Róża węgierska (Rosa zalana Wiesb.) – gatunekkrzewu z rodziny różowatych. Występuje w Europie Środkowej, w tym także na rozproszonych stanowiskach w Polsce. Przy stosunkowo niewielkim zasięgu jest w dodatku w jego obrębie dość rzadkim gatunkiem – o mocno rozproszonych stanowiskach. Rośnie w zaroślach na nasłonecznionych stokach i przydrożach. Jest to takson nieco kłopotliwy do oznaczenia – wyróżnia się zielonymi, a nie sinymi liśćmi, owocami szerszymi niż dłuższymi (kulistymi do nieco spłaszczonych) i grubymi, ogruczolonymi szypułkami[4].
Zasięg geograficzny
Gatunek występuje dziko w Europie Środkowej. Zwarty zasięg obejmuje Słowację i północno-wschodnie Węgry. Mniej licznie rośnie w zachodniej Rumunii, wschodniej Austrii i w Polsce[5][6]. Poza Kotliną Pannońską[7] spotykany jest na bardzo rozproszonych stanowiskach, zwykle na niżu – najwyższe stanowiska sięgają 800 m n.p.m.[8] W XIX wieku znaleziony został na jednym stanowisku w Chorwacji i później już nie został nigdy tam potwierdzony[9]. Jako gatunek wątpliwy i wymagający weryfikacji róża ta podana została także z Białorusi, krajów bałtyckich[10][6] i Ukrainy[6].
W Polsce gatunek znany z pojedynczych stanowisk głównie z zachodniej części kraju – z Niziny Szczecińskiej, w lubuskim z doliny Odry i koło Żagania, poza tym z okolic Poznania. We wschodniej części kraju znany jedynie z okolic Puław[4].
Morfologia
Pokrój
Krzew o pędach łukowatych do przewisających, osiągający od 0,5 do 3 m wysokości[6][8]. O pędach tęgich[8], pokrytych kolcami zakrzywionymi i mniej licznymi igiełkowatymi (prostymi) oraz gruczołkami[6].
Pierzasto złożone z 5–7 listków. U nasady z ogruczolonymi przylistkami. Osadki liściowe owłosione lub nagie, ale zawsze mocno ogruczolone i kolczaste. Listki jajowate do eliptycznych, zielone, owłosione i ogruczolone po obu stronach, rzadko z wierzchu nagie. Na brzegu piłkowane gruczołowato[6].
Wyrastają zwykle zebrane w wielokwiatowe kwiatostany. Osadzone są na szypułkach grubych, ogruczolonych (rzadko nagich), osiągających 3 cm długości. Działki kielicha pierzasto podzielone, na brzegu i grzbiecie ogruczolone. koronę kwiatu tworzy 5 różowych płatków. Pręciki bardzo liczne. Szyjki słupków w różnym stopniu owłosione, wystają tworząc główkę ponad szerokim orficjum[6].
Niełupki osiągające 5–6 mm długości i 3–4 mm średnicy, zwykle bocznie spłaszczone. Na wierzchołku są zaostrzone i tu z kępką włosków. Powierzchnia falista w kolorze żółtym do czerwonego[8]. Zebrane są wewnątrz ciemnoczerwonych (po dojrzeniu), mięsistych i nagich lub ogruczolonych owoców pozornych (szupinkowych) o kształcie kulistym, często szerszych niż dłuższych[6]. Owoc pozorny zwieńczony jest utrzymującymi się po przekwitnieniu, rozpostartymi działkami[6].
Gatunek opisany został jako blisko spokrewniony z Rosa caryophyllacea, od której różni się kulistymi lub spłaszczonymi owocami rzekomymi (u R. caryophyllacea są one eliptyczne do jajowatych) i ogruczolonymi, a nie nagimi szypułkami. Niektórzy autorzy, zarówno w XIX, jak i w XX wieku traktowali ten takson jako odmianę R. caryophyllacea Besser var. zalana (Wiesb.) J.B. Keller. W drugiej połowie XX wieku stwierdzono, że gatunek ten jest najwyraźniej mieszańcemróży rdzawejR. rubiginosa i polnejR. agrestis. Jest to jednak poddawane jako wątpliwe, ponieważ żaden z gatunków rodzicielskich nie ma liści ogruczolonych po obu stronach blaszki, co ma miejsce u róży węgierskiej[5]. Inna hipoteza widzi w tym taksonie mieszańca róży francuskiejR. gallica i dzikiejR. canina[8].
Gatunek zaliczany jest do sekcji Caninae de Candolle ex Seringe podrodzaju Rosa w obrębie rodzaju różaRosa z rodziny różowatychRosaceae[6].
Opisano mieszańca R. × pomazensis Deg. (R. zalana × R. gallica)[7].
Przypisy
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
↑ abGéza Facsar. Taxonomic Interpretation of the Natural Diversity of the Genus Rosa in the Carpathian Basin, Hungary. „ISHS Acta Horticulturae 690: I International Rose Hip Conference”, s. 35-44, 2005. DOI: 10.17660/ActaHortic.2005.690.3.
↑ abcdefVít Bojnanský, Agáta Fargašová: Atlas of Seeds and Fruits of Central and East-European Flora: The Carpathian Mountains Region. Springer Science & Business Media, 2007, s. 261. ISBN 978-1-4020-5362-7.
