Order Świętego Andrzeja[1], skr. Order św. Andrzeja, także Order Świętego Andrzeja Pierwszego Apostoła[2], nazwa pełna Order Świętego Andrzeja Pierwszego Powołanego Apostoła[3] lub Order Świętego Andrzeja Apostoła Pierwszego Powołania[4] (ros. Орден Святого апостола Андрея Первозванного, Ordien swiatogo apostoła Andrieja Pierwozwannogo) – nadawane od 1698 do 1917 najwyższe odznaczenie Imperium Rosyjskiego, obecnie order domowy byłej dynastii panującej Romanowów.
Kaplica orderu św. Andrzeja na Kremlu (akwarela Uchtomskiego, 1849)
Cesarski order św. Andrzeja miał tylko jedną klasę i nadawany był po 1831 osobom w randze co najmniej generała lejtnanta (generała porucznika, odpowiadającemu generałowi dywizji), które już posiadały Order Orła Białego lub Aleksandra Newskiego. Do upadku caratu order nadano ponad 1000 osobom. Zgodnie ze Statutem, wielcy książęta – synowie i wnukowie cesarzy uzyskują go podczas chrztu, zaś książęta krwi (dalsi potomkowie dynastii) po osiągnięciu pełnoletniości. Kawalerowie orderu św. Andrzeja według tegoż statutu uznawani są automatycznie za kawalerów czterech innych orderów cesarskich: św. Aleksandra Newskiego, Orła Białego, św. Anny 1 klasy i św. Stanisława 1 klasy. Od połowy XIX w. posiadał również odmianę nadawaną za wyczyny wojskowe, ozdobioną mieczami. Dodatkową klasę orderu stanowiły odznaka i gwiazda ozdobione diamentami.
Wygląd
Odznaka orderu (awers), noszona na jasnobłękitnej szarfie z prawego ramienia na lewy bok lub na łańcuchu to wykonany ze złota dwugłowy orzeł rosyjski (bizantyjski) pokryty czarną emalią, który nosi na sobie niebieski krzyż świętego Andrzeja (X) z postacią ukrzyżowanego apostoła utrzymaną w naturalnych kolorach, ze złotą opaską na biodrach. Na ramionach krzyża znajdują się (łacińskie) litery S.A.R.P. (Sanctus Andreas Russiae Patronus). Na rewersie tegoż orła umieszczona na jego piersi jest biała wstęga z dewizą orderu. Odznaka orderu była zawieszona na złotej, z czerwoną emalią, koronie cesarskiej. Gwiazda orderu jest srebrna i ośmiopromienna i posiada w swym środkowym medalionie orła rosyjskiego, noszącego na piersi niebieski krzyż X,otoczonego napisem ЗA BEPУ И BEPНOCТЬ (za wiarę i wierność) na emalii niebieskiej.
Łańcuch orderowy z czasów carskich składał się z trzech rodzajów ogniw: okrągłego medalionu z niebieskim krzyżem X noszącym inicjały SARP otoczone czerwonozłotą aureolą, z niebieskiego medalionu noszącego inicjały P I (Petrus Primus) otoczone chorągwiami, oraz z medalionu z orłem carskim z tarczą św. Jerzego na piersi.
Przy nadawaniu orderu za zasługi wojenne umieszczano dwa skrzyżowane złote miecze pod koroną zawieszenia. Jako wyjątkowe wyróżnienie św. Andrzej był nadawany z brylantami na odznace i gwieździe.
Rosyjski Dom Cesarski obecnie używa nadal wzorów XIX-wiecznych.
_ribbon.svg){kind=small}
.png)
