Tadeusz Zieliński ps. „Igła” (ur. 27 września 1927 w Gaju, gm. Skaryszew (obecnie część Skaryszewa), zm. 24 czerwca 1948) – żołnierz Armii Krajowej, dowódca oddziału Wolności i Niezawisłości działającego w Radomskiem i Kieleckiem.
Życiorys
Syn Maksymiliana i Heleny z domu Majchrzyk, rodzice byli drobnymi rolnikami. Miał młodszego brata Henryka[1]. Ukończył cztery klasy szkoły powszechnej i szkołę krawiecką w Skaryszewie. W konspiracji od 1943 od wstąpienia do Armii Krajowej. Znalazł się w składzie 72 Pułku Piechoty Armii Krajowej, sformowanego na początku 1944 w Obwodzie Radom AK. Po zakończeniu wojny nie złożył broni[1].
Prawdopodobnie uczestniczył w akcji rozbicia więzienia w Kielcach w nocy z 4 na 5 sierpnia 1945, gdzie zgrupowanie liczące ok. 200 żołnierzy AK, dowodzone przez kpt. Antoniego Hedę "Szarego", opanowało miasto i rozbiło więzienie, uwalniając kilkuset więźniów i w akcji uwolnienia nocą z 8 na 9 września 1945 przez oddział Stefana Bembińskiego „Harnasia” kilkuset aresztantów z więzienia w Radomiu, w tym wielu żołnierzy Armii Krajowej. Według Stefana Bembińskiego za udział w tej akcji odznaczony został
Krzyżem Walecznych[2]. W styczniu
1946 znalazł się w składzie grupy partyzanckiej Stefana Nowackiego „Zagóry”, od marca 1946, po rozłamie w oddziale - dowódca samodzielnego oddziału WIN liczącego kilkadziesiąt osób[3].
Oddział „Igły” wchodzący w skład zgrupowania dowodzonego przez Franciszka Jaskulskiego ps.„Zagon”, „Zagończyk”, przeprowadził szereg operacji bojowych. Kilkakrotnie stoczył duże bitwy z oddziałami NKWD, UB i KBW, m.in. w czerwcu 1946 – wraz z kilkoma innymi oddziałami – pod Zwoleniem, w walkach zginęło ponad 20 żołnierzy Armii Czerwonej[4]. W czasie zasadzki zorganizowanej 18 lipca 1946 pod Skaryszewem oddział „Igły” zabił ppłk. Alfreda Wnukowskiego, dowódcę Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego w Rzeszowie, jego żonę Irenę oraz 7 żołnierzy z ochrony. Był to najwyższy stopniem oficer sił bezpieczeństwa w Polsce, który zginął z rąk żołnierzy podziemia antykomunistycznego[5]. Oddział „Igły” przeprowadził także szereg akcji likwidacyjnych.
25 lipca 1946 grupa pozorowana UB-NKWD, udająca delegację krajowego kierownictwa WiN, które rzekomo prowadzi akcję scaleniową rozproszonych oddziałów partyzanckich, aresztowała por. Jaskulskiego - „Zagończyka”. W końcu sierpnia 1946 kierownictwo Związku Zbrojnej Konspiracji WiN obwodu radomskiego po dłuższych rozmowach z UB zawarło porozumienie o legalizacji z komunistami, zobowiązując się złożyć broń do 6 września 1946, pod warunkiem, że od 31 sierpnia w całym regionie obowiązywać będzie zawieszenie broni i zostaną wstrzymane obławy prowadzone przez aparat represji. MBP przyjęło tę propozycję, obiecując też zwolnienie zatrzymanych, w tym „Zagończyka”. 6 września 1946 Tadeusz Zieliński ujawnił się sam i zgłosił do ujawnienia 57 żołnierzy oddziału, zdając częściowo broń. „Igła” nie ujawnił dowódców, ani członków siatki terenowej WiN, którym jednocześnie zdecydowanie odradzał dekonspirację przed UB. Pomimo ujawnienia się ludzi i struktur ZZK WiN UB nie dotrzymało obietnicy zwolnienia por. Jaskulskiego. 17 stycznia 1947 został on skazany przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Kielcach na karę śmierci, wyrok wykonano 19 lutego 1947, na trzy dni przed wejściem w życie ustawy o amnestii, która pozwalałaby zamienić karę na dożywocie lub 15 lat pozbawienia wolności[6].
Ponieważ funkcjonariusze UB aresztowali we wrześniu 1946 kilkudziesięciu właśnie ujawnionych członków podziemia, z zastępcą „Zagończyka” ppor. Kozłowskim „Orionem”[7], oskarżając aresztowanych o prowadzenie "podwójnej gry", w październiku 1946 Tadeusz Zieliński powrócił do lasu, odtwarzając mniej liczny, kilkunastoosobowy oddział[8].
Ostatnią walkę stoczył 14 czerwca 1948 pod wsią Dzierzkówek. Pomimo wielkiej przewagi liczebnej po stronie UB i KBW, „Igła” zdołał przebić się z okrążenia. W walce zginęli: Feliks Dębiec „Wilk”, zastępca „Igły”, Marian Frąk „Kudejar” i Józef Budzyński „Żandarm”. Po tej klęsce postanowił przejść na teren województwa łódzkiego, w Piotrkowskie. 24 czerwca 1948 został postrzelony z broni maszynowej w nogi przez żołnierza z jego oddziału, który chciał go wydać w ręce MBP[9]. Tadeusz Zieliński, chcąc uniknąć aresztowania przez bezpiekę, popełnił samobójstwo rozrywając się granatem[10].
W Budkach Skaryszewskich obecnej dzielnicy Skaryszewa w 1952 zbudowano pomnik poświęcony Alfredowi Wnukowskiemu i sześciu innym ofiarom akcji oddziału dowodzonego przez Tadeusza Zielińskiego[11], usunięty w 2016.
W 2001 zbudowano pomnik upamiętniający Tadeusza Zielińskiego oraz żołnierzy WiN w Radomiu, a w 2012 w miejscowości Dzierzkówek Stary[12][13].
Przypisy
- ↑ a b GrzegorzG. Makus GrzegorzG., Tadeusz Zieliński "Igła", Warszawa: IPN, 2020, s. 3-4 .
- ↑ Grzegorz Motyka,Obywatel „Igła” – krawiec ze Skaryszewa. Analiza mikrohistoryczna rewolucji wyklętych, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2018, ISBN 978-83-65972-48-4 s. 19.
- ↑ Grzegorz Motyka,Obywatel „Igła” – krawiec ze Skaryszewa. Analiza mikrohistoryczna rewolucji wyklętych, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2018, ISBN 978-83-65972-48-4 s. 20.
- ↑ Grzegorz Motyka,Obywatel „Igła” – krawiec ze Skaryszewa. Analiza mikrohistoryczna rewolucji wyklętych, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2018, ISBN 978-83-65972-48-4 s. 27-37.
- ↑ Grzegorz Motyka,Obywatel „Igła” – krawiec ze Skaryszewa. Analiza mikrohistoryczna rewolucji wyklętych, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2018, ISBN 978-83-65972-48-4 s.42-46.
- ↑ Grzegorz Motyka,Obywatel „Igła” – krawiec ze Skaryszewa. Analiza mikrohistoryczna rewolucji wyklętych, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2018, ISBN 978-83-65972-48-4 s. 50-57.
- ↑ Prawdopodobnie zamordowanym w kilka miesięcy później w nieznanych okolicznościach.
- ↑ Grzegorz Motyka,Obywatel „Igła” – krawiec ze Skaryszewa. Analiza mikrohistoryczna rewolucji wyklętych, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2018, ISBN 978-83-65972-48-4 s. 59-60.
- ↑ Sprawca - Marian Mirota ps. "Listek", który liczył na to, że po wydaniu dowódcy zostanie łagodnie potraktowany przez UB, został 19 października 1948 skazany na dożywocie, zamienione w kolejnej instancji na 10 lat więzienia. Z więzienia wyszedł w 1957. Grzegorz Motyka,Obywatel „Igła” – krawiec ze Skaryszewa. Analiza mikrohistoryczna rewolucji wyklętych, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2018, ISBN 978-83-65972-48-4 s. 105-106.
- ↑ Grzegorz Motyka,Obywatel „Igła” – krawiec ze Skaryszewa. Analiza mikrohistoryczna rewolucji wyklętych, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2018, ISBN 978-83-65972-48-4 s. 105
- ↑ Skaryszew - Pomnik ofiar akcji WiN - zdjęcia [online], fotopolska.eu [dostęp 2017-11-27] .
- ↑ Podporucznik "Igła" - część 2/2 [online], podziemiezbrojne.pl [dostęp 2020-05-13] (pol.).
- ↑ Urząd Miasta i Gminy Skaryszew: Artykuły niezależne [online], www.skaryszew.pl [dostęp 2017-11-27] (pol.).
Bibliografia, linki
- Grzegorz Motyka: Obywatel „Igła” – krawiec ze Skaryszewa. Analiza mikrohistoryczna rewolucji wyklętych, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2018, ISBN 978-83-65972-48-4
- Stanisław Wałach: Świadectwo tamtym dniom. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1974.
- Grzegorz Makus: 64 lata temu, 24 czerwca 1948 roku, otoczony i ranny, rozerwał się granatem ppor. Tadeusz Zieliński ps. „Igła”. GLORIA VICTIS!. wPolityce.pl, 2012-06-24. [dostęp 2012-08-01]. (pol.).
- Andrzej Brzezicki: Tadeusz Zieliński "Igła" szedł od zwycięskiej potyczki do zwycięskiej potyczki. Dotrwał w lesie do wiosny 1948 r.. 2018-11-05. [dostęp 2018-11-07].
- Ppor. Tadeusz Zieliński ps. „Igła”
- Ppor. Tadeusz Zieliński ps. Igła to wzór dowódcy partyzanckiego Grzegorz Motyka dla polskie radio.pl
- Grzegorz Makus, Tadeusz Zieliński "Igła", Wyd. Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2020, ISBN 978-83-8098-950-4, wersja zdigitalizowana.
