Pierwsze pisemne wzmianki z 1305 r. – Stansdorf, w 1395 r. – Stonsdorf. Majątek był własnością książąt Reuss (linii młodszej) (niem.: Reuß). W latach 1784–1787 hrabia Henryk XXXVIII Reuß zu Köstritz buduje pałac wraz z założeniem parkowym na prawie 200 hektarach. W udostępnionym dla zwiedzających parku znajdowały się sztuczne ruiny zamku, formacje skalne, polany widokowe i groty. Park i pałac zwiedzała Izabela Czartoryska podczas swojej wizyty na Dolnym Śląsku w roku 1816 (kiedy to też odwiedziła pobliski Bukowiec), aby porównać z urządzonym przez nią podobnym parkiem w Puławach. W parku znajdowała się też wieża widokowa Bismarckturm.
Od roku 1811 w dawnym browarze zamkowym produkowano likier ziołowy oparty na lokalnych recepturach i ziołach Echt Stonsdorfer. Później wytwórnię przeniesiono do podjeleniogórskiej wsi Kunice i tamtejsza fabryka znajduje się na rycinie wplecionej w etykietkę likieru produkowanego obecnie w Haselünne, w Emslandzie, przez wytwórnię należącą do grupy Berentzen pod nazwą Echt Stonsdorfer Bitter[5]
Po wojnie w pałacu oraz zabudowaniach gospodarczych funkcjonowało dziecięce prewentoriumprzeciwgruźlicze, pogotowie opiekuńcze, później różne instytucje. Ostatnią była straż pożarna. W latach 90. XX wieku pałac pozostawał niezagospodarowany, a brak gospodarza znacząco przyczynił się do jego dewastacji.
Zabytki
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty[6]:
kościół obronny pw. Przemienienia Pańskiego, gotycki, z przełomu XV/XVI w.
cmentarz przy kościele
dwór w Staniszowie, nr 68 dawna gospoda (zajazd) o budowie dworskiej, z otoczeniem, z lat 1780–1790
pałac na wodzie, nr 23, tzw. pałac dolny, hrabiowski, wzniesiony w 1787 r., przebudowany XIX w.; dwutraktowy, dwukondygnacyjny, nakryty dachem czterospadowym z powiekami, przed wejściem taras wsparty na kolumnach
zespół pałacowy i folwarczny:
pałac, nr 100, tzw. pałac górny, pierwotnie dwór renesansowy z XVI w., przebudowany lub zbudowany na nowo w 1787 r. w stylu późnobarokowym, wtedy pałac powiększono o skrzydło wschodnie[7], przebudowany na początku XX w.; założony na rzucie prostokąta, dwukondygnacyjny, trójtraktowy, nakryty czterospadowym dachem z lukarnami
oranżeria, z 1818 r.
park, powstały w 1790 r.
budynek dworski (pałac myśliwski z parkiem) nr 111, z końca XVIII w., przebudowany w 1830 r. i na pocz. XX w., znajduje się poniżej pałacu, nr 100
ogrodzenie z bramą, z początku XIX w.
folwark:
obora, z końca XVIII w.
stodoła, z końca XIX w.
spichrz, z końca XIX w.
budynek mieszkalny, z końca XIX w.
otoczenie budynków, teren folwarku
sztuczne ruiny Zamek Henryka, na szczycie góry Grodna, z 1806 r., przebudowany w 1842 r.
inne zabytki:
krzyż pokutny.
W gminnej ewidencji zabytków znajdują się ponadto budynki o nr 3, 8, 23 (budynki gosp. w zespole pałacowym), 25 (dom i bud. gosp.), 29, 43, 44, 45, 53, 59, 64, 69, 75, 80, 97 oraz stanowiska archeologiczne we wsi[8].
Czasy współczesne
Obecnie w pałacu, po jego gruntownym remoncie trwającym od roku 2001, funkcjonuje luksusowy hotel oraz restauracja. Renowacji poddawane są kolejne obiekty kompleksu pałacowego: Dom Kawalera oraz sąsiadujące zabudowania gospodarcze. W dawnej stajni planowane jest stworzenie galerii dzieł współczesnych twórców z regionu Sudetów Zachodnich.
↑Słownik geografii turystycznej Sudetów. Marek Staffa (red.). T. 4: Kotlina Jeleniogórska. Wrocław: Wydawnictwo I–BiS, 1999, s. 439. ISBN 83-85773-31-2.
