Percepcja – procesy zmysłowe oraz interpretujące je jako wytwór obiektów lub wydarzeń pochodzących z zewnętrznego, trójwymiarowego świata. Działem psychologii, który w największym stopniu bada percepcję jest psychofizyka.
Percepcja w szerokim sensie oznacza rejestrację (uchwycenie) przedmiotów i zdarzeń środowiska zewnętrznego: ich odbiór sensoryczny, zrozumienie, identyfikację i określenie werbalne oraz przygotowanie do reakcji na bodziec. Systemy percepcyjne człowieka umożliwiają mu widzieć, słyszeć, czuć smak, zapach, dotyk i zmiany temperatury. Jest to także poczucie świadomości (otoczenia).
Proces percepcji
W procesie percepcji wyróżnia się bodźce proksymalne i bodźce dystalne. Występują one wśród każdego zmysłu: kontaktowych takich jak dotyk czy smak, czy działających na dotyk.
Identyfikacja i rozpoznawanie
Istnieją dwa sposoby przypisywania znaczenia spostrzeżeniom, inaczej zwane procesami typu góra-dół, dół-góra:
przetwarzanie typu góra-dół – procesy postrzegania, w których informacje czerpane z dawnych doświadczeń, wiedzy, oczekiwań, motywacji i wykształcenia wpływają na sposób interpretacji i klasyfikacji postrzeganego przedmiotu (odtwarzanie fonemiczne – uzupełnianie brakujących fonemów) (odpowiada za sterowanie pojęciami; reprezentacje percepcyjna pozostaje pod wpływem wcześniejszej wiedzy, motywacji, oczekiwań i innych aspektów wyższego funkcjonowania umysłowego jednostki),
przetwarzanie typu dół-góra – analizy percepcyjne opierające się na danych zmysłowych dostępnych w otoczeniu, wyniki analiz są przekazywane do mózgu w celu utworzenia bardziej abstrakcyjnych reprezentacji (odpowiada za sterowanie danymi; reprezentacja percepcyjna jest konstruowana na podstawie informacji zmysłowych)
związana z inteligencją. Koryguje ona doznania zarejestrowane w naszej wyobraźni.
Etapy procesu postrzegania:
odbiór wrażeń,
postrzeganie w wąskim znaczeniu,
identyfikacja i rozpoznawanie.
Procesy organizujące percepcję
Uwaga – stan koncentracji świadomości na pewnym obszarze informacji dostępnych percepcji
Selekcja ukierunkowana na cel – czynnik determinujący wybieranie przez ludzi do dalszego przetwarzania tylko części napływających bodźców sensorycznych; odzwierciedla dokonane wybory jako funkcję własnych celów jednostki,
Pochwycenie przez bodziec – czynnik określający, dlaczego ludzie wybierają i przetwarzają tylko część bodźców sensorycznych; pojawia się, kiedy cechy bodźców – obiektów znajdujących się w otoczeniu – automatycznie przyciągną uwagę, niezależnie od konkretnych celów, osoby jej postrzegającej.
Zmieniając jeden czynnik i obserwując, jak wypływa to na sposób postrzegania przez ludzi zestawu, zostały sformułowane prawa organizacji percepcji:
Prawo bliskości – ludzie grupują razem najbliższe elementy,
Prawo podobieństwa – ludzie grupują razem elementy najbardziej podobne,
Prawo ciągłości – ludzie spostrzegają linie jako ciągłe, nawet wtedy, gdy są one przerwane,
Prawo domykania – ludzie mają tendencje do zapełniania niewielkich przerw w doświadczanych obiektach, tak aby tworzyć całości,
Prawo wspólnego losu – ludzie mają tendencje do grupowania razem obiektów, które zdają się poruszać w tym samym kierunku.
Stałość percepcyjna
Stałość percepcyjna to zdolność do utrzymywania niezmiennego postrzegania obiektu pomimo zmienności jego obrazu na siatkówce:
Stałość wielkości – zdolność do postrzegania rzeczywistej wielkości obiektu mimo zmiany wielkości jego obrazu na siatkówce,
Stałość kształtu – zdolność do postrzegania prawdziwego kształtu obiektu mimo zmiany kształtu jego obrazu na siatkówce,
Stałość jasności – tendencja do postrzegania białości, szarości lub czerni obiektów jako stałych, przy zmieniającym się natężeniu oświetlenia.
Bibliografia
40 prac badawczych, które zmieniły oblicze psychologii. Roger R. Hock. Gdańskie wydawnictwo Psychologiczne ISBN 83-89120-61-5.
Psychologia i Życie. Philip G. Zimbardo, Richard J. Gerrig. Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 2012 ISBN 978-83-01-17257-2.
