PokrójKwitnące ranniki zimoweSiewki i roczne rośliny
Rannik zimowy (Eranthis hyemalis (L.) Salisb.) – gatunekrośliny wieloletniej z rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae). Występuje w stanie dzikim w Europie środkowej i południowo-wschodniej. W pozostałej części kontynentu jest uprawiany i dziczejący. Uprawiany jest także, choć rzadko, w Polsce i także czasem rośnie jako uciekinier z upraw (efemerofit). Nazwa rośliny pochodzi od greckich słów: er – wiosna, anthos – kwiat i łacińskiego słowa hyems – zima.
Rozmieszczenie geograficzne
Gatunek rośnie w naturze od południowo-wschodnich krańców Francji[4], poprzez północne Włochy, Austrię, kraje byłej Jugosławii, Węgry, Rumunię, po Bułgarię[5][3]. Bywa podawany także z Azji zachodniej (północny Irak i Turcja)[3], ale na tamtym obszarze rośnie podobny rannik cylicyjskiE. cilicicus.
Po rozprzestrzenieniu w uprawie gatunek występuje także jako zdziczały w środkowej i zachodniej części Europy[5]. W Polsce uprawiany jest zwłaszcza w zachodniej części kraju i notowany jest jako gatunek przejściowo dziczejący (efemerofit)[6].
Wyrasta z niewielkiej, kulistawej bulwy podziemnej. Może osiągnąć wysokość do 15 cm[7], jest naga[5], niekiedy jest czerwono nabiegła. Nierozgałęziona, zakończona jest pojedynczym kwiatem wspartym kryzą podsadek.
Asymilacyjne wyrastają z bulwy nad powierzchnię gruntu dopiero po przekwitnięciu. Zasychają w maju. Są długoogonkowe i osiągają do 10 cm wysokości. Blaszka liściowa ma do 5 cm średnicy i jest głęboko, dłoniasto podzielona.
Wyrastają na długich szypułkach i otoczone są tuż pod okwiatem okółkiem trzech, dłoniasto podzielonych podsadek kwiatowych o długości ok. 2 cm. Okwiat kubeczkowatego kształtu osiąga od 2 do 4 cm średnicy. Zewnętrzne listki okwiatu są jaskrawożółte i osiągają do 22 mm długości i 11 mm szerokości. Listki wewnętrznego okółka są drobne, krótsze od pręcików. U nasady listków okwiatu znajdują się miodniki[8]. Jest ich 5–6, rzadko 3–4 i mają kształt lejkowaty[4]. Pręciki w liczbie od kilkunastu do 38 wyrastają spiralnie wokół apokarpicznego słupkowia. Składa się ono z 3–5 jednokomorowych zalążni zwieńczonych krótkimi szyjkami i znamionami[4].
Krótkoszypułkowe mieszki osiągające ok. 15 mm długości[5]. Zawierają nasiona o średnicy ok. 2 mm[9].
Kwiat
Przekrój kwiatu
Owoce – mieszki
Nasiona
Ekologia
W naturze gatunek występuje w żyznych i cienistych lasach liściastych[4][10], także w zaroślach, w miejscach wilgotnych, na rzędnych do 1200 m n.p.m.[10] Czasem przechodzi z siedlisk naturalnych do winnic[10]. Poza naturalnym zasięgiem, notowany jest w Europie Środkowej i Zachodniej w zaroślach, lasach i starych parkach jako uciekinier z uprawy[4]. Występuje na glebach wilgotnych, próchnicznych[7], dużej wilgotności gleby wymaga zwłaszcza w okresie wiosennym[4].
Biologia
Bylina, geofit. Odnawia się co roku z bulw. Pęd z pąkiem kwiatowym zaczyna wzrost już w okresie zimowym[4]. Podczas jego wzrostu przez grunt, znajdujący się na szczycie pąk kwiatowy osłonięty jest przez stulone wokół niego dłoniasto podzielone podsadki[11][4]. Kwitnie od lutego do marca-kwietnia jako jedna z najwcześniej kwitnących roślin w klimacie umiarkowanym[12][7]. Kwitnie długo, jeśli utrzymuje się niska temperatura[13]. Gdy temperatury przekraczającą 10°C – bardzo szybko przekwita[7][13]. Z kolei przymrozki i opady śniegu kwiatom nie szkodzą, a jedynie opóźniają rozwijanie się kolejnych. Wieczorami, a także podczas pochmurnej pogody, kwiaty stulają okwiat, prawdopodobnie w celu ochrony wnętrza przed niską temperaturą. Rozwijają się zwykle ok. godziny 9 rano. Szczyt kwitnienia przypada na godziny od 10 do 12. Pyłek uwalniany jest sukcesywnie z kolejnych pylników przez dwa do trzech dni. Po opróżnieniu pylników pręciki odpadają. Wraz z ostatnimi pręcikami odpadają także miodniki, a na końcu – listki okwiatu[4]. Kwiaty wabią owady zapylające swoim zapachem, barwą i nektarem. W każdym kwiecie powstaje go średnio według różnych badań 1,23-1,46 mg. Zawiera średnio 26-72% cukrów. Po zakończeniu kwitnienia rozwijają się nad powierzchnią gruntu długoogonkowe liście asymilacyjne[4].
Nasiona kiełkują natychmiast po rozsianiu. W pierwszym i drugim roku wzrostu rozwijają tylko długoogonkowy i dłoniasto podzielony liść. W trzecim roku zakwitają po raz pierwszy[4].
Rannik zimowy tworzy mieszańca z rannikiem cylicyjskim E. cilicicus noszącego nazwę rannika TubergenaEranthis × tubergenii[9]. Z roślin tych wyselekcjonowano odmianę uprawną 'Guinea Gold', o kwiatach osiągających 6 cm średnicy i liściach silniej podzielonych, często brązowo nabiegłych[14].
Zastosowanie
Roślina ozdobna, uprawiana ze względu na swoją bardzo wczesną porę kwitnienia[13]. Gatunek uprawiany i rozprzestrzeniany jest jako roślina ozdobna od 1570 roku[7]. Jest to także roślina miododajna.
Ranniki sadzone są zwykle w ogrodach skalnych oraz na rabatach wiosennych. Dobrze udają się także w pojemnikach[12]. Zalecane są też do sadzenia pod drzewami i krzewami zrzucającymi liście na zimę. Dzięki ocienieniu gleba w takich miejscach wolniej przesycha, a w okresie kwitnienia ranniki mają odpowiednią ilość światła[15]. Rekomendowane jest sadzenie roślin w dużych grupach wraz z innymi gatunkami kwitnącymi wczesną wiosną (np. śnieżyczką przebiśnieg i śnieżnikami)[7]. Sadzone są również w parkach[4].
Uprawa
Roślina odporna na mróz, wymaga próchnicznej, przepuszczalnej ziemi o stałej wilgotności i odczynie zasadowym, stanowiska słonecznego lub półcienistego[13]. Toleruje przesychanie podłoża jedynie w końcu wiosny i u progu lata. Ranniki są odporne na choroby i rzadko chorują[12].
Rozmnażanie
Rozmnaża się przez nasiona wysiewane późną jesienią lub wczesną wiosną[13], ew. w maju tuż po zbiorze[12]. Zbiór nasion nie jest łatwy ponieważ łatwo się osypują z owoców. Kiełkuje ok. 60% nasion, a ostatecznie z 1000 nasion uzyskuje się ok. 200–250 roślin potomnych[7]. Przez pierwsze dwa lata wskazana jest uprawa w pojemnikach, skąd po dwóch latach wydobywa się małe bulwy i wysadza na docelowe stanowisko. Rośliny uzyskane z nasion zakwitają po raz pierwszy po 3–4 latach. Można też dzielić bulwy. Bulwy sadzi się na głębokości ok. 6 cm w rozstawie co 8–10 cm. Przed wysadzeniem do gruntu bulwy powinny być moczone przez jedną dobę w ciepłej wodzie[12]. W optymalnych warunkach, na glebach wilgotnych i próchnicznych[7], w miejscach wieloletniej uprawy – ranniki rozsiewają się i rozrastają z bulw, tak że z czasem tworzą rozległe skupiska[15].
Przypisy
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26](ang.).
↑ abcdeT.G. Tutin, V.H. Heywood i in.: Flora Europaea. Vol. 1. Cambridge: Cambridge University Press, 1964, s. 208.
↑Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8. Brak numerów stron w książce
↑ abcdefghJacek Marcinkowski: Byliny ogrodowe. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2002, s. 19, 207-208. ISBN 83-09-01751-0.
↑Bertram Münker: Kwiaty polne i leśne. Jadwiga Kozłowska (tłum.). Warszawa: Bertelsmann Publishing, 1998, s. 18-19, seria: Leksykon przyrodniczy. ISBN 83-7129-756-4. (pol.).
↑ abEranthis hyemalis. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2011-03-10]. (ang.).
↑ abcMaria Teresa DellaM.T.D.BeffaMaria Teresa DellaM.T.D., Rośliny górskie, Warszawa: "Horyzont", 2002, s. 91, ISBN 978-83-7311-261-2.
↑ abcdeRośliny ogrodowe. Jednoroczne i cebulowe. Warszawa: Hachette Livre, 2004, s. 264, seria: Wiedza i życie. ISBN 83-7184-368-2.
↑ abcdeGeoffreyG.BurnieGeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC271991134.
↑Beata Grabowska, Tomasz Kubala: Encyklopedia bylin tom I, A-J. Poznań: Zysk i S-ka, 2011, s. 344. ISBN 978-83-7506-845-0.
↑ abKathy Brown: Kwiaty cebulowe na każdą porę roku. Warszawa: Murator, 2000, s. 52-53. ISBN 83-912841-8-2.
