Typy okrętów podwodnych United States Navy

USS S-44 (SS-155) typu S-42

Typy okrętów podwodnych United States Navy – okręty podwodne jednego typu pozostające oficjalnie w służbie United States Navy; jeden lub więcej okrętów uznawanych za jedną grupę z powodu wspólnej konstrukcji (projektu), charakterystyk technicznych lub właściwości, które wyposażone są identycznie bądź niemal identycznie[1].

W tabelach zestawiono wszystkie typy amerykańskich okrętów podwodnych, nie obejmuje jednak wszystkich konstrukcji okrętów tej klasy zaprojektowanych i wybudowanych w Stanach Zjednoczonych, lecz jedynie te konstrukcje, których egzemplarze zostały oficjalnie przyjęte do służby w United States Navy. Lista nie obejmuje wielu typów amerykańskich okrętów podwodnych, które zostały zwodowane przed XX wiekiem (jak "Turtle", czy "Argonaut II") i nigdy nie służyły w US Navy oraz dużej liczby konstrukcji opracowanych i wybudowanych w Stanach Zjednoczonych specjalnie dla odbiorców zagranicznych, jak peruwiańskie jednostki typu Lobo, czy też wybudowanych na licencji w Hiszpanii, według amerykańskiego projektu, okrętów hiszpańskiego typu C[2].

Legenda

Od zakończenia drugiej wojny światowej okręty wszelkich klas budowane są w Stanach Zjednoczonych zazwyczaj według jednego planu, określanego za pomocą symboli "SCB" z odpowiednią narastającą numeracją (SCB-xxx), gdzie SCB stanowi akronim "Ship Characteristics Board". Sam Ship Characteristics Board, jest ciałem amerykańskiej floty ustalającym wstępne wymagania techniczne i operacyjne dla każdego nowego typu jednostek, oceniającym i akceptującym też każdy projekt wstępny nowego typu okrętów. Do zakończenia tej wojny jednak, projekty nowych okrętów nie były oznaczane według urzędowej systematyki, lecz nosiły oznaczenia przyznane im przez projektujące je stocznie, gdzie początkowe litery oznaczały:

Mniejsze zmiany ulepszające są wprowadzane do późniejszych okrętów tego samego typu przez co okręty wewnątrz jednego typu mogą się w pewnym stopniu różnić. Zmiany konstrukcyjne wprowadzane były także w okresie służby jednostek każdego typu. Wszystkie jednak jednostki danego typu są do siebie konstrukcyjnie zbliżone.

Czasami typ składa się tylko z jednego okrętu, zazwyczaj zbudowanego do celów eksperymentalnych, bądź oceny sprawności operacyjnej nowej konstrukcji, przed skierowaniem jej do produkcji seryjnej. Przykładem jest USS "Albacore" (AGSS-569), który został zbudowany w celu badań nad nowym kształtem kadłuba, bądź USS "Glenard P. Lipscomb" (SSN-685), z którego seryjnej budowy zrezygnowano na rzecz jednostek typu Los Angeles. W takich przypadkach, nazwa typu nie jest odnośnikiem do dedykowanego temu typowi artykułu - podstawowe informacje na temat tej konstrukcji zostały zawarte w artykule poświęconym okrętowi prototypowemu, będącemu jedynym przedstawicielem swojego typu.

Wyjaśnienie nagłówków kolumn w tabelach:

Typ
Oficjalna nazwa typu
Numery kadłuba
Numery kadłubów (hull numbers) wybudowanych jednostek
Projekt
Oznaczenie projektów nadane przez stocznię bądź w późniejszym okresie Ship Characteristics Board
Prototyp
Nazwa jednostki wiodącej typu - okrętu prototypowego
Okręty
Całkowita liczba wybudowanych (ukończonych) okrętów
Wodowanie
Rok bądź okres w jakim były wodowane jednostki danego typu w ujęciu rocznym
Służba
Lata służby jednostek danego typu, od wejścia do służby pierwszego okrętu do oficjalnego wycofania ze służby ostatniej jednostki
Wyporność
Wyporność w formacie wyporność nawodna/wyporność podwodna określona w długich tonach (tonach standardowych). Jeśli wskazano tylko jedną wyporność, oznacza to wyporność nawodną.
Długość
Całkowita długość jednostki określona w metrach
Prędkość
Prędkość maksymalna w formacie prędkość nawodna / prędkość podwodna określona w węzłach
Wyrzutnie
Liczba wyrzutni torpedowych w formacie dziób / rufa x wskazany w milimetrach kaliber
Działa
Liczba dział jednostek w formacie liczba x kaliber określony w milimetrach. Całkowity brak odpowiedniej kolumny oznacza brak dział
SLBM
Liczba wyrzutni pocisków balistycznych SLBM (Submarine-launched Ballistic Missile). Brak odpowiedniej kolumny oznacza brak wyrzutni tego rodzaju pocisków
Załoga
Standardowa liczba wszystkich członków załogi, oficerów oraz marynarzy
Głębokość
Testowa (konstrukcyjna) głębokość zanurzenia (ang. test depth) stosowana w marynarce amerykańskiej, oznacza maksymalną głębokość w pełni bezpiecznego zanurzenia, gwarantowaną przez producenta okrętu na podstawie obliczeń matematycznych dokonanych przy projektowaniu. Rzeczywistą maksymalną głębokość zanurzenia określa iloczyn zanurzenia testowego i marginesu bezpieczeństwa, uwzględnianego przy projektowaniu okrętu i wynoszącego 1,5 do zakończenia II wojny światowej i 1,7 w okresie późniejszym. Iloczyn ten wyznacza teoretyczną głębokość zgniecenia (zmiażdżenia kadłuba) przez ciśnienie otaczającej kadłub wody (ang. crash depth), na i powyżej której zgniecenie kadłuba powinno być oczekiwane[3].

Okręty podwodne ery Holland-Lake

W drugiej połowie XIX i na początku XX wieku, dominującą pozycję w amerykańskim przemyśle okrętowym budującym okręty podwodne, uzyskały konkurencyjne względem siebie przedsiębiorstwa założone przez dwóch amerykańskich i światowych pionierów budowy okrętów podwodnych: Johna Hollanda oraz Simona Lake'a. Założona przez Johna Hollanda 'Holland Torpedo Boat Company' wkrótce przekształciła się w funkcjonującą do dziś stocznię okrętów podwodnych Electric Boat, 'Lake Torpedo Boat Company' Simona Lake'a nie wytrzymała zaś konkurencji z przedsiębiorstwem Hollanda, i zbankrutowała po kilkudziesięciu latach ostrej walki rynkowej. Obie jednak stocznie stworzyły podwaliny pod współczesny amerykański przemysł okrętów podwodnych[4]. Wczesne amerykańskie okręty podwodne były oryginalnie określane nazwami; praktyka ta uległa - jak się później okazało, czasowej - zmianie w 1911 roku, kiedy jednostki zostały przemianowane na oznaczenia alfanumeryczne[5].

Typ Numery kadłuba Projekt Prototyp Okręty Wodowanie Służba Wyporność Długość Prędkość Wyrzutnie Działa Załoga Głębokość
Holland SS-1 EB6 Holland 1 1898 1900-1910 64 19 8/5 1 × 457 2 dynamitowe 7 30
A SS-2 do 8 EB7 A-1 7 1901-1903 1904-1921 107 20 8/7 1 × 457 brak 7 45
C SS-9, SS-13 do 16 EB17 C-1 5 1906-1907 1908–1919 238 32,11 10,5/9 2 × 457 brak 15 60
B SS-10 do 12 EB16A B-1 3 1906-1907 1907–1921 145 25,15 9/8 2 × 457 brak 10 45
D SS-17 do 19 EB12A D-1 3 1909-1910 1909-1922 288 41,10 13/9,5 4 × 457 brak 15 60
G-1 SS-20[a] Lake G-1 1 1911 1920 288 49 13/10 4 × 457 brak 15 60
F SS-20 do 23 EB20B F-1 4 1911-1912 1912-1922 330 43,58 13,5/11,5 4 × 457 brak 22 60
E SS-24 do 25 n/a E-1 2 1911 1912-1921 292 41,22 13,5/11,5 4 × 457 brak 20 60
G-4 SS-26 Laurenti G-4 1 1912 1914-1919 365 48 14/9,5 4 × 457 brak 24 60
G-2 SS-27, SS-31 Lake G-2 2 1912-1913 1913-1921 304 49 14/10 4/6 × 457[b] brak 25 60
H SS-28 do 30,
SS-147 do 152		 EB26 H-1 9 1913-1918 1913–1922 364 45,82 14/10,5 4 × 457 brak 25 60
K SS-32 do 39 EB30B K-1 8 1913-1914 1914-1923 398 46,81 14/10,5 4 × 457 brak 28 60
L-1 SS-40 do 43
SS-49 do 51		 EB37G L-1 7 1915-1916 1916-1930 457 51,03 14/10,5 4 × 457 1 × 76 28 60
L-5 SS-44 do 46 i SS-48 Lake L-5 4 1916-1917 1916-1925 463 50,29 14/10,5 4 × 457 1 × 76 28 60
M SS-47 EB39E M-1 1 1915 1918-1922 496 59,82 14/10,5 4 × 457 1 × 76 28 60
AA SS-52, SS-60 do 61 EB63A T-1 3 1918-1919 1920-1930 1124,76 82 20/10,5 6 × 457 2 × 76 38 45
N SS-53 do 59 EB61B N-1 7 1916-1917 1917–1926 345 44,88 13/11 4 × 457 brak 25 60
O-1 SS-62 do 71 EB68A O-1 10 1917-1918 1918-1945 529 52,50 14/10,5 4 × 457 1 × 76 29 60
O-11 SS-72 do 77 O-11 6 1917-1918 1918-1924 499 53 14/10,5 4 × 457 1 × 76 29 60
R-1 SS-78 do 97 EB77A R-1(inne języki) 20 1917-1918 1918-1946 538,50 56,74 13,5/10,5 4 × 457 1 × 76 29 60
R-21 SS-98 do 104 Lake R-21 7 1918-1919 1919-1930 518 53 14/10,5 4 × 457 1 × 76 29 60

Okres międzywojenny

Typ Numery kadłuba Projekt Prototyp Okręty Wodowanie Służba Wyporność Długość Prędkość
 Wyrzutnie Działa Załoga Głębokość
SS-1 SS-105, 123 do 146 EB73A S-1 25 1918-1921 1920-1945 800/1062 66 14,5/11 4/0 × 533  1 × 101 38 60
S-2 SS-106 Lake S-2 1 1919 1920-1929 800/977 63 15/11 4/0 × 533  1 × 101 38 60
S-3 SS-107, 109 do 122 US Navy / PNY S-3 15 1918-1920 1919-1945 875/1088 71 15 /11 4/0 × 533  1 × 101 38 60
Neff SS-108 Planowana lecz niezbudowana jednostka z system napędowym "Neff" wykorzystującym silniki Diesla zarówno do napędu na powierzchni jak i w zanurzeniu[c].
S-42 SS-153 do 158 EB73F S-42 6 1923/1924 1924-1945 850/1126 68,66 14,5/11 4/1 × 533  1 × 101 38 60
S-48 SS-159 do 162 US Navy / PNY S-48 4 1921 1922-1945 903/1230 81 14,5/11 4/1 × 533  1 × 101 38 60
Barracuda SS-163 do 165 PNY Barracuda 3 1924-1925 1924-1945 2153/2546 104 21/8 4/2 × 533  1 × 127 56 60
Argonaut SS-166 PNY Argonaut 1 1927 1943 2878/4045 116,1 15/8 4/0 × 533  2 × 152 88 91
Narwhal SS-167 do 168 GOVT Narwhal(inne języki) 2 1929-1930 1930-1945 2700/3900 113 17/8 4/2 × 533  2 × 152 88 91
Dolphin SS-169 US Navy Dolphin 1 1932 1932-1945 1585/2250 97 17/8 4/2 × 533  1 × 101 57 76
Cachalot SS-170 do 171 PNY/EB-165A Cachalot 2 1933 1933-1945 1128/1686 82 17/8 4/2 × 533  1 × 76 43 76

Fleet submarines

Przedwojenne plany amerykańskie zakładały wykorzystanie okrętów podwodnych przede wszystkim do celów rozpoznania przed ciężkimi okrętami floty, w ramach którego miały raportować o ruchach floty przeciwnika i spowalniać ją za pomocą ataków torpedowych[7]. Zrodziło to potrzebę budowy dużych okrętów oceanicznych, zdolnych do rozwijania prędkości nawodnych umożliwiających dotrzymanie kroku dużym jednostkom nawodnym floty, którym miały towarzyszyć. To wymaganie zrodziło powstanie projektów "okrętów podwodnych floty" - fleet submarines. Druga wojna światowa zmieniła plany wykorzystania okrętów podwodnych przez amerykańską marynarkę, jednostki tej klasy działały bowiem głównie samodzielnie, budowane jednak podczas wojny jednostki wciąż określane były mianem 'okrętów floty'.

Typ Numery kadłuba Projekt Prototyp Okręty Wodowanie Służba Wyporność Długość Prędkość
 Wyrzutnie Działa Załoga Głębokość
Porpoise[d] SS-172 do 181 Porpoise 10 1935-1937 1935-1945 1330/1965 86,26 17/8 4/2 × 533  1 × 76 56 76
Salmon SS-182 do 187 EB209A Salmon 6 1937-1938 1937–1946 1458/2233 94 21/9 4/4 × 533  1 × 101 70 76
Sargo SS-188 do 197 EB212C Sargo 10 1938-1939 1939–1946 1450/2350 94,64 21/8,75 4/4 × 533  1 × 101 70 76
Tambor SS-198 do 203
SS-206 do 211		 EB230A Tambor 12 1939-1941 1940–1946 1499/2410 93,62 20/9 6/4 × 533  1 × 76 79 76
Mackerel SS-204 do 205 EB231A Mackerel 2 1940-1941 1941-1945 838/1209 74,1 16/11 4/2 × 533  1 × 76 42 76
Gato SS-212 do 284 b/d Gato 73 1941-1943 1943–1969 1550/2460 95 20,25/10 6/4 × 533  1 x 76/101 mm 80 91
Balao SS-285 do 416 GOVT Balao 122 1942-1947[e] 1943–1975 1550/2460 95 20,25/10 6/4 × 533  1 x 76/101 mm 80 122
Tench SS-417 do 550 GOVT Tench 31[f] 1944-1946 1944–1975 1595/2455 95 20,25/10 6/4 × 533  1 × 127 81 122

Powojenne typy okrętów podwodnych

Na powojenne amerykańskie konstrukcje okrętów podwodnych, w znacznej mierze wpłynęły doświadczenia wojen podwodnych oraz działań ZOP na obu największych oceanach, jak też osiągnięcia konstruktorów niemieckich, zwłaszcza w konstrukcji okrętów podwodnych typu XXI oraz rozpoczynająca się zimna wojna ze Związkiem Radzieckim[8]. Zrodziło to przede wszystkim wymagania uzyskania możliwości długiego pływania w zanurzeniu oraz możliwości pływania pod wodą z prędkościami większymi niż na powierzchni. W konsekwencji, okręty podwodne dostosowane dotąd hydro dynamicznie do pływania nawodnego, zaczęły zmieniać swój kształt w celu optymalizacji hydrodynamiki pływania podwodnego. Nowe technologie w zakresie produkcji oraz obróbki stali oraz konstrukcji struktury okrętów natomiast, umożliwiły wzrost możliwych do osiągnięcia przez okręty głębokości zanurzenia[8].

Typ Numery kadłuba Projekt Prototyp Okręty Wodowanie Służba Wyporność Długość Prędkość
 Wyrzutnie Działa Załoga Głębokość
K1 SSK 1 do 3 SCB-35 K-1 3 1951 1951-1974 777/1179 60 13/10 2/2 × 533  brak 48 120
T-1 SST 1 do 2 SCB-68 Mackerel 2 1953 1953–1973 308/353 40 10/10 1/0 × 533  14 68,5
Dolphin AGSS-555 SCB-207 Dolphin 1 1968 1968-2006 875/945 50 10/10+ 1/0 zewn. 31 b/d
Tang SS-563 do 568 SCB--2 Tang 6 1951-1952 1951–1983 1642/2134 82 15,5/18,3 6/2 × 533  83 215
Albacore AGSS-569 SCB--65 Albacore 1 1953 1972 1424/1782 62 25/33 brak 40 185
Sailfish SSR-572 do 573 b/d Sailfish 2 1955-1956 1956–1978 2063/2371 110 20,5/10 6/0 × 533  95 b/d
Darter SS-576 SCB-116 Darter 1 1956 1956-1989 1650/2410 86 17/20+ 6/2 × 533  85 215
Barbel SS-580 do 582 SCB-150 Barbel 3 1958-1959 1959–1990 2180/2679 67 14/18,5 6/0 × 533  75 215
X-1 – b/d X-1 1 1955 1955-1973 32/37 15 15/12 brak 4 b/d

Era jądrowa

Początki amerykańskich prac nad napędem jądrowym dla okrętów datowane są na 1939 rok, jednak pełne zaangażowanie Stanów Zjednoczonych w ten program badawczy, nastąpiło dopiero po zakończeniu II wojny światowej. Program ten doprowadził do zwodowania pierwszego okrętu z siłownią nuklearną USS "Nautilus" (SSN-571). W konsekwencji, w 1956 roku, ówczesny szef operacji morskich (CNO) Arleigh Burke podjął decyzje o całkowitym zaprzestaniu budowy nowych jednostek z napędem spalinowym, które ustąpiły miejsca kolejnym typom jednostek nuklearnych[9].

Typ Numery kadłuba Projekt Prototyp Okręty Wodowanie Służba Wyporność Długość Prędkość
 Wyrzutnie Załoga Głębokość
Nautilus SSN-571 SB-64 Nautilus 1 1954 1954-1980 3533/4092 97,40 22/23,2[10] 6/0 × 533  110 215
Seawolf SSN-575 SCB-64A Seawolf 1 1955 1957-1987 3778/4356 103 19/20+ 6/0 × 533  105 215
Skate SSN-578 do 579, 583 do 584 SCB-121 Skate 4 1957-1958 1957-1989 2555/2850 81 15,5/20 6/2 × 533  95 215
Skipjack SSN-585, 588 do 592 SCB-154 Skipjack 6 1958-1960 1959−1991 3070/3500 76,83 15/33 6/0 × 533  95 215
Triton SSRN-586 SCB-132 Triton 1 1958 1959-1969 2950/7780 136 27/20+ 4/0 × 533  172 215

Strategiczne okręty rakietowe

Typ Numery kadłuba Projekt Prototyp Okręty Wodowanie Służba Wyporność Długość Prędkość
 SLBM Załoga Głębokość
George Washington SSBN-598 do 602 SCB-180A George Washington 5 1959-1960 1959-1985 5900/6700 116 16,5/22 16 135 215
Ethan Allen SSBN-608 do 611, 618 SCB-180 Ethan Allen 5 1960-1962 1961–1985 6900/7900 125 16/21[11] 400
Lafayette SSBN-616, 617, 619
620, 622 do 636		 SCB-216 Lafayette 19 1962-1964 1963–1994[12] 7250/8250 130
Benjamin Franklin[g] SSBN-640 do 645
654 do 659		 SCB-216A Benjamin Franklin 12 1964-1966 1965-2002 7250/8250 130
Ohio SSBN-726 do 743 SCB-304 Ohio 18 1979-1996 1981~ 16700/18700 170 18/~25 24 153 b/d

Okręty myśliwskie i wielozadaniowe

Typ Numery kadłuba Projekt Prototyp Okręty Wodowanie Służba Wyporność Długość Prędkość
 Wyrzutnie Załoga Głębokość
Thresher
(Permit)		 SSN-593 do 596
603 do 607, 612, 621		 SCB-188 Thresher 11 1960-1966 1961–1996 3750/4310 84,7 15/27-30 4 × 533  120 400
Zmodyfikowany Permit SSN-613 do 615 SCB-188 Flasher 3 1963-1964 1966-1966 3800/4600 89 15/27-30 4 × 533  120 400
Tullibe SSN-597 SCB-178 Tullibee 1 1960 1960-1988 2317/2640 83,16 15/15+ 4 × 533  52 215
Sturgeon SSN-637 do 639
646 do 653, 660 do 670, 672 do 684, 686 do 687		 SSN 637-664: SCB-188A
SSN 665-687: SCB-300.65		 Sturgeon 37 1966-1974 1967-2004 3640/4650[13] 89 ~20/~30 4 × 533  120 400
Narwhal SSN-671 SCB-245 Narwhal 1 1966 1969-1999 4450/5350 95,7 ~25/~30 4 × 533  120 400
Glenard P. Lipscomb SSN-686 SCB-302 Glenard P. Lipscomb 1 1973 1974-1990 5813/6480 111 18/~25 4 × 533  120 400
Los Angeles SSN-688 do 725
SCB-750 do 773		 SCB-303 Los Angeles 62 1974-1984 1972~ 6000/6900 110 25/33+ 4 c 533 132 290
Seawolf SSN-21 do 23 – Seawolf 3 1995-2004 1997~ 8600/9138 107,6 20/35 8 × 670  134 610
Virginia SSN-774 do 790 – Virginia 9 + 21 2003~ 2004~ 6900/7835 111,94 >25/brak danych 4 × 533  134 610 (?)

Uwagi

  1. ↑ Numer SS-20 został przydzielony G-1 po utracie USS F-1 (SS-20) w 1917 roku; poprzednio G-1 był oznaczony jako SS-19⅛.
  2. ↑ 4 wyrzutnie na SS-27, dwie dodatkowe pokładowe wyrzutnie na SS-31
  3. ↑ "Submarine of California" - nazwa związana z zamiarem właściciela patentu budowy okrętu w Kalifornii[6].
  4. ↑ Typ Porpoise, w niektórych źródłach widnieje jako 3 odrębne typy Shark, Porpoise oraz Perch.
  5. ↑ Jeden okręt ukończony w 1949 roku w konfiguracji GUPPY.
  6. ↑ Cztery okręty ukończone w latach 1949-1950 w konfiguracji GUPPY.
  7. ↑ Zmodyfikowany typ Lafayette z wyciszoną maszynownią.

Przypisy

  1. ↑ David L. Johnston: A Visual Guide To The S-class Submarines 1918-1945. Part 1: The Prototypes. (2nd Edition, June 2011). [dostęp 2012-06-16]. (ang.).
  2. ↑ Paul E. Fontenoy: Submarines: An Illustrated History of Their Impact,. s. 295
  3. ↑ Ulrich Gabler: Submarine design, s. 38-46
  4. ↑ Norman Polmar: The American submarines, s. 13-31
  5. ↑ Norman Polmar: The American submarines, s. 18
  6. ↑ SS-108 "Neff". Global Security. [dostęp 2012-07-20]. (ang.).
  7. ↑ Norman Polmar: The American submarine, ss. 57-72
  8. ↑ a b Norman Polmar: Cold War Submarines, s. 10-31
  9. ↑ Norman Polmar: Cold War Submarines, s. 133
  10. ↑ Friedman, Christley: U.S. Submarines Since 1945, s. 243
  11. ↑ Friedman, Christley: U.S. Submarines Since 1945, s. 244
  12. ↑ SSBN-616 Lafayette-Class FBM Submarines. Federation of American Scientists. [dostęp 2019-02-06]. (ang.).
  13. ↑ Norman Polmar: The American submarines, s. 144

Bibliografia

Dane techniczne i charakterystyki taktyczne

  • Norman Polmar: The American submarines. Annapolis, Md.: Nautical Aviation Pub. Co. of America, 1981. ISBN 0-933852-14-2.
  • Norman Friedman: U.S. Submarines through 1945: An Illustrated Design History. Annapolis: Naval Institute Press, 1995. ISBN 978-1-55750-263-6.
  • Norman Friedman, James L. Christley: U.S. Submarines Since 1945: An Illustrated Design History. Naval Institute Press. ISBN 1-55750-260-9.
  • Paul E. Fontenoy: Submarines: An Illustrated History of Their Impact (Weapons and Warfare). ABC-CLIO, marzec 2007. ISBN 1-8510-9563-2.
  • Ulrich Gabler: Submarine design. With an updating chapter by Fritz Abels and Jürgen Ritterhoff. Bonn: Bernard und Graefe, 2000. ISBN 3-7637-6202-7.
  • Norman Polmar: Cold War Submarines, The Design and Construction of U.S. and Soviet Submarines. K. J. More. Potomac Books, Inc, 2003. ISBN 1-57488-530-8.

Oznaczenia projektów

United States Submarine Force
Dowództwa
Typy okrętów z napędem
spalinowo-elektrycznym
Typy okrętów
z napędem atomowym
SSN
SSBN
SSGN
Okręty unikatowe
Głębinowe i doświadczalne
Zaplecze
Bazy
Stocznie
Projekty
Uzbrojenie i urządzenia
Torpedy
Sensory
Pociski
Reaktory
Głowice
Miny
Postacie
Katastrofy i wypadki
Artykuły przekrojowe
Listy