Rodzina Marii – w sztukach plastycznych typ ikonograficzny ukazujący Maryję z Dzieciątkiem, Annę, matkę Marii, jej siostry – Marię Salome i Marię Kleofasową z ich rodzinami, oraz dalszych krewnych. Wątek ten był popularny w późnym gotyku i renesansie.

Święta Anna, matka Maryi, a więc babcia Jezusa, nie została ani razu wspomniana w Piśmie Świętym. Niemniej o niej można dowiedzieć się z apokryfów, które Kościół katolicki odrzucił – Protoewangelii Jakuba, z Ewangelii Pseudo-Mateusza oraz z Ewangelii o Narodzeniu Najświętszej Maryi Panny. Natomiast o związkach małżeńskich Świętej Anny dowiadujemy się z legendy, znanej z dwóch XIII-wiecznych źródeł, takich jak Złota legenda Jakuba de Voragine i Speculum Historiae Wincentego z Beauvais, a także z XIV-wiecznego pisma Ludolfa von Sachsen nazywanego Vita Christi.

Pierwszym mężem Anny był Joachim. Stali się rodzicami Maryi. Gdy po raz pierwszy owdowiała, poślubiła Kleofasa i urodziła mu córkę, której nadali także imię Maria - znana jest jako Maria Kleofasowa. Po śmierci drugiego męża Anna poślubiła mężczyznę o imieniu Salome i urodziła kolejną córkę, którą nazwano także Maria. Stąd znamy ją jako Marię Salome. O dwóch młodszych córkach Anny wiemy z trzech Ewangelii w kontekście Pasji, nie pisze o tym jedynie Święty Łukasz.

• Ewangelia Świętego Mateusza: Wśród nich [niewiast] była Maria Magdalena i Maria, matka Jakuba i Józefa, i matka synów Zebedeuszowych (Mt 27,56);
• Ewangelia Świętego Marka: Były też niewiasty, które przypatrywały się z daleka, między nimi Maria Magdalena i Maria, matka Jakuba Mniejszego i Jozesa i Salome (Mk 15,40);
• Ewangelia Świętego Jana: A stały pod krzyżem Jezusa matka jego i siostra matki jego Maria, żona Kleofasa i Maria Magdalena (J 19,25).

Maria Kleofasowa, Maria Salome oraz Maria Magdalena były tymi trzema Mariami, które często ukazywane są w sztuce jako Trzy Marie u grobu Chrystusa.

 Osobne artykuły: Trzy Marie u grobu i Trzy Marie u grobu Chrystusa.

Maria Kleofasowa poślubiła Jakuba zwanego Alfeuszem i urodziła czterech synów: Jakuba Młodszego, Józefa Sprawiedliwego, Szymona i Judę Tadeusza. Młodsza córka Anny, Maria Salome, wyszła za Zebedeusza − ich dziećmi byli Jakub Większy Apostoł oraz Jan Ewangelista. Oprócz Józefa Sprawiedliwego synowie obu Marii stali się później uczniami Chrystusa, a ich pochodzenie zostało zapisane w Nowym Testamencie.

Rodzina Marii była tematem wielu obrazów i rzeźb w XV i XVI wieku. Późne pojawienie się tego tematu w stosunku do XIII-wiecznej legendy tłumaczy się rozpowszechnieniem tego wątku w wyniku widzenia bł. Colette Boilet – przeoryszy klasztoru Klarysek w Gandawie. Miało to miejsce w 1408 r. W tymże widzeniu Collette ukazała się Święta Anna wraz z córkami i opowiedziała zakonnicy swoje dzieje. Wątek Rodziny Marii malowali artyści niderlandzcy (m.in. Quentin Massys, Geertgen tot Sint Jans, Martin de Vos), niemieccy (m.in. malarz Mistrz Ołtarza z Ortenberga, rzeźbiarz Tilman Riemenschneider, malarz Lucas Cranach Starszy, nieznany z imienia twórca jednego z witraży o tym wątku znajdującego się w katedrze we Fryburgu Bryzgowijskim, graficy, m.in. Albrecht Dürer czy Michael Wolgemut, autor Liber Chronicarum itd.) i polscy (anonimowy artysta znany jako Mistrz Rodziny Marii). Obradujący w latach 1545–1563 Sobór trydencki krytycznie zareagował na ten wątek ikonograficzny jako nie wywodzący się bezpośrednio z Biblii i zakazał go, stąd nie znamy późniejszych tego typów przykładów.

• Krystyna Kibish-Ożarowska: Mały przewodnik po sztuce religijnej. Warszawa 1999

Zobacz multimedia związane z tematem: Rodzina Marii

• Legendy Świętej Anny
• Inne dzieła z tematem Rodziny Marii
  • Święta Rodzina z Maastricht
  • Quentin Massys, 1507-8, Bruksela, Musées royaux des Beaux-Arts
  • O Rodzinie Marii w Paternosters
  • "Mistrz Rodziny Marii Starszy (Meister der Heiligen Sippe Elder)", ok. 1410-40 Δ, Kolonia, Wallraf-Richartz-Museum. aiwaz.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-27)].
  • "Rodzina Marii" pędzla malarza z Górnej Nadrenii, ok. 1520, Karlsruhe, Staatliche Kunsthalle. kunsthalle-karlsruhe.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-28)].
  • Rzeźbiarz południowoniemiecki, "Rodzina Marii", ok. 1480-90, Waszyngton, National Gallery of Art
  • Grafika Albrechta Dürera z 1511