Sacramentum (z łac. „uświęcenie, zaprzysiężenie, zobowiązanie”)[1] – w prawie rzymskim instytucja zakładu procesowego.
W postępowaniu legisakcyjnym każda z procesujących się stron przy litis contestatio składała do depozytu w świątyni określoną sumę pieniędzy (pierwotnie zapewne zwierzę ofiarne)[2]. Strona przegrywająca proces traciła ją tytułem kary poena sacramenti (początkowo na rzecz świątyni, później aerarium), wygrywająca odzyskiwała. Z czasem wymogi te złagodzono przez zobowiązanie wpłacenia kary dopiero po przegranej sprawie, w tym celu strony musiały przedstawić ręczycieli (praedes sacramenti)[3].
Wysokość sacramentum była wedle tablicy 2 Prawa XII Tablic uzależniona od wartości przedmiotu sporu: 50 asów dla przedmiotu o wartości poniżej 1000 asów oraz 500 asów dla cenniejszego od 1000. W sporach o wolność stosowano 50 asów[4].
Sztywność stawek mogących przekraczać wartość przedmiotu sporu wraz ze skrajnym formalizmem procesu powodowała szereg niedogodności. Stopniowo legis actio sacramento in rem została wyparta przez actio in rem per sponsionem w której zamiast sacramentum żądano złożenia sponsio praeiudicialis (przyrzeczenie zapłaty drobnej sumy w razie przegranej)[5].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Wyraz sacramentum pochodzi od sacer “święty”, przymiotnik używany także eufemistycznie w znaczeniu „przeklęty”. Ustawa XII Tablic głosi Patronus si clienti fraudem fecerit, sacer esto („patron krzywdzący swego klienta będzie poświęcony bogom” to znaczy wyjęty spod ochrony prawa i na skutek tego bezkarnie zabity). Wiesław Litewski Rzymskie prawo prywatne, Warszawa 1994, s. 28n i 122.
- ↑ Kazimierz Kolańczyk ("Prawo rzymskie", Warszawa 1996, s. 120) przypuszcza że sacramentum było nazwą przysięgi składaną przez każdą ze stron (że uważa swoje stanowisko za uzasadnione), następnie przeniesioną na przedmiot zakładu traktowany jako ofiara przebłagalna za krzywoprzysięstwo.
- ↑ Litewski, op. cit., s. 360.
- ↑ Instytucje Gajusza 4,14.
- ↑ Litewski, op. cit., s. 361.