PROFILPELAJAR.COM

Sami Frashëri
	; Pomnik Samiego Frashëriego w Tiranie
Data i miejsce urodzenia	1 czerwca 1850 ; Frashër
Data i miejsce śmierci	18 czerwca 1904 ; Stambuł
Zawód, zajęcie	pisarz; wydawca
	Multimedia w Wikimedia Commons

Sami Frashëri, tur. Şemseddin Sami (ur. 1 czerwca 1850 we wsi Frashër, zm. 5 czerwca 1904 w Stambule^[1]) – albański pisarz, wydawca i działacz narodowy.

Życiorys

Syn Halita i Emine, brat Naima i Abdyla^[2]. Kształcił się w szkole Zosimaia w Janinie^[3]. W 1871 rozpoczął pracę w osmańskiej administracji wilajetu Janiny, rok później wyjechał do Stambułu, gdzie objął posadę w biurze prasowym rządu^[3]. W 1874 r. spędził 9 miesięcy w Tripolitanii, redagując tam arabsko- i tureckojęzyczną gazetę Tarabulus. Po powrocie do stolicy Imperium osmańskiego redagował pismo Sabah (Poranek). W latach 1877–1878 pełnił szereg funkcji w administracji osmańskiej, ale też wydawał kolejne czasopisma, jak Aile (Rodzina) czy Hafta (Tydzień). W tym czasie był coraz bardziej aktywnym działaczem albańskiego ruchu narodowego, angażując się szczególnie w sprawę ujednolicenia alfabetu dla języka albańskiego. W 1879 r. był jednym z założycieli Shoqëri e të shtypuri shkronja shqip (Towarzystwo na rzecz publikacji w języku albańskim) i jego pierwszym przewodniczącym^[1]. Po wydaniu przez władze osmańskie zakazu działalności Towarzystwa, przeniosło się ono do Bukaresztu. Tam też w alfabecie zwanym stambulskim powstały podręczniki dla szkół albańskich autorstwa Samiego Frashëriego – jak Elementarz albański, Gramatyka języka albańskiego czy też Geografia^[3].

W dorobku pisarskim Frashëriego znalazło się około 50 prac, w większości o charakterze naukowym. W 1872 wydał pierwszą powieść napisaną przez Albańczyka – Taşşuk-u Tal’at ve Fitnat (Miłość Talata i Fitnat). Była to jednocześnie pierwsza powieść turecka. Tematyka tej książki wykraczała poza konwencję klasycznej historii miłosnej, stanowiąc pretekst do ukazania stosunków społecznych, panujących w państwie osmańskim. Tematyce albańskiej był poświęcony dramat Besa yahud ahde vefa (Besa albo spełnienie przysięgi), wydany w 1875 w Konstantynopolu i wielokrotnie wystawiany na scenach stołecznych^[2]. W roku 1884 rozpoczął z pomocą ormiańskiego publicysty Mihrana wydawanie tanich książek popularnonaukowych, cenionych i chętnie czytanych przez mieszkańców Stambułu.

Frashëri jest także autorem słowników i leksykonów. Nie zachował się słownik języka albańskiego, który prawdopodobnie napisał, ale znane są choćby Słownik francusko-turecki z 1885 czy Słownik języka tureckiego z 1900 roku. W wydanym w latach 1889-1896 Słowniku świata zawarł m.in. szereg informacji o historii i geografii Albanii.

Wśród dzieł Frashëriego wyróżnia się jeden z manifestów albańskiego odrodzenia narodowego – Albania – czym była, czym jest i czym będzie. Refleksje na temat ustrzeżenia ojczyzny przed niebezpieczeństwem, jakie jej zagraża (Shqipëria ç´ka qenë, ç´është e ç´do të bëhet). Wydane po raz pierwszy w Bukareszcie w 1899 roku dzieło proponuje autonomię dla Albańczyków w ramach Imperium Osmańskiego, ale też przedstawia wizję przyszłej Albanii, jej ustroju politycznego i niezbędnych reform społecznych^[1].

Ostatnie lata życia spędził w Erenköy, jednej z dzielnic Stambułu. Pozostawił po sobie bibliotekę, liczącą 20 tys. woluminów^[2]. W 1937 roku ciała jego braci przewieziono do Tirany, ciało Samiego pozostało w Stambule. Władze tureckie tym samym uznały jego szczególny wkład w rozwój kultury tureckiej. Imię Frashëriego noszą ulice w Stambule, Tiranie, Durrësie, Kamzie, Prisztinie i w Cerriku, a także gimnazja w Stambule, Tiranie i w Prisztinie.

Syn Samiego, Ali Sami Yen był założycielem klubu Galatasaray SK.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Robert Elsie: Historical Dictionary of Albania. Scarecrow Press: 2010, s. 152-153. ISBN 978-0-8108-6188-6.
↑ ^a ^b ^c Fjalor Enciklopedik Shqiptar, vol. 1. Tirana: 2008, s. 729-730. (alb.).
↑ ^a ^b ^c Sami Frashëri (1850 – 1904) = 2022-12-25 [online], akd.gov.al (alb.).

Bibliografia

Bülent Bilmez, Shemseddin Sami Frasheri (1850-1904): Contributing to the Construction of Albanian and Turkish Identities, [w:] We, the people: politics of national peculiarity in Southeastern Europe, ed. Diana Mishkova, Central European University Press, 2009.
Jashar Rexhepagiq: Sami Frashëri dhe pedagogjia e Rilindjes Kombëtare. Prisztina: 1995. (alb.).