kanclerza. Po podjęciu przez niego pracy w Getyndze rozpoczął się koniec uniwersytetu w Helmstedt.

Profesor medycyny i botaniki Johann Andreas Stisser (1657–1700) rozpoczął tutaj badania epilepsji, w tym samym czasie jak jego kolega po fachu z Anglii Thomas Sydenham i 150 lat po Paracelsusie i stworzył pierwszy lek do prowadzenia terapii nie pochodzący z roślin.

W 1692 roku Johann Andreas Stisser założył ogród z ziołami i roślinami leczniczymi jako Hortus medicus na własny koszt, ponieważ uniwersytetowi brakowało pieniędzy. Był to początek ogrodu botanicznego przy uniwersytecie w Helmstedt. Laurentius Heister (1683–1758), który w 1719 roku został powołany na profesora medycyny i botaniki założył ogród botaniczny, który w międzyczasie uniwersytet nabył od spadkobierców Johanna Andreasa Stissera. Na około 3000 m² terenu za kościołem St. Walpurgis-Kirche został stworzony nowy ogród. Dyrektorem ogrodu był między innymi Brandan Meibom podczas swojej pracy na uniwersytecie. Stan wówczas istniejących roślin w ogrodzie jest aktualnie dokładnie zachowany^[13][14]. Po likwidacji uniwersytetu w 1810 roku kolekcja roślin przeszła na własność uniwersytetu w Getyndze^[15].

Uczony w prawie Johannes Borcholt był pierwszym profesorem na wydziale prawa na uniwersytecie w Helmstedt w latach 1576–1593 i jako były syndyk specjalizował się w prawie cywilnym. Był doradcą miasta Rostock, które wypłacało mu roczną pensję. Pracował również w 1584 roku w Güstrow przy umowie o spadek księcia Ulricha von Mecklenburg. Jako prorektor trudnił się także w 1577 roku i w latach 1585–1586 prawem urzędu Hofpfalzgrafenamt, co zostało przyznane uniwersytetowi jako instytucji. Podczas pracy jako profesor opublikował wiele publikacji, między innymi także opinię o żegludze dla miasta Marburg, pierwsze prawo żeglugi śródlądowej^[16].

Mimo że podczas wojny trzydziestoletniej w Helmstedt stacjonowały grupy żołnierzy to uniwersytet był chroniony i nie ucierpiał. Dopiero w latach 1625–1626 w wyniku epidemii dżumy, zostały zawieszone wykłady^[17]. Heinrich Wendt, który w 1630 roku został wybrany na sekretarza wydziału prawa przerwał studia i jak wielu innych studentów opuścił miasto.

Podstawę procesów w Świętym Cesarstwie Rzymskim stanowiły przepisy zawarte w Constitutio Criminalis Carolina ogłoszone przez Karola V. W porównaniu ze średniowiecznymi praktykami nowe przepisy stanowiły pewien postęp, ponieważ stosowanie tortur było ściśle uregulowane i zrezygnowano z sądu bożego. Przeprowadzony dowód winy uznawano tylko po przyznaniu się oskarżonego, które musiało być powtórzone bez tortur. Jednak porządek prawny katolickiego Karola V nie został przyjęty w całości w krajach ewangelickich. Przepisy te przewidywały, że magia będzie karana w przypadku wyrządzenia faktycznych szkód. W krajach ewangelickich ten przepis został zaostrzony, ponieważ magia przedstawiała pewien związek z diabłem i zatem zawsze jest godna śmierci. Na początku zadanie to przypadło wydziałowi prawa uniwersytetu w Helmstedt. Uniwersytety w Rinteln, Rostocku i Wittenberdze były czołowymi uniwersytetami, których prawnicy brali udział w procesach czarownic. Orzecznictwo na poszczególnych niemieckich wydziałach prawa bardzo się różniło. Uniwersytety w Helmstedt i Rinteln reprezentowały najostrzejszą linię co do ścigania domniemanych czarownic^[18]. Na zlecenie administracji wydział prawa wystawił sporo opinii^[19][20]. Znamienny jest przebieg postępowania i opinie uniwersytetu w Helmstedt w postępowaniu przeciwko Catharinie Ranzebach, które przeprowadzono w 1656 roku w brunszwickim urzędzie w mieście Schöningen^[21].

• 
  Książę Henryk Juliusz- Pierwszy rektor byłego uniwersytetu^[22].
  
• 
  Hermann Neuwalt, profesor medycyny w Helmstedt, 1584, Próba wody na czarownicy
• 
  Giordano Bruno, profesor w Helmstedt w latach 1588–1590, w 1600 roku spalony na stosie w Rzymie jako heretyk
• 
  Hermann Conring (1606–1681) założyciel niemieckich nauk prawniczych

• Johann Arndt – absolwent wydziału medycyny i filozofii
• Ernst Daniel August Bartels – profesor medycyny
• Johann Barter – profesor prawa
• Johannes Borcholt -profesor prawa
• Gabriel Gottfried Bredow – profesor historii
• Giordano Bruno – profesor teologii
• Georg Calixt – profesor teologii
• Joachim Heinrich Campe – student teologii
• Johannes Caselius – profesor filozofii
• David Chyträus – profesor teologii
• Martin Chemnitz – profesor teologii i reformator
• Hermann Conring – absolwent i profesor retoryki i filozofii
• Johann Georg von Eckhart – profesor historii
• Carl Friedrich Gauss – absolwent matematyki
• Wilhelm Gesenius – absolwent teologii i filozofii
• Johann Ludwig Christian Carl Gravenhorst – studiował prawo
• Hermann von der Hardt – profesor filologii, orientalista
• Laurentius Heister – profesor medycyny i botaniki
• Johann Christian Ludwig Hellwig – profesor filozofii
• Heinrich Philipp Konrad Henke – absolwent teologii i filozofii, profesor teologii
• Tilemann Hesshus – profesor teologii
• Joachim Jungius – profesor medycyny
• Henryk Juliusz, Książę Brunszwiku-Wolfenbüttel - absolwent teologii
• Anton August Heinrich Lichtenstein – absolwent i profesor
• Heinrich Meibom – absolwent medycyny i profesor
• Heinrich Meibom der Ältere – absolwent filozofii i profesor
• Brandan Meibom – profesor medycyny i botaniki
• Hinrich Middeldorpf – student teologii i doktor filozofii
• Johann Lorenz von Mosheim – profesor teologii
• Michał Mostnik – student teologii
• Hermann Neuwalt – profesor medycyny
• Johannes Olearius (1546-1623) profesor teologii i filologii
• Heinrich Paxmann – profesor medycyny
• Magnus Pegel -profesor filozofii, matematyki
• Benjamin Georg Peßler – student teologii
• Johann Friedrich Pfaff – profesor matematyki
• Johann Andreas Quenstedt – absolwent wydziału teologii
• Johann Schröder absolwent wydziału medycyny
• Johan Sigismund Schulin – student
• Johann Andreas Stisser – profesor medycyny
• Antoni Ulryk, książę Brunszwiku-Wolfenbüttel, książę Brunszwiku-Wolfenbüttel absolwent teologii
• Fryderyk Jerzy Tuve – absolwent teologii
• Paul Gottlieb Werlhof – absolwent medycyny

• Academia Julia. Die Universität Helmstedt (1576–1810). Ausstellung des Landkreises zur EXPO 2000. 2 Bände. Helmstedt 2000.
• Academia Julia, Universität Helmstedt – Tradition, Zukunft. Landkreis Helmstedt, Helmstedt 2002 (Beiträge zur Geschichte des Landkreises und der ehemaligen Universität Helmstedt, 15).
• Sabine Ahrens: Die Lehrkräfte der Universität Helmstedt (1576–1810). Landkreis Helmstedt, Helmstedt 2004 (Veröffentlichungen der Kreismuseen Helmstedt, 7), ISBN 3-937733-70-1.
• Uwe Alschner: Universitätsbesuch in Helmstedt 1576–1810. Modell einer Matrikelanalyse am Beispiel einer norddeutschen Universität. Braunschweigischer Geschichtsverein, Wolfenbüttel 1998 (Beihefte zum Braunschweigischen Jahrbuch, 15), ISBN 3-928009-14-1.
• Peter Baumgart und Ernst Pitz: Die Statuten der Universität Helmstedt. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 1963 (Veröffentlichungen der Niedersächsischen Archivverwaltung, 15), ISBN 3-525-35067-8
• Gerd Biegel: „Dieser Professor ist ganz unnütz für die Universität“. Die braunschweigische Landesuniversität Helmstedt im Bericht des „Universitätsbereisers“ Friedrich Gedike aus dem Jahr 1789. Braunschweigisches Landesmuseum, Braunschweig 2002 (Braunschweiger Museumsvorträge, 4), ISBN 3-927939-61-7.
• Jens Bruning und Ulrike Gleisner, Das Athen der Welfen - Die Reformuniversität Helmstedt 1576–1810, Ausstellungskataloge der Herzog August Bibliothek Nr. 92, Harrassowitz, Wiesbaden 2010 ISBN 978-3-447-06210-7
• Hans Haase: Die Universität Helmstedt 1576–1810. Jacobi, Bremen/Wolfenbüttel 1976, ISBN 3-87447-052-0.
• Alberto Jori, Hermann Conring (1606–1681): Der Begründer der deutschen Rechtsgeschichte, mit einer Grußadresse von Kristian Kühl, Tübingen, 2006 ISBN 3-935625-59-6.
• ClaudiaC. Kauertz ClaudiaC., Wissenschaft und Hexenglaube. Die Universität Helmstedt 1576–1626,, Bielefeld: Verlag für Regionalgeschichte, 2001, ISBN 978-3-89534-353-7, OCLC 48837658 . Brak numerów stron w książce
• Wiebke Kloth: Die Universität Helmstedt und ihre Bedeutung für die Stadt Helmstedt. Landkreis Helmstedt, Helmstedt 2003 (Beiträge zur Geschichte des Landkreises und der ehemaligen Universität Helmstedt, 16).
• Hans-Ehrhard Müller: Helmstedt – die Geschichte einer deutschen Stadt. 2. Aufl. Helmstedt 2004, S. 360–433.
• N. N.: Späthumanismus und Landeserneuerung. Die Gründungsepoche der Universität Helmstedt 1576–1613, Sonderausstellung des Braunschweigischen Landesmuseums für Geschichte und Volkstum vom 4. September bis 28. November 1976 aus Anlass des 400-jährigen Gründungstages der Universität Helmstedt am 15. Oktober 1976, In: Veröffentlichungen des Braunschweigischen Landesmuseums, Nr. 9, Braunschweig 1976
• Alois Schikora: Die Spruchpraxis an der Juristenfakultät zu Helmstedt. Hansen-Schmidt Verlagsgesellschaft 1973, ISBN 3-7881-1811-3.

• Informacje o uniwersytecie w Helmstedt. bam-portal.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-28)].
• Wissensproduktion an der Universität Helmstedt: Die Entwicklung der philosophischen Fakultät 1576-1810 (Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel). hab.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-21)].
• Literatura o uniwersytecie w Helmstedt w Katalog der Deutschen Nationalbibliothek. portal.d-nb.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].
• Informacje o Uniwersytecie w Helmstedt w leksykonie historycznym na Zeno.org
• Wybór bibliografii o historii uniwersytetu w Helmstedt
• Academia Julia im Landkreis Helmstedt
• Internetportal des Forschungsprojektes "Wissenproduktion an der Universität Helmstedt" an der Herzog August Bibliothek Wolfenbüttel
• "Goethe in Helmstedt"
• Książki o uniwersytecie Google