Pacyfikacja wsi Zawady i Laskowiec

Pacyfikacja wsi Zawady i Laskowiec
Państwo

 Polska (okupowana przez III Rzeszę - Bezirk Bialystok)

Miejsce

Zawady i Laskowiec

Data

13 lipca 1943

Liczba zabitych

58 osób

Typ ataku

masowy mord

Sprawca

III Rzesza

Położenie na mapie Polski w 1939
Mapa konturowa Polski w 1939, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „miejsce zdarzenia”
Ziemia53°09′19″N 22°39′58″E/53,155278 22,666111

Pacyfikacja wsi Zawady i Laskowiec – mord na ludności cywilnej, połączony z grabieżą i niszczeniem mienia, dokonany przez okupantów niemieckich 13 lipca 1943 roku we wsiach Zawady i Laskowiec w okręgu białostockim.

Obie wsie zostały spacyfikowane w odwecie za akcje zbrojne oddziału Uderzeniowe Bataliony Kadrowe. Funkcjonariusze SS i niemieckiej żandarmerii zamordowali 28 mieszkańców Zawad i 30 mieszkańców Laskowca, w tym kobiety i dzieci. Większość ofiar rozstrzelano w zbiorowej egzekucji na tzw. Łysej Górze nieopodal Zawad. Należące do nich gospodarstwa obrabowano i zniszczono.

Geneza

Zawady są siedzibą gminy o tej samej nazwie. Leżą w odległości około 35 kilometrów na zachód od Białegostoku i około 18 kilometrów od stacji kolejowej Czarnowo Undy. W 1943 roku liczyły 126 gospodarstw i około 500 mieszkańców[1].

Pod koniec 1942 roku na terenach okręgu białostockiego zainicjowały działalność zbrojną Uderzeniowe Bataliony Kadrowe. 21 czerwca 1943 roku oddział UBK, którym dowodził Tadeusz Jagodziński ps. „Pawłowski”, rozbił posterunki niemieckiej żandarmerii w Kobylinie i Zawadach. Kolejną jego akcją było rozbrojenie kolumny samochodowej na szosie pod Rzędzianami. Działania UBK sprowokowały Niemców do przeprowadzenia szeroko zakrojonej akcji represyjnej[2]. Jako pierwsze pacyfikacjami zostały dotknięte Zawady i pobliski Laskowiec[3].

Przebieg pacyfikacji

13 lipca 1943 roku około godziny 3:00 nad ranem funkcjonariusze SS i żandarmerii otoczyli Zawady. Na widok ten powstało poruszenie, część mieszkańców uciekła lub zdołała się ukryć. W czasie przeczesywania wsi Niemcy zastrzelili trzech uciekających mężczyzn, a jednego ranili. Zatrzymanych Polaków spędzono na wiejski plac[1][4].

Niemcy dysponowali listą osób, które zamierzali aresztować[4]. Na jej podstawie 25 mieszkańców Zawad wyselekcjonowano z tłumu i załadowano do samochodu ciężarowego[1]. W grupie tej znalazły się trzy kobiety i dwanaścioro dzieci poniżej 17. roku życia, w tym dwoje noworodków w wieku zaledwie 4 i 6 dni[5][6]. Wszystkich zabrano do lasu na tzw. „Łysej Górze”, leżącej w odległości około 7 kilometrów od Zawad, przy szosie do Strękowej Góry[1][7][8]. W to samo miejsce przywieziono także 31 Polaków ujętych w czasie obławy we wsi Laskowiec, w tym jedenaście kobiet i ośmioro dzieci w wieku od 2 do 13 lat[a][9][10]. Jedna z kobiet była w ciąży[5]. Ofiary prowadzono małymi grupami nad uprzednio wykopany grób[b] i rozstrzeliwano. Masakrę przeżył jedynie Franciszek Duchnowski z Laskowca, który zdołał uciec z miejsca kaźni[1][11].

Gospodarstwa, w których mieszkały rodziny rozstrzelanych, zostały obrabowane i zniszczone[5]. Według autorów opracowania Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939–1945 w Zawadach spalono lub rozebrano 20 budynków[12].

Sprawcami zbrodni byli esesmani ze specjalnej jednostki Kommando „Müller” oraz żandarmi z posterunków w Zawadach i Rutkach[2][5].

Epilog

Pacyfikacja Zawad i Laskowca nie była jedyną zbrodnią popełnioną przez Niemców w odwecie za działania oddziału UBK. Tego samego dnia żandarmeria i SS spaliły wieś Sikory-Tomkowięta, mordując 49 mieszkańców[2].

 Osobny artykuł: Pacyfikacja wsi Sikory-Tomkowięta.

Zwłoki ofiar pacyfikacji nie zostały ekshumowane[13]. Po wojnie ich mogiłę oznaczono drewnianym krzyżem[14]. W 1963 roku z inicjatywy Gromadzkiej Rady Narodowej w Zawadach wzniesiono tam pomnik[4][5]. Widniał na nim napis o treści:[14]

Miejsce uświęcone krwią Polaków walczących o wolność ojczyzny. Tu spoczywają 52 osoby z Laskowca i Zawad zamordowane przez hitlerowców 13.VII.1943 r. – w XIX rocznicę wyzwolenia

W 2008 roku z inicjatywy wójta gminy Zawady i pracowników tamtejszej biblioteki publicznej miejsce pamięci poddano renowacji. Obecnie na pomniku widnieje napis o treści:[14]

Tu spoczywa 52 mieszkańców Laskowca i Zawad zamordowanych przez niemieckich okupantów 13.VII.1943 r. Cześć ich pamięci

Uwagi

  1. ↑ Nieco inne dane podają autorzy opracowania Wieś białostocka oskarża... Z ich ustaleń wynika, że wśród ofiar z Laskowca znajdowało się dwanaście kobiet i siedmioro dzieci. Patrz: Gnatowski, Monkiewicz i Kowalczyk 1981 ↓, s. 191.
  2. ↑ Na rozkaz Niemców grób w kształcie rowu wykopali mieszkańcy wsi Strękowa Góra. Patrz: Smurzyński 1997 ↓, s. 250.

Przypisy

  1. ↑ a b c d e Gnatowski, Monkiewicz i Kowalczyk 1981 ↓, s. 190.
  2. ↑ a b c Markiewicz 2003/2004 ↓, s. 67.
  3. ↑ Smurzyński 1997 ↓, s. 57–58 i 250.
  4. ↑ a b c Fajkowski i Religa 1981 ↓, s. 209.
  5. ↑ a b c d e Gnatowski, Monkiewicz i Kowalczyk 1981 ↓, s. 191.
  6. ↑ Smurzyński 1997 ↓, s. 251.
  7. ↑ Smurzyński 1997 ↓, s. 250.
  8. ↑ Rejestr 1985 ↓, s. 240.
  9. ↑ Smurzyński 1997 ↓, s. 252.
  10. ↑ Rejestr 1985 ↓, s. 241.
  11. ↑ Smurzyński 1997 ↓, s. 250–251.
  12. ↑ Fajkowski i Religa 1981 ↓, s. 223.
  13. ↑ Smurzyński 1997 ↓, s. 253.
  14. ↑ a b c Jerzy Smurzyński: Czarne lata na łomżyńskiej ziemi. Rozdział II. 16.. historialomzy.pl, 2010-11-27. [dostęp 2018-09-30].

Bibliografia

  • Józef Fajkowski, Jan Religa: Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939–1945. Warszawa: Książka i Wiedza, 1981.
  • Michał Gnatowski, Waldemar Monkiewicz, Józef Kowalczyk: Wieś białostocka oskarża. Ze studiów nad eksterminacją wsi na Białostocczyźnie w latach wojny i okupacji hitlerowskiej. Białystok: OKBZH i Ośrodek Badań Naukowych w Białymstoku, 1981. ISBN 83-00-00323-1.
  • Jan Laskowski (opr.): Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939–1945. Województwo łomżyńskie. Warszawa: GKBZHwP-IPN, 1985.
  • Marcin Markiewicz. Represje hitlerowskie wobec wsi białostockiej. „Biuletyn IPN”. 12–1 (35–36), grudzień-styczeń 2003-2004. 
  • Jerzy Smurzyński: Czarne lata na łomżyńskiej ziemi. Masowe zbrodnie hitlerowskie w roku 1939 i latach 1941–1945 w świetle dokumentów. Warszawa, Łomża: Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Łomżyńskiej, 1997. ISBN 83-902985-2-X.