Prosienicznik

Prosienicznik
Ilustracja
Prosienicznik plamisty
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Cichorioideae

Rodzaj

prosienicznik

Nazwa systematyczna
Hypochaeris L.
Sp. Pl. 810. 1753
Typ nomenklatoryczny

Hypochaeris glabra L.[3]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Prosienicznik szorstki

Prosienicznik (Hypochaeris L.) – rodzaj roślin z rodziny astrowatych. Obejmuje ok. 64 gatunki[4]. Centrum największego zróżnicowania rodzaju jest w Ameryce Południowej, poza tym przedstawiciele rodzaju występują w północnej Afryce, w Azji i w Europie. W Polsce rosną cztery gatunki z tego rodzaju.

Rozmieszczenie geograficzne

Zasięg rodzaju obejmuje wyspy Makaronezji, basen Morza Śródziemnego z północną Afryką i Bliskim Wschodem, niemal całą Europę (bez Islandii), strefę umiarkowaną Azji od Kazachstanu i Syberii, poprzez Chiny i Półwysep Koreański po Japonię, a także Amerykę Południową[4]. W basenie Morza Śródziemnego występuje ok. 12 gatunków[5], w Europie 9[6], z czego cztery obecne są we florze Polski[7]. Pojedyncze gatunki rosną jako rodzime w Azji. Największe zróżnicowanie gatunkowe rodzaju jest w Ameryce Południowej, gdzie rośnie ok. 50 gatunków. O ile jednak gatunki ze Starego Świata reprezentują 4 sekcje, o tyle wszystkie amerykańskie – tylko jedną – Achyrophorus Scop. Analizy molekularne rybosomalnego RNA i chloroplastowego DNA wykazały, że wszystkie gatunki amerykańskie pochodzą od gatunku występującego w Maroku – H. angustifolia[5]. Po stosunkowo niedawnej migracji do Ameryki nastąpiła tam ich gwałtowna radiacja ewolucyjna[8].

Rośliny z tego rodzaju rosną jako introdukowane w Ameryce Północnej, w Południowej Afryce, w południowej i wschodniej Azji, w Australii i Nowej Zelandii[4]. Niektóre gatunki są inwazyjne, np. prosienicznik szorstki H. radicata w Australii[6].

Gatunki występujące w Polsce[7]

Uwaga: w liście krajowej nazwa rodzajowa podana jest w pisowni Hypochoeris[7].

Morfologia

Prosienicznik gładki
Pokrój
Rośliny roczne i byliny, gładkie lub owłosione, zwykle szorstko. Włoski są wielokomórkowe, nierozgałęzione[9]. Rośliny mają korzeń palowy, łodygę jedną lub kilka do kilkunastu, są one prosto wzniesione, rozgałęzione lub nie[8].
Liście
Tylko odziomkowe lub odziomkowe i łodygowe, ale te drugie tylko w dolnej części pędu. Liście są ogonkowe lub siedzące, w zarysie odwrotnie jajowate lub eliptyczne, całobrzegie, ząbkowane do pierzasto klapowanych[8].
Kwiaty
Skupione w pojedynczy, szczytowy koszyczek, rzadziej zebrane w luźny, rozgałęziony wiechowato lub baldachogroniasto kwiatostan złożony. Koszyczki tworzą się na szypule zwykle w górze nieco rozszerzającej się. Okrywy są walcowate lub dzwonkowate, o średnicy 5–20 mm (powiększającej się w czasie owocowania). Listki okrywy w liczbie 20–30 wyrastają w 3–4 rzędach, mają kształt równowąskolancetowaty, mogą być nagie lub owłosione. Dno kwiatostanu płaskie, dołeczkowane i z plewinkami szydlastymi lub równowąskimi. Wszystkie kwiaty języczkowe, żółte, rzadziej pomarańczowe, białawe, różowe lub szarozielone[8].
Owoce
Niełupki wszystkie jednakowe, z dzióbkiem lub zróżnicowane na posiadające dzióbek i ucięte. Zwykle brązowe lub złote, elipsoidalne lub wrzecionowate, z 4–5 lub 10 żeberkami. Puch kielichowy jest trwały, biały lub beżowy, w jednym rzędzie i wówczas wszystkie włoski są pierzaste lub w dwóch rzędach i wówczas wewnętrzne są pierzaste i dłuższe, a zewnętrzne drobnoząbkowane i krótsze[8].

Systematyka

Prosienicznik jednogłówkowy
Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny astrowatych Asteraceae, podrodziny Cichorioideae, z plemienia Cichorieae i podplemienia Hypochaeridinae[10].

Wykaz gatunków[4]

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].
  4. ↑ a b c d e Hypochaeris L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-09-23].
  5. ↑ a b Estrella Urtubey, Tod F. Stuessy, Karin Tremetsberger. Systematics of the South American Hypochaeris sessiliflora Complex (Asteraceae, Cichorieae). „Annals of the Missouri Botanical Garden”. 96, s. 685–714, 2009. 
  6. ↑ a b David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 458, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  7. ↑ a b c Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 101, ISBN 978-83-62975-45-7.
  8. ↑ a b c d e David J. Bogler: Hypochaeris Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-09-03].
  9. ↑ J.W. Kadereit, Charles Jeffrey (red.), Flowering plants. Eudicots: Asterales, Berlin: Springer, 2007, s. 196, ISBN 978-3-540-31051-8, OCLC 184984805.
  10. ↑ Genus Hypochaeris L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-09-23].