PROFILPELAJAR.COM

	Informacje w projektach siostrzanych
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Definicje słownikowe w Wikisłowniku

Onomastyka – dział językoznawstwa zajmujący się nazwami (imionami) własnymi^[1]. Nauka ta bada sposób tworzenia nazw własnych oraz ich rozwój historyczny^[2]. Nazwy własne (zwane też onimami^[3]) cechują się tym, że odnoszą się do konkretnych przedmiotów, a nie do ich klasy (por. gr. όνομα, ónōma – „imię”). Onomastyka zajmuje się m.in. nazwami miejscowości, imionami i nazwiskami^[1].

Przedmiotem onomastyki jest klasyfikacja nazw własnych, badanie ich pochodzenia (etymologii), budowy słowotwórczej i tych właściwości gramatycznych, które je odróżniają od nazw pospolitych. W obszarze badań znajduje się także związek między nazwami własnymi a apelatywami. W przeciwieństwie do starszej etymologii onomastyka zajmuje się nie tylko językową stroną imion własnych, ale również aspektami pozajęzykowymi^[4]. W tym celu onomastyka wykorzystuje zarówno wiedzę językoznawczą (fonologiczną, leksykologiczną itp.), jak i osiągnięcia dyscyplin niezwiązanych ściśle z językiem (np. etnologii, geografii czy historii)^[4]. Jest powiązana z innymi gałęziami językoznawstwa takimi jak dialektologia historyczna^[5].

Onomastyka analizuje sposoby funkcjonowania nazw własnych w systemie językowym oraz ich rolę w komunikacji. Przedstawia ich ewolucję i stan współczesny nazewnictwa. Materiał badany jest zarówno w aspekcie diachronicznym, jak i synchronicznym. Dla przykładu: dzięki nazwom własnym zapisanym w średniowiecznych źródłach (dyplomy, księgi sądowe, kazania kościelne itp.) można poznać właściwości języka z czasów dawnych (np. średniowiecze, renesans).

Rys historyczny

Onomastyka rozwinęła się w drugiej połowie XIX wieku w związku z ogólnym rozwojem językoznawstwa porównawczego. Twórcą onomastyki słowiańskiej był Franc Miklošič, z którego prac korzystali w Polsce historycy (m.in. Tadeusz Wojciechowski, Franciszek Bujak), a także etnografowie i językoznawcy (m.in. Jan Karłowicz). Onomastyka polska rozwinęła się za sprawą: Jana Rozwadowskiego, Mikołaja Rudnickiego, Witolda Taszyckiego i Stanisława Rosponda.

Główne gałęzie onomastyki

Główne działy badawcze onomastyki to:

antroponimia/antroponomastyka^[6] (od greckiego ánthrōpos „człowiek”^[7]) – zajmuje się badaniem nazw osobowych,
toponimia/toponomastyka^[6] (od greckiego topos „miejsce”') – zajmuje się badaniem nazw miejscowych.

Szczegółowe poddziały badawcze onomastyki to m.in.:

choronimia (od greckiego choros, kraj) – nauka o nazwach części świata, krain i państw,
chrematonimia (od greckiego chrema, rzecz, towar, zdarzenie) – nauka o nazwach własnych wytworów kultury ludzkiej, np. domy (np. dom Pod Zielonym Kogutem), szkoły (np. Szkoła Podstawowa im. Marii Konopnickiej), teatry (np. Teatr Narodowy, Teatr Rozmaitości), narzędzia, pojazdy ziemne i wodne (np. statek Batory, Dar Pomorza),
etnonimia (od greckiego ethnos, lud) – nauka o nazwach plemion,
fitonimia – nauka o nazwach własnych roślin,
hydronimia (od greckiego hydōr, woda) – nauka o nazwach wodnych,
oronimia (od greckiego oros, góra) – nauka o nazwach górskich,
zoonimia – nauka o nazwach własnych zwierząt,
kosmonimia – nauka o nazwach obiektów znajdujących się w Układzie Słonecznym oraz nazwach przyrządów do badania tegoż Układu

Bibliografie i czasopisma onomastyczne

Prace onomastyczne uczonych polskich i zagranicznych rejestruje Bibliografia onomastyki polskiej. Bibliografie publikacji wydanych do 1958 roku włącznie opracował Witold Taszycki przy współudziale M. Karasia i A. Turasiewicza (Bibliografia onomastyki polskiej:1960), kolejne opracowanie, rejestrujące publikacje poświęcone onomastyce od roku 1959 do 1970 włącznie, opracował również W. Taszycki z pomocą M. Karasia i A. Turasiewicza (Bibliografia onomastyki polskiej: 1972), stan badań onomastycznych za lata 1970–1980 opracował zespół pod redakcją K. Rymuta (Bibliografia onomastyki polskiej: 1983). Czasopisma z zakresu bibliografii obejmujące onomastykę światową: „Onoma” (Belgia), „Onomastica” (Polska).

Zobacz też

Studia Etymologica Cracoviensia

Przypisy

↑ ^a ^b Polański 1999 ↓, s. 406.
↑ Onomastika, [w:] JozefJ. Piaček JozefJ., MilošM. Kravčík MilošM., Otvorená filozofická encyklopédia, wersja 3.0, 1999 (słow.).
↑ JanaJ. Pleskalová JanaJ., Onomastika, [w:] PetrP. Karlík, MarekM. Nekula, JanaJ. Pleskalová (red.), Nový encyklopedický slovník češtiny, 2017 (cz.).
↑ ^a ^b Etymológia, etymón, onomastika, vlastné meno [online], pdf.truni.sk [dostęp 2019-10-06] (słow.).
↑ Matejčík 1982 ↓, s. 195.
↑ ^a ^b Witamy w PORADNI JĘZYKOWEJ [online], www.poradniajezykowa.pl [dostęp 2019-10-06] .
↑ Žaneta Dvořákova, Literární onomastika. Antroponyma. Praga: Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Karola 2017. s. 292. ISBN 978-7308-80-732-6 (cz.)

Bibliografia

Bibliografia onomastyki polskiej do roku 1958 włącznie, oprac. W. Taszycki przy współudz. M. Karasia i A. Turasiewicza, Kraków 1960.
Bibliografia onomastyki polskiej od roku 1959 do roku 1970 włącznie, oprac. W. Taszycki przy współudz. M. Karasia i A. Turasiewicza, Warszawa 1972.
Bibliografia onomastyki polskiej od roku 1971 do roku 1980 włącznie, pod red. K. Rymuta, Wrocław 1983.
Bibliografia onomastyki polskiej od roku 1981 do roku 1990 włącznie, oprac. R. Przybytek i K. Rymut, Kraków 1992.
Bibliografia onomastyki polskiej od roku 1991 do roku 2000 włącznie, oprac. R. Przybytek i K. Rymut, Kraków 2001.
Encyklopedia języka polskiego, pod red. S. Urbańczyka, Wrocław 1991, s. 235–236.
Fros H., Sowa F., Twoje imię. Przewodnik onomastyczno-hagiograficzny. Kraków 1988. ISBN 83-85032-39-8
Grodziński E., Zarys ogólnej teorii imion własnych, Warszawa 1973.
Jakus-Borkowa E., Nazewnictwo polskie, Opole 1987.
Kosyl Cz., Forma i funkcja nazw własnych, Lublin 1983.
Polskie nazwy własne. Encyklopedia, red. E. Rzetelska-Feleszko, Warszawa–Kraków 1998.
Słowiańska onomastyka: encyklopedia, red E. Rzetelska-Feleszko, A. Cieślikowa, współudz. J. Duma, t. I i II, Kraków 2003.
Karaś M., Nazwy własne i ich klasyfikacje (nazwy osobowe). „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, z. 30: 1972, s. 103-150.
JánJ. Matejčík JánJ., Postavenie a úlohy onomastiky v systéme spoločenských vied, „Slovenská reč”, 47 (4), 1982, s. 193–203 (słow.).
KazimierzK. Polański KazimierzK. (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 2, Wrocław: Ossolineum, 1999, ISBN 83-04-04445-5, OCLC 835934897 .