Penstemon, wąsatka, żółwik[4] (Penstemon) – rodzaj roślin z rodziny babkowatych. Obejmuje ok. 250[5][6]–271[7] gatunków. Występują one w Ameryce Północnej, zwłaszcza w jej zachodniej części. Centrum zróżnicowania stanowi Kalifornia, gdzie rośnie 58 gatunków z tego rodzaju[5]. Wiele gatunków ma bardzo ograniczony obszar występowania – około 100 jest endemitami pojedynczych stanów w USA[7]. Obok rodzaju pokoślinEriogonum jest najbardziej zróżnicowanym gatunkowo rodzajem endemicznym dla Ameryki Północnej[6]. Zaliczany tu dawniej jeden gatunek występujący na azjatyckim Dalekim Wschodzie – P. frutescens[5], wyodrębniony został w osobny, monotypowy rodzaj jako Pennellianthus frutescens. Rośliny z rodzaju penstemon zasiedlają różne siedliska od widnych lasów, poprzez zbiorowiska zaroślowe i trawiaste, po siedliska na terenach skalistych i półpustynnych[5]. Zapylane są przez różne rodziny owadów, ale 40 gatunków przystosowanych jest do zapylania przez kolibrowate[7]. Ze względu na długotrwałe kwitnienie wiele gatunków uprawianych jest jako rośliny ozdobne[5]. Niektóre gatunki mają lokalne znaczenie jako rośliny lecznicze[6]. Do szczególnie popularnych roślin ozdobnych, zwłaszcza w USA, należy penstemon krzewiastyP. fruticosus, którego wyhodowano ponad 130 odmian ozdobnych[6].
Byliny, rzadziej krzewy osiągające do 1,5 m wysokości[5]. Rośliny bardzo zróżnicowane morfologicznie – od okazałych krzewów po formy niskie, poduszeczkowate[7].
Wyrastają zebrane w szczytowe grona i wiechy, czasem kłosowato lub główkowato skupione. Działek kielicha jest pięć i zrośnięte są tylko u nasady. Płatki korony zrośnięte są zwykle na większej ich długości w długą rurkę. Dolne trzy płatki na końcu tworzą wywiniętą mniej lub bardziej wargę. Płatki mają barwę czerwoną, purpurową, różową, białą, niebieską lub żółtawą. Pręciki są cztery, w dwóch parach, osadzone u nasady rurki korony. Piąty pręcik zredukowany do prątniczka mającego postać długiej, zwykle owłosionej nitki. Zalążnia górna, dwukomorowa, z licznymi zalążkami i pojedynczą szyjką słupka[5].
Rodzaj z rodziny babkowatychPlantaginaceae (dawniej tradycyjnie w szeroko ujmowanej rodzinie trędownikowatychScrophulariaceae), należący do plemienia Cheloneae. W obrębie rodzaju wyróżnia się 6 podrodzajów, w tym dwa monotypowe – subg. Cryptostemon i subg. Dissecti, a poza tym subg. Penstemon (ok. 182 gatunków), subg. Habroanthus (ok. 50), subg. Saccanthera (ok. 28) i subg. Dasanthera (ok. 9)[7].
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
↑ZbigniewZ.MirekZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 128, ISBN 978-83-62975-45-7.
↑ abcdefghiRoger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 256. ISBN 0-333-74890-5.
.jpg)
.jpg)
.jpg)