Kamienica Bardachów w Sanoku (2015)Stanisława, Teofil, Hanna Bardachowie (Krynica, 1928).jpg
Życiorys
Teofil (właśc. Tewel) Dawid Bardach urodził się 5 czerwca 1866 we Lwowie[1][2][3][4][5]. Był synem Wolfa Bardacha Edlera von Chlumberga (oficer C. K. Armii, adiutant 8 Wojskowego Instytutu Instruktorów Jeździectwa w Wiedniu[6][7][8]) i Gittel (Agaty) z domu Dorf[9][5]. Wywodził się z rodziny żydowskiej osiadłej na ziemiach polskich w XVI wieku, której przedstawiciele zajmowali wysokie pozycje społeczne, a niektórzy z nich z biegiem czasu przeszli na katolicyzm[10]. Familia Teofila Bardacha we Lwowie nie uczęszczała do synagogi, była zasymilowana, w ich domu obchodzono święta katolickie w polskim wydaniu[10].
W C. K. Armii został mianowany na stopień asystenta lekarza w rezerwie[14][15]. Jako lekarz ze stopniem doktora został przydzielony ze stanu rezerwy C. K. Armii w jednostce 9 batalionu pionierów do C. K. Obrony Krajowej w stopniu asystenta lekarza z dniem 1 czerwca 1894[16], a następnie awansowany na stopień nadlekarza z dniem 1 września 1896[17], na stopień lekarza pułkowego 2 klasy z dniem 1 listopada 1898[18], na lekarza pułkowego 1 klasy z dniem 1 listopada 1898[19]. Od początku służył w 17 pułku piechoty Obrony Krajowej w Rzeszowie (z batalionami sztabowymi w tym mieście oraz w Jarosławiu i w Sanoku)[20][21][22]. Od około 1902 do około 1909 był lekarzem w 18 pułku piechoty w Przemyślu (z batalionami sztabowymi w tym mieście oraz w Sanoku)[23][24]. Od około 1909 był lekarzem w 35 pułku piechoty w Złoczowie[25][26][27][28][29]. Został awansowany na lekarza sztabowego z dniem 1 maja 1914[30]. W trakcie I wojny światowej przebywał w Przemyślu podczas oblężenia miasta przez wojska rosyjskie[31]. Pozostawał na służbie w szeregach 35 pułku piechoty, w 1917 przemianowanym na pułk strzelców nr 35 do 1918[30][32]. W tym okresie został awansowany na nadlekarza sztabowego 2 klasy z dniem 1 listopada 1917[33]. Podczas wojny był odznaczany[34].
Po zakończeniu I wojny światowej, jako były oficer armii austriackiej został przyjęty do Wojska Polskiego i zatwierdzony w stopniu podpułkownika[35]. Uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej[4]. Był komendantem szpitali polowych[4]. Po przeniesieniu w stan spoczynku od początku lat 20. jako tytularny pułkownik zamieszkiwał we Lwowie[1][36][37]. W 1934 jako emerytowany oficer był przydzielony do Kadry Zapasowej 6 Szpitala Okręgowego i pozostawał wówczas w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Lwów Miasto[38].
Od 29 października 1921 należał do Stowarzyszenia Humanitarnego „Leopolis” we Lwowie i w charakterze zastępcy eksprezydenta był reprezentantem do Walnego Zgromadzenia Związku Żydowskich Stowarzyszeń Humanitarnych „B'ne B'rith” w Rzeczypospolitej Polskiej w Krakowie[39][40][41]. Po przejściu na wojskową emeryturę praktykował jako lekarz we Lwowie[7]. Według stanu z 1939 figurował we Lwowie jako lekarz chorób wewnętrznych[13] (internista) oraz pediatra[42]. Do 1939 był członkiem Lwowskiej Izby Lekarskiej[43].
W latach 20. i do 1939 zamieszkiwał pod adresem Rutowskiego 7 we Lwowie[12][13][44][2] (obecna ulica Teatralna[45]). Jego dom leżał naprzeciw wejścia do katedry lwowskiej[46]. Wspólnie ze swoim szwagrem Filipem Schleicherem był właścicielem kamienicy czynszowej, leżącej w tej lokalizacji[47]. W okresie międzywojennym uchodził za człowieka zamożnego[47].
Był żonaty z Anną[b] Cecylią Bardach z domu Merger (ur. 1882)[5][2]. Jego dziećmi byli: Flora Bardach (ur. 19 lutego 1894[48]), dr Albert Bardach, potem jako Bronisław Bardach (ur. 8 października 1895, kapitan lekarz Wojska Polskiego, po odejściu z armii przebywający w Krynicy[49][50][51][52][53]), dr Juliusz Bardach (ur. 31 grudnia 1897 w Sanoku, prawnik, do 1918 chorąży rezerwy piechoty w c. k. pułku strzelców nr 35[54], potem porucznik rezerwy piechoty Wojska Polskiego[55][56][57], w II RP adwokat[46]), Zofia (Schenker) Bardach (ur. 30 grudnia 1898 w Sanoku)[4][5]. Podczas pobytu w Sanoku rodzina zamieszkiwała w tzw. kamienicy (domu) Bardacha[58], a dzieci Flora, Albert i Juliusz kształcili się w tamtejszym C. K. Gimnazjum do roku szkolnego 1908/1909[48][59].
Po wybuchu II wojny światowej w 1939, kampanii wrześniowej i agresji ZSRR na Polskę oraz nastaniu okupacji sowieckiej nadal przebywał we Lwowie[47]. We wrześniu 1939 przyjął do swego domu synów Juliusza i Bronisława[60]. Po ataku Niemiec na ZSRR z 22 czerwca 1941 witał wkraczające do Lwowa oddziały z radością i nadzieją[61]. Po nastaniu okupacji niemieckiej sytuacja rodziny Bardachów diametralnie się zmieniła z powodu ich żydowskich korzeni[62]. Zostali objęci obowiązkiem noszenia na ramieniu opaski z Gwiazdą Dawida[63]. Jego mieszkania naszli oficerowie Waffen-SS, którzy – mimo życzliwego przyjęcia z jego strony – pobili go za żydowskie pochodzenie i zniszczyli przechowywane z pieczołowitością od lat w domowej gablocie wojskowe ordery i insygnia z czasów austriackich[64]. W późniejszym czasie pozostał w mieście[5], aczkolwiek był zmuszony wraz z żoną opuścić swoje mieszkanie, oboje żyli w ukryciu, zaś utrzymywali się z handlu złotem i biżuterią[64]. Wobec prowadzenia przez okupantów akcji ujęcia Żydów z ulicy miasta i wywożenia ich do obozu zagłady przenieśli się do kryjówki w komórce nad garażem przy kwaterze Gestapo, gdzie przebywali przez wiele dni[65]. Potem Bardachowie przenieśli się do rzekomo bezpieczniejszego schronienia, skąd zostali usunięci i wywiezieni ciężarówkami do obozu[66].
W lipcu 1941 wraz żoną został aresztowany przez Niemców[5][67]. Oboje zostali osadzeni w obozie zagłady w Bełżcu[5][67]. Ponieśli tam śmierć zagazowani prawdopodobnie w sierpniu 1942[2][68][67][c]). W tym obozie zginęły także ich córki Flora i Zofia, aresztowane w kwietniu 1942[5]. Syn Juliusz został aresztowany przez Niemców we Lwowie w 1942 i prawdopodobnie w tym roku poniósł tam śmierć[5]. Drugi syn Bronisław oraz wnuk Roman (ur. 1930, syn Juliusza), przypuszczalnie popełnili samobójstwa w getcie lwowskim w 1943[5]. Wojnę przeżył syn Juliusza, Witold (ur. 1925), po wojnie żyjący pod tożsamością Gene Gutowski (producent filmowy)[4]. W swojej książce wspomnieniowej wydanej w Polsce w 2004 pt. Od Holocaustu do Hollywood opisywał on m.in. dziadka Teofila oraz losy rodziny podczas wojny aż do Zagłady Żydów na ziemiach polskich podczas okupacji niemieckiej[69].
W 2017 przed Sądem Rejonowym dla m.st. Warszawy w Warszawie Wydział II Cywilny toczyło się pod sygnaturą II Ns 694/17 postępowanie z wniosku: Joanny Smaga-Gutowskiej, Alexandra Waugh, Andrew Witolda Gutowskiego i Adama Wilsona Bardach o uznanie za zmarłych: Teofila, Annę, Florę, Zofię, Juliusza, Romana Bardachów[5].
↑W ewidencji wojskowych C. K. Armii w 1895 oraz C. K. Obrony Krajowej w Szematyzmach C. K. Obrony Krajowej i C. K. Żandarmerii był określany w języku niemieckim jako „Tewel Bardach” w 1896, a od 1897 jako „Theophil Bardach”.
↑W swoich wspomnieniach Gene Gutowski podawał formę imienia „Hanna” i zdrobniale „Hania”, zob. Gutowski 2004 ↓, s. 17
.jpg)
.png){kind=small}
a.jpg)
.jpg)