Tadeusz Chrzanowski herbu Nowina (ur. w maju 1822 w Topolanach, zm. 8 marca 1892 tamże) – polski inżynier dróg i mostów działający na terenie Królestwa Polskiego i na ziemiach zabranych należących do Imperium Rosyjskiego.
Życie
Ukończył gimnazjum w Świsłoczy (1841)[1] a następnie studia w Instytucie Korpusu Inżynierów Komunikacji w Petersburgu (1844)[2]. W latach 1843–1858 jako inżynier porucznik pracował przy budowie i eksploatacji linii kolejowej Petersburg–Moskwa[1], m.in. przy mostach przez rzeki: Werebię i Sławiance[3]. Następnie jako zastępca Seweryna Smolikowskiego (1859-1862) a potem główny kierownik (1862-1864) pracował przy wznoszeniu zaprojektowanego przez Stanisława Kierbedzia (1810-1899) żelaznego kratowego mostu przez Wisłę w Warszawie[3].
Potem kierował budową Kolei Warszawsko-Terespolskiej (1866–1867) i zaprojektowanego przez siebie czteroprzęsłowego żelaznego mostu przez Bug (1868–1869) łączącego wspomnianą kolej z linią kolejową z Brześcia do Moskwy. W l. 1869-1882 był dyrektorem Kolei Warszawsko-Terespolskiej. Równolegle w latach 1873–1874 był głównym inżynierem budowy Kolei Nadwiślańskiej (Kowel–Lublin–Warszawa–Mława)[4] oraz zbudował zaprojektowany przez siebie most kolejowy przez Wisłę koło Cytadeli w Warszawie (1873–1875)[1] - na jego podporach stoi obecnie Most Gdański. Wykonał ponadto kolejową linię obwodową łączącą w Warszawie Dworzec Petersburski (później Wileński) z Wiedeńskim[3]. Od 1881 przewodniczył sekcji technicznej Komitetu Budowy Wodociągów i Kanalizacji w Warszawie[5]. W latach 1883–1885 kierował budową kolei Wilno–Równe, z odnogą do Pińska nadzorując m.in. powstanie mostów na Niemnie, Horyniu, Prypeci, Słuczy i Jasiołdzie[3].
Był również uznanym autorytetem z zakresu mechaniki budowli i mostownictwa - jako pierwszy pisał na ten temat w Polsce istotne prace. Przede wszystkim opracował własną, dokładniejszą od stosowanych na Zachodzie, metodę obliczania sił występujących w krzyżulcach dźwigarów mostowych o gęstej kracie oraz w dźwigarach o ściance pełnej[3]. Sposób ten zwano w Rosji teorią Żurawskiego–Chrzanowskiego (gdyż podobną, w odniesieniu do mostów drewnianych, ogłosił także płk inż. D. Żurawski)[5]. Użyto jej m.in. do zaprojektowania mostu przez Niemen pod Kownem i wielu mostów na linii kolejowej Ryga–Orzeł[5]. Do najistotniejszych prac napisanych przez niego należą
- Détermination des efforts auxquels sont soumis les croisillons et les parois pleines vertical dans les poutres des ponts du système american…, Warszawa 1860
- Déscription du pont sur le Boug près de Térespol, chemin de fer Térespol-Brest…, Warszawa 1871
- Wyznaczanie grubości ścian murowanych podtrzymujących nasypy Warszawa 1876
- Teoria sklepień Warszawa 1877
Po przejściu na emeryturę w 1885 jako generał major ostatnie lata życia spędził w rodzinnych Topolanach zajmując się ekonomią i historiozofią[5]. Pochowany na cmentarzu św. Rocha w Zabłudowie[4][6].
Życie prywatne
Był synem ziemianina i właściciela Topolan - Kazimierza. Ożenił się z pochodzącą ze szwedzkiej arystokracji Elżbietą z domu Nobel. Mieli syna i trzy córki - m.in. malarkę Marię (1860-1935), od 1878 żonę ziemianina Konstantego Gażycza (1848–1900)[1]
Przypisy
- ↑ a b c d W. R., Śp. Tadeusz Chrzanowski, "Tygodnik Ilustrowany", nr 116 z 18 marca 1892, s. 187
- ↑ Списокъ окончившихъ курсъ въ Институтѣ Инженеровъ Путей Сообщенія Императора Александра I за сто лѣтъ 1810-1910, Санкт-Петербург 1910, c. 23, 72
- ↑ a b c d e Bolesław Chwaściński, Chrzanowski Tadeusz (1822-1892), Słownik Biograficzny Techników Polskich, zeszyt 3, Warszawa 1993, s. 64-65
- ↑ a b Zdzisława Kalinowski, Droga żelazna nadwiślańska 1877, pdf [dostęp 3.08.2023]
- ↑ a b c d Bolesław Orłowski, Chrzanowski Tadeusz, Giganci Nauki [dostęp 3.08.2023]
- ↑ Daniel Paczkowski, Zabytkowy cmentarz św. Rocha w Zabłudowie niszczeje!, - od czasu do czasu [dostęp 3.08.2023]
Literatura
.jpg)
