Przeciw metodzie (ang. Against Method) – książka Paula Feyerabenda z zakresu filozofii nauki, wydana w języku angielskim w 1975 r. Autor formułuje w niej stanowisko, które sam nazywa anarchizmem metodologicznym lub – w węższym sensie – kontrindukcjonizmem. Jego podstawowym postulatem jest zasada anything goes (z ang. w wolnym tłumaczeniu: nic świętego, wszystko ujdzie).
Wszystkie przedfeyerabendowskie filozofie nauki zakładały, że wiedzę naukową można w sposób racjonalny rekonstruować. Toczono spory o to, jaki model nauki (indukcyjny, dedukcyjny czy konwencjonalny) w sposób właściwy, czyli racjonalny, oddaje jej rozwój. Feyerabend krytykuje to założenie, twierdząc, że nie istnieje nic takiego, jak ponadhistoryczna racjonalność postępowania badawczego, a w związku z tym nie ma takiej zasady, bez względu na to jak wydawałaby się racjonalna i mocno zakorzeniona w epistemologii, której nie naruszano by w jakimś momencie. [...] Dla każdej reguły, jakkolwiek „fundamentalnej” czy „racjonalnej”, istnieją okoliczności, w których właściwe jest nie tylko odstąpić od niej, ale wręcz zastosować regułę przeciwstawną.
Anarchizm metodologiczny jest więc pojęciem zakresowo szerszym od pojęcia kontrindukcjonizm. Ten ostatni jest zaleceniem postępowania wbrew powszechnie przyjętym regułom, celem których, najogólniej rzecz biorąc, są procedury mające na celu potwierdzanie (zarówno jako konfirmację, jak i koroborację). Feyerabend namawia do czegoś odwrotnego: do wymyślania alternatyw, czyli do proliferacji (jest to termin zapożyczony od Lakatosa). Anarchizm metodologiczny jest programem (a właściwie antyprogramem), zgodnie z którym należy z wielką ostrożnością podchodzić do każdej dyrektywy metodologicznej (w tym do samego anarchizmu), bowiem zaistnieć może sytuacja, w której, by nie hamować rozwoju wiedzy, lepiej jest zeń zrezygnować niż utrzymywać go. Jest to zalecenie zgodne z autentyczną praktyką badawczą: uczeni częściej rezygnują z metody niż wyników własnych badań, jeśli te ostatnie okazują się rażąco niezgodne z obowiązującą metodologią.
Pierwotnym zamierzeniem Feyerabenda było wydanie tej książki wraz z Imre Lakatosem pod tytułem For and Against Method. Na przeszkodzie stanęła śmierć Lakatosa w 1974 r.
Bibliografia
