Ulica Brzeska w Warszawie

Ulica Brzeska w Warszawie
Stara Praga
Ilustracja
Ulica Brzeska, widok w kierunku ulicy Kijowskiej (2019)
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Miejscowość

Warszawa

Długość

600 m[1]

Przebieg
0 m ul. Kijowska
60 m ul. B. Wieczorkiewicza
światła 430 m ul. Ząbkowska
światła 600 m ul. Białostocka
Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, w centrum znajduje się punkt z opisem „Ulica Brzeska w Warszawie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Ulica Brzeska w Warszawie”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Ulica Brzeska w Warszawie”
Ziemia52°15′11,0″N 21°02′28,5″E/52,253056 21,041250
Multimedia w Wikimedia Commons
Parzysta pierzeja ul. Brzeskiej, widok z ul. Kijowskiej
Kamienice przy ul. Brzeskiej widziane z bazaru Różyckiego, na wprost kamienica Menachema Rotlewiego (nr 18)

Ulica Brzeska – ulica w dzielnicy Praga-Północ w Warszawie.

Ulica jest jednym z reliktów dawnej Pragi XIX i XX wieku. Jest uważana za centrum tzw. północnopraskiego trójkąta bermudzkiego czyli najniebezpieczniejszej części dzielnicy[2][3]. Wyznacza także wschodnią pierzeję bazaru Różyckiego.

Historia

Na odcinku Od ulicy Kijowskiej do ulicy Ząbkowskiej wytyczona po roku 1870, gdy odnotowano fakt wykupu gruntu przez magistrat[4]. Po raz pierwszy pojawia się na planie z roku 1873[4]. Została wytyczona w pobliżu Dworca Terespolskiego, nazywanego także Brzeskim[5]. Jej zaplanowany w okresie międzywojennym odcinek do ulicy Białostockiej, który miał nosić nazwę ulicy Słonimskiej, przebito po 1945[6].

Najstarszym zachowanym obiektem przy ulicy jest Gmach Szkoły Technicznej Kolei Warszawsko-Terespolskiej oraz sąsiadujący z nią zespół zabudowań Szpitala Kolei Skarbowych Nadwiślańskich. Wzniesione w latach 1872–1873 według projektu Anzelma Krysińskiego. W 1910 od strony ul. Markowskiej wzniesiono neogotycką kaplicę Najświętszego Serca Pana Jezusa, ufundowaną przez siostry kanoniczki[7]. Szpital był później rozbudowywany.

W 1882 na posesji znajdującej się między ulicami: Targową, Ząbkowską i Brzeską otwarto istniejący do dzisiaj bazar Różyckiego[8].

Około 1900 na dużej posesji pomiędzy Brzeską i Markowską powstał czterokondygnacyjny młyn parowy należący do spółki Schultz i Parzyński, a około 1912 magazyn mąki[9]. Po przejęciu za długi przez Bank Handlowy po pożarze w 1934 młyn został przekształcony w kaszarnię[9]. Zakład zamknięto po 1970[9]. Z obiektu zachowały się zrujnowany budynek portierni i biura znajdujący się przy ulicy[10].

W latach 1905–1914 po wschodniej stronie ulicy wzniesiono kilka kamienic o wyższym standardzie[2]. Eklektyczne fasady kamienic kontrastowały często ze skromnymi wnętrzami, a wiele kamienic posiadało kilka podwórzy. Kamienice przy Brzeskiej należały w większości do właścicieli pochodzenia żydowskiego[4]. Zamieszkiwali je głównie kolejarze, dorożkarze i robotnicy[4]. W latach 1905–1914 powstało przy Brzeskiej, po jej wschodniej stronie, kilka kamienic o wyższym standardzie.

Pod nr 24 wzniesiono budynek automatycznej centrali telefonicznej, jeden z sześciu tego typu obiektów na terenie Warszawy należących do Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej (PAST)[11].

W czasie obrony Warszawy we wrześniu 1939 roku na ulicy wzniesiono barykadę[12].

W czasie powstania warszawskiego budynek PAST-y został na krótko opanowany przez żołnierzy Obwodu VI Praga Armii Krajowej w pierwszym dniu powstania warszawskiego. W ceglanej ścianie budynku zachowały się ślady kul niemieckiego ostrzału. Wydarzenia z 1 sierpnia 1944 upamiętnia napis i „kotwica” Polski Walczącej[13]. 14 września 1944 ulica została opanowana przez oddziały 1 Armii Wojska Polskiego[14].

Po wojnie pod nr 29/31 działała popularna restauracja „Schron u Marynarza”, której współwłaścicielem (z Józefem Brzeskim)[15] był ważący ponad 200 kg były marynarz Wincenty Andruszkiewicz[16]. W wielu kamienicach funkcjonowały nielegalne punkty sprzedaży alkoholu (tzw. mety)[17].

Po 1945 roku do kamienic przy ulicy przesiedlano osoby eksmitowane z innych lokalizacji, w tym pochodzące z marginesu społecznego, pojawili się także tzw. dzicy lokatorzy[18]. Był to główny powód, dla którego ulica zyskała złą sławę[18].

Na podwórkach kamienic pod nr 9, 11, 13, 15/17, 17a i 21 znajdują się kapliczki[19].

W 2009 założenie urbanistyczne ulicy Brzeskiej na odcinku pomiędzy ulicami Ząbkowską i Kijowską zostało wpisane do rejestru zabytków[20].

W 2022 deweloper rozebrał zabytkowe relikty młyna parowego Schutza i Parzyńskiego (nr 8) w celu ich ponownego wkomponowania we front nowo wzniesionego w tym miejscu budynku mieszkalnego[21].

Ważniejsze obiekty

W kulturze masowej

  • Realia ulicy Brzeskiej i tej części Warszawy podczas okupacji niemieckiej opisała w Notatkach z prawobrzeżnej Warszawy Sabina Sebyłowa, która przez większość życia mieszkała w kamienicy nr 5[23].
  • W okresie PRL ulica występowała często w powieściach milicyjnych[16].
  • Ulica i jej mieszkańcy zostali opisani w reportażu Barbary Łopieńskiej Ulica Brzeska (1976)[24]

Przypisy

  1. ↑ Mapa Warszawy [online], Urząd m.st. Warszawy [dostęp 2023-12-05].
  2. ↑ a b Maria Ciastek, Leokadia Agata Rymkiewicz: Praga to też stolica. Bedeker praski. Warszawa: Towarzystwo Przyjaciół Pragi, 1997, s. 48. ISBN 83-906889-0-5.
  3. ↑ Jarosław Zieliński: Koneser, Ząbkowska i okolice. Warszawa: Wydawnictwo EKBIN, 2017, s. 171. ISBN 978-83-940941-9-5.
  4. ↑ a b c d Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 1. Agrykola–Burmistrzowska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 1996, s. 221. ISBN 83-902793-5-5.
  5. ↑ Dorota Wilkiewicz: Ulice i uliczki naszej Pragi. Warszawa: Towarzystwo Przyjaciół Pragi, 1999, s. 13. ISBN 83-906889-2-1.
  6. ↑ Jarosław Zieliński: Koneser, Ząbkowska i okolice. Warszawa: Wydawnictwo EKBIN, 2017, s. 57, 116. ISBN 978-83-940941-9-5.
  7. ↑ Jarosław Zieliński: Koneser, Ząbkowska i okolice. Warszawa: Wydawnictwo EKBIN, 2017, s. 176–177. ISBN 978-83-940941-9-5.
  8. ↑ Marek Miller: Co dzień świeży pieniądz, czyli dzieje bazaru Różyckiego.Tom I. Za cara, za sanacji i za Niemca. Warszawa: Fundacja Laboratorium Reportażu i Narodowe Centrum Kultury, 2018, s. 70. ISBN 978-83-7982-337-6.
  9. ↑ a b c Jarosław Zieliński: Koneser, Ząbkowska i okolice. Warszawa: Wydawnictwo EKBIN, 2017, s. 176. ISBN 978-83-940941-9-5.
  10. ↑ Michał Krasucki: Warszawskie dziedzictwo postindustrialne. Warszawa: Fundacja Hereditas, 2011, s. 116–117. ISBN 978-83-931723-5-1.
  11. ↑ Ryszard Mączewski: Warszawa między wojnami. Łódź: Księży Młyn, 2009, s. 43. ISBN 978-83-61253-51-8.
  12. ↑ Sabina Sebyłowa: Notatki z prawobrzeżnej Warszawy. Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 1985, s. 41. ISBN 83-07-01193-0.
  13. ↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w.. Warszawa: Argraf, 2004, s. 42–43. ISBN 83-912463-4-5.
  14. ↑ Piotr Rozwadowski (red. nauk.): Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powstania Warszawskiego. Tom 2.. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona i Fundacja „Warszawa Walczy 1939–1945”, 2005, s. 121. ISBN 83-11-09261-3.
  15. ↑ Wacław Wiernicki: Wspomnienia o warszawskich knajpach. Prószyński i S-ka, 1994, s. 159. ISBN 83-902520-0-7.
  16. ↑ a b Paweł Dunin-Wąsowicz: Praski przewodnik literacki. Warszawa: Fundacja Hereditas, 2018, s. 51. ISBN 978-83-951050-2-9.
  17. ↑ Piotr Kulesza: Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego. Warszawa: Książka i Wiedza, 2004, s. 77. ISBN 83-05-13334-6.
  18. ↑ a b Dorota Wilkiewicz: Ulice i uliczki naszej Pragi. Warszawa: Towarzystwo Przyjaciół Pragi, 1999, s. 15. ISBN 83-906889-2-1.
  19. ↑ Adrian Gajewski, Karolina Głowacka, Grzegorz Krawczak: Szlakiem praskich kapliczek. Warszawa: Agencja Wydawniczo-Reklamowa Skarpa Warszawska, 2018, s. 94–104. ISBN 978-83-63842-72-7.
  20. ↑ Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków - stan na 30 września 2016 r.. [w:] Narodowy Instytut Dziedzictwa [on-line]. nid.pl. s. 13. [dostęp 2016-11-28].
  21. ↑ Michał Wojtczuk. Filip z konopi na Brzeskiej. „Gazeta Stołeczna”, s. 3, 29 listopada 2023. 
  22. ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 1. Agrykola–Burmistrzowska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 1995, s. 225. ISBN 83-902793-5-5.
  23. ↑ Sabina Sebyłowa: Notatki z prawobrzeżnej Warszawy. Warszawa: Czytelnik, 1985, s. biogram na s. 2 obwoluty. ISBN 83-07-01193-0.
  24. ↑ Barbara Łopieńska: Łapa w łapę. Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 1980, s. 84–96. ISBN 83-2070158-9.