Korpus wykonany jest z drewna lub kości słoniowej, ma kształt koniczny, rozszerzony na końcu w czarę głosową[1]. Siedem otworów wierzchnich niejednakowej średnicy, dostosowanych do układu ręki grającego, jeden otwór spodni (przedęcie).
Stroik podwójny, najczęściej z trzcinki, osadzony w metalowej rurce lub bezpośrednio w instrumencie.
W niektórych odmianach w połowie metalowej rurki osadzona jest okrągła blaszka. Podczas gry cały ustnik mieści się w ustach grającego.
Brzmienie przenikliwe i jaskrawe, grano na tym instrumencie głównie na dworze. Służył jako wojskowy instrument sygnałowy oraz w kapelach janczarskich.
Charakterystyczną dla tureckiej zurny techniką jest stosowanie oddechu cyrkulacyjnego, pozwalającego na ciągły dźwięk. Podczas gry muzyk równocześnie pobiera powietrze nosem.
Historia
Surma pochodzi z krajów azjatyckich, prawdopodobnie z Indii lub z Persji (surnai), gdzie była instrumentem bardzo cenionym podczas procesji, ceremonii, wesel i świąt. W Indiach przyjmowała niekiedy formę dwoistą (dwóch związanych ze sobą niezależnych instrumentów)[2].
Współcześnie najbardziej znaną azjatycką odmianą instrumentu jest zurna popularna w kilku odmianach w Turcji. W Anatolii w muzyce ludowej zurnie towarzyszy bęben basowy davul. W wojskowej orkiestrze osmańskiej zurna grała główną melodię. W XVII w. w Stambule grało podczas uroczystości naraz 100 kabazurnistów (altowa odmiana instrumentu). Drugi rodzaj o wyższym tonie to curazurna towarzysząca czasem sułtanowi podczas wycieczek do rezydencji na wodzie. Zurnazenler Bölüğü to oddział żołnierzy zurnistów kierowany przez mistrza zwanego mehterbaşı.
W muzyce armeńskiejzurna gra melodię w parze z drugą zurną towarzyszącą jej długimi dźwiękami podkreślającymi melodię. Innym typowo armeńskim składem instrumentów jest zurna + bęben dhol, wykorzystywanym w muzyce tanecznej.
W Europie odmiany znane od średniowiecza (XII, XIII w.) jako szałamaja. W XVIII w. funkcjonowała na dworze Habsburgów Kapela Osmańska w składzie z zurnami.
W Rzeczypospolitej surmy pojawiły się na przełomie XVI/XVII w. podczas wojen z Imperium Osmańskim, jako instrument sygnałowy i w kapelach wojskowych[3]. W XVIII w. istniały na dworze króla stałe kapele janczarskie, w skład której wchodziły surmy.
Surmy w literaturze
Jednym z motywów literackich, gdzie wspomina się o surmach, jest wierszMarii KonopnickiejA jak poszedł król.... Instrument pojawia się także w wierszu Jana KasprowiczaDies irae, polskim tłumaczeniu „Makbeta” i pierwszej części „Władcy Pierścieni”, jak również w „Trylogii”[4][5] Henryka Sienkiewicza. O surmach też mowa jest w Biblii (4 Mojż 31,6 oraz 2 Kron 13,12) w przekładzie warszawskim oraz w pieśni powstania warszawskiego Marsz Mokotowa.
Galeria
Kapela janczarska, Turcja, początek XIX w.
Przypisy
↑Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: PWN, 1995, s. 1128. ISBN 83-01-11390-1.
↑Curt Sachs: Historia Instrumentów muzycznych. Kraków: PWM, 1989. ISBN 83-224-0324-0. Brak numerów stron w książce
