SMS Seeadler – niemiecki okręt żaglowy z okresu I wojny światowej, trzymasztowa fregata. Zwodowany w 1888 roku i używany przez amerykańskiego armatora jako żaglowy statek handlowy (windjammer) „Pass of Balmaha”, został zdobyty przez Niemcy i w 1916 przekształcony na rajder. Jako „Seeadler” w czasie 225-dniowego rejsu zatopił 15 statków, zatonął 2 sierpnia 1917 w Polinezji Francuskiej.
Pass of Balmaha
Zwodowany jako „Pass of Balmaha” przez stocznię Robert Duncan Company w szkockimGlasgow w 1888 roku[1][a]. Pełnorejowy trójmasztowy windjammer o stalowym kadłubie, o wyporności 1571 BRT. Zbudowany dla armatora amerykańskiego Harris-Irby Cotton Company z Bostonu.
Statek opuścił port w Nowym Jorku w czerwcu 1915 z zamiarem dopłynięcia do Archangielska z ładunkiem bawełny dla Rosji, dokąd nie dotarł, zatrzymany 21 lipca[2] przez brytyjski krążownik pomocniczy „Victorian” u wybrzeży norweskich. Po inspekcji kapitan krążownika, wskutek podejrzenia przemytu, nakazał amerykańskiemu kapitanowi Scottowi obrać kurs na Kirkwall w archipelagu Orkadów w celu kontroli. Dla zabezpieczenia wykonania rozkazu na pokładzie żaglowca pozostawiono oficera i sześciu marynarzy.
Wbrew woli kapitana Scotta, brytyjski oficer nakazał zastąpienie neutralnej flagi USA banderą brytyjską, co czyniło statek jednostką należącą do strony biorącej udział w wojnie. Wkrótce potem żaglowiec został 24 lipca przechwycony i zatrzymany przez niemiecki okręt podwodny U-36 na Morzu Północnym. Pragnąc uniknąć konfiskaty jednostki, Scott nakazał Brytyjczykom ukryć się w ładowni i ponownie postawił flagę amerykańską. Dowódca U-36, kapitan Ernst Gräff jednak rozkazał wywiesić na żaglowcu banderę niemieckiej floty wojennej i obrać kurs na Cuxhaven w celu dalszej inspekcji. Na pokładzie pozostawiono tylko jednego marynarza niemieckiego[2]. Marynarze amerykańscy, obawiając się próby odbicia statku i rozlewu krwi, uwięzili Brytyjczyków w ładowni. Warto zaznaczyć, że później tego samego dnia U-36 został zatopiony[2].
„Pass of Balmaha” dopłynął 28 lipca bez przeszkód do Cuxhaven, gdzie skonfiskowano jednostkę oraz jej ładunek[2]. Kapitan Scott ujawnił brytyjskich marynarzy Niemcom, którzy ich uwięzili. W zamian za współpracę, Amerykanie zyskali prawo udania się do państwa neutralnego, jednak statek został przejęty przez niemiecką marynarkę wojenną[3].
SMS „Seeadler”
Działo kal. 105 mm na pokładzie SMS „Seeadlera”
W 1916 niemiecka flota była poddana blokadzie alianckiej na Morzu Północnym oraz borykała się z problemem braku zaopatrzenia w węgiel w bazach zamorskich. Sytuacja ta legła u podstawy decyzji o użyciu żaglowców jako okrętów wojennych. Zdobyty żaglowiec przez prawie rok pozostawał bezczynnie w Hamburgu, po czym w lipcu 1916 roku pod tymczasową nazwą „Walter” został skierowany do stoczni J.C. Tecklenborg A.G. w Geestemünde celem adaptacji na rajdera[2]. Otrzymał ostatecznie nazwę „Seeadler” (niem.Bielik)
„Seeadler” został wyposażony w wysokoprężny silnik pomocniczy o mocy 900 KM, ukryte schowki na broń, pomieszczenia dla powiększonej załogi i jeńców, oraz dwa działa kal. 105 mm, zainstalowane na lukach ładowni, które zamaskowano pod ładunkiem pokładowym drewna[2]. Uzbrojenie uzupełniały dwa ukryte ciężkie karabiny maszynowe i broń palna załogi[2]. Przejęcia statków były dokonywane bez zbędnej przemocy, uzbrojenie okrętu było w czasie jego korsarskiej kariery używane rzadko, a statki były zatapiane dopiero po zabezpieczeniu ich załóg. We wszystkich incydentach była jedna przypadkowa ofiara śmiertelna[4].
Wrak „Seeadlera”
21 grudnia 1916 pod dowództwem weterana bitwy jutlandzkiej kapitana Felixa von Lucknera „Seeadler” wyruszył w swój pierwszy rejs jako neutralny norweski statek z ładunkiem drewna i mimo brytyjskiej inspekcji (kapitan pracował wcześniej na norweskim statku, zamustrowano też członków załogi mówiących po norwesku) przeszedł przez blokadę. 25 grudnia został zatrzymany między Islandią a Wyspami Owczymi przez brytyjski krążownik pomocniczy HMS „Avenger”, który podczas inspekcji nie zauważył niczego podejrzanego[5]. Był to ostatni wysłany niemiecki rajder podczas wojny[5]. W czasie trwającego 225 dni rejsu przechwycił i zatopił 15 statków na Atlantyku i Pacyfiku. Wyjątkiem był francuski bark „Cambronne”, przejęty i zwolniony 21 marca, na którego pokład przekazał wiezionych przez siebie jeńców, którzy bezpiecznie przybyli do Rio de Janeiro w Brazylii 30 marca 1917.
Bojowy rejs „Seeadlera” zakończył się zatonięciem 2 sierpnia 1917 roku na rafie, na którą zakotwiczony okręt został rzucony przez dużą falę u wybrzeża wyspy Mopelia 450 km od Tahiti w archipelagu Wysp Towarzystwa należącym do Polinezji Francuskiej[6]. Według innej wersji jednego z jeńców, wejście na rafę zostało spowodowane przez nieumiejętne manewrowanie[7]. Cała załoga, 46 jeńców, broń i zaopatrzenie zostało uratowane. Luckner wraz z pięcioma marynarzami popłynął na Fidżi z zamiarem zdobycia innego okrętu. Mimo iż przedstawili się jako rozbitkowie z norweskiego statku, zostali pojmani i uwięzieni. Pozostała załoga opanowała 126-tonowy francuski szkuner „Lutece” 5 września 1917, któremu nadali nową nazwę „Fortuna” i na jego pokładzie udali się na Wyspę Wielkanocną, gdzie po zejściu na ląd 4 października zostali internowani przez chilijskie władze.
Owiany sławą kapitan von Luckner zyskał przydomek diabeł morski. Został przewieziony do Nowej Zelandii, przybywając 7 października 1917 do Auckland i następnie wysłany na wyspę Motuihe, z której uciekł wraz z towarzyszami na łodzi 13 grudnia, zyskując tym czynem dodatkową popularność[8].
Przejęte statki
Mapa rejsu Seeadlera i pozycje statków (1–2 Północny Atlantyk, 3–11 Środkowy Atlantyk, 12–14 Pacyfik)
Między 21 grudnia 1916 a 8 września 1917 „Seeadler” przejął szesnaście statków o łącznym tonażu 30 099 BRT. Jeśli nie wskazano inaczej, były to parowce.
„Gladis Royle”, 3268 BRT, przejęty i zatopiony 9 stycznia 1917.
„Lundy Island”, 3095 BRT, przejęty i zatopiony 10 stycznia 1917.
„Charles Gounod”, 2199 BRT, francuski bark, przejęty i zatopiony 21 stycznia 1917.
„Perce”, 364 BRT, szkuner, przejęty i zatopiony 24 stycznia 1917.
„Antonin”, 3071 BRT, francuski bark, przejęty i zatopiony 3 lutego 1917.
„Buenos Ayres”, 1811 BRT, włoski żaglowiec, przejęty i zatopiony 9 lutego 1917.
„Pinmore”, 2431 BRT, szkuner przejęty 19 lutego 1917, po przeniesieniu z jego pokładu zaopatrzenia zatopiony.
„British Yeoman”, 1953 BRT, bark żaglowy, przejęty i zatopiony 26 lutego 1917.
„La Rochefoucauld”, 2200 BRT, francuski bark, przejęty i zatopiony 27 lutego 1917.
„Dupleix”, 2206 BRT, francuski bark, przejęty i zatopiony 5 marca 1917.
„Horngarth”, 3609 BRT, przejęty i zatopiony 11 marca 1917.
„Cambronne”, 1833 BRT, francuski bark, przejęty i zwolniony 21 marca, przybył do Rio de Janeiro 30 marca 1917.
„A.B. Johnson”, 529 BRT, amerykański szkuner przejęty i zatopiony 14 czerwca 1917.
„R.C. Slade”, 673 BRT, amerykański szkuner przejęty i zatopiony 18 czerwca 1917.
„Manila”, 731 BRT, amerykański szkuner przejęty i zatopiony 8 lipca 1917.
„Lutece” - opis wyżej.
Uwagi
↑W niektórych publikacjach podawany jest rok wodowania 1878, np. Kaczmarek 2002 ↓, s. 17
