Russula versatilis Romagn. – gatunek grzybów należący do rodziny gołąbkowatych (Russulaceae)[1].
Systematyka i nazewnictwo
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Russula, Russulaceae, Russulales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy opisał go w 1962 r. Henri Charles Louis Romagnesi we Francji i nadana przez niego nazwa naukowa jest aktualna[1].
O średnicy 1,8–5 cm, cienki i kruchy, początkowo wypukły, następnie rozpłaszczający się, na koniec czasami z wklęsłym środkiem lub kubeczkowaty. Brzeg początkowo regularny, potem mocno i szeroko żłobiony. Powierzchnia na środku brązowowinnofioletowa, izabelowata, na brzegu brudnowinnoróżowa, winnopłowa, a nawet różowawa, często o zróżnicowanym wyglądzie, nawet z fioletowymi lub rdzawymi plami i mniej lub bardziej wyraźnymi odcieniami miedzowymi. Skórka lepka, błyszcząca, zwykle zauważalnie szorstka w starszym wieku[2].
Wysokość 2–5,5 cm, grubość 0,5–1,1 cm, równy lub dość często maczugowaty, czasem rozszerzony lub nawet zwężony pod blaszkami, kruchy, początkowo miękki, następnie pusty. Powierzchnia biała, następnie słomkowożółtawo nabiegła, z wiekiem może być pokryta rdzawożółtymi smugami, ale żółknie znacznie mniej niż gołąbek skromny (Russula puellaris)[2].
Cienkie i rzadkie, z kilkoma rozwidleniami w pobliżu trzonu, tępe, o szerokości 3,5–8 mm, początkowo kremowobiałe, następnie jasnoochrowe. Krawędzie całe, tej samej barwy[2].
Cienki i bardzo kruchy, biały, lecz delikatnie żółknący. Świeże okazy mają wyraźny, lecz ulotny zapach fiołków. Smak łagodny, ltylko ostrza młodych okazów są nieco ostre. Szybko i wyraźnie reaguje z gwajakolem[2].
Cechy mikroskopowe
Podstawki 27–42 × 9–11 µm. Bazydiospory 6,5–8,5 × 5,2–6,7 µm, odwrotnie jajowate, brodawkowate do kolczastych, z brodawkami różnokształtnymi, tępymi lub ostrymi, o długości do 1 µm, dość liczne, niecałkowicie lub nawet bardzo mało amyloidalne. Wyrostek wnęki 1,25 × 0,75–1 µm, łysinka nieregularna, 2,25–2,75 µm, czasami z brodawkowatym brzegiem. Cystydy cylindryczne lub wrzecionowate, 50–85 × 6–13 µm, liczne, częściowo czerniejące w sulfowanilinie. Epikutis ze smukłymi, niepozornymi włoskami 1,7–3,2 µm, zmieszanymi z licznymi, cylindrycznymi dermatocystydami o szerokości 4–8,5 µm z licznymi przegrodami. Pod skórką allantoidalne strzępki mleczne o szerokości 6–7,5 µm i duże sferocyty o szerokości do 43 µm[2].
Występowanie i siedlisko
Znany jest tylko w niektórych krajach w Europie[3]. Brak go w opracowanym w 2003 r. przez Władysława Wojewodę wykazie wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski[4], po raz pierwszy jego stanowiska podali Anna Kujawa i inni w 2019 r.[5] Aktualne stanowiska podaje także internetowy atlas grzybów. Znajduje się w nim na liście gatunków zagrożonych i wartych objęcia ochroną[6].
