Sobór Podwyższenia Krzyża Pańskiego

Крестовоздвиженский собор

nr rej. 3920001000
sobór parafialny
Sobór Krestowozdwiżeński, fasada
Państwo	Rosja
Obwód	królewiecki
Miejscowość	Królewiec
Wyznanie	prawosławne
Kościół	Rosyjski Kościół Prawosławny
Parafia	Podwyższenia Krzyża Pańskiego
Wezwanie	Podwyższenia Krzyża Pańskiego
Wspomnienie liturgiczne	14/27 września
Historia Data rozpoczęcia budowy 1930 Data zakończenia budowy 1933 (jako kościół ewangelicki) Data zamknięcia 1945 Aktualne przeznaczenie czynna świątynia Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego Data reaktywacji 1991 Poprzednie wyznanie protestanckie (luterańskie)
Dane świątyni Styl modernistyczny Architekt Arthur Kickton Świątynia • materiał bud. • cegła Wieża kościelna • liczba wież 2 Liczba naw 1
Położenie na mapie Królewca Królewiec, sobór Podwyższenia Krzyża Pańskiego
Położenie na mapie Rosji Królewiec, sobór Podwyższenia Krzyża Pańskiego
Położenie na mapie obwodu królewieckiego Królewiec, sobór Podwyższenia Krzyża Pańskiego
54°42′20,6″N 20°31′22,1″E/54,705722 20,522806
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Sobór Podwyższenia Krzyża Pańskiego – dawny ewangelicki kościół Świętego Krzyża (niem. Kreuzkirche; ros. Kircha kresta; Krojckircha – Кирха креста, Кройцкирха) w Królewcu, obecnie prawosławny sobór Podwyższenia Krzyża Świętego (ros. Крестовоздвиженский собор) przy ul. gen. Pawłowa 2 (ros. ул. генерала Павлова). Administracyjnie świątynia należy do dekanatu Opieki Matki Bożej eparchii kaliningradzkiej^[1].

Świątynia znajduje się na wyspie rzecznej, do 1945 zwanej Lomse (obecnie Oktjabrski ostrow – Октябрьский остров), leżącej pomiędzy Starą i Nową Pregołą. O wyspę toczyło spór z Knipawą Stare Miasto Królewiec, które ostatecznie zwyciężyło. Miała służyć wyłącznie celom gospodarczym, jednak w czasach nowożytnych pojawiła się zabudowa mieszkalna. W 1896 wzniesiono nową synagogę.

Budowie kościoła ewangelickiego przeszkodził wybuch I wojny światowej. Został wzniesiony w latach 1930–1933 według projektu Arthura Kicktona z Berlina. Jest modernistyczną budowlą ceglaną, o klinkierowej elewacji, z okrągłą nawą z emporami i z fasadą flankowaną dwiema ośmiobocznymi wieżami od zachodu. W ostrołukowej profilowanej niszy nad głównym wejściem umieszczono wielki krzyż wykonany z kadyńskiej majoliki. Świątynię połączono z domem parafialnym i plebanią.

Podczas II wojny światowej kościół został tylko nieznacznie uszkodzony (spłonął hełm wieży południowej), chociaż otaczająca zabudowa uległa niemal całkowitemu zniszczeniu. Służył jako warsztat samochodowy i fabryka przyborów do rybołówstwa, w tym czasie spłonął dach, a wnętrze uległo przeróbkom i całkowitej dewastacji. Zegar przeniesiono na wieżę dawnego kościoła Świętej Rodziny (Filharmonia). Budowla jest z daleka niewidoczna, gdyż otaczają ją wysokie bloki mieszkalne.

W 1989 przekazano gmach Rosyjskiemu Kościołowi Prawosławnemu, w 1991 została ustanowiona parafia eparchii smoleńsko-kaliningradzkiej. W latach 1991–1994 trwała odbudowa (proj. architekt Jurij Zabuga), z podziałem na cerkiew górną i pomocniczą dolną, św. Aleksandra Newskiego. W 2000 poświęcono bursztynowy ikonostas.

• AndrzejA. Rzempołuch AndrzejA., Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn: Remix, 1992, ISBN 83-900155-1-X, OCLC 833969011 . Brak numerów stron w książce
• Dehio-Handbuch der Kunstdenkmäler West- und Ostpreussen. Die ehemaligen Provinzen West- und Ostpreussen (Deutschordensland Preussen) mit Bütower und Lauenburger Land, bearb. von Michael Antoni, München; Berlin, Dt. Kunstverl., 1993, ISBN 3-422-03025-5
• Juri Iwanow, Königsberg und Umgebung, Dülmen, Laumann-Verl., 1994, ISBN 3-87466-185-7
• Anatolij Bachtin, Gerhard Doliesen, Vergessene Kultur. Kirchen in Nord-Ostpreussen. Eine Dokumentation, 2. Aufl., Husum, Husum, 1998, ISBN 3-88042-849-2
• Baldur Köster, Königsberg. Architektur aus deutscher Zeit, Husum, Husum, 2000, ISBN 3-88042-923-5

• Fotografie w Bildarchiv Ostsicht niem.