Oddział Teodora Cieszkowskiego – partia powstańcza kosynierów, a następnie jazdy okresu powstania styczniowego.

Oddział został sformowany na terenie Zagłębia Dąbrowskiego. Jego dowódcą był Teodor Cieszkowski, natomiast kapelanem – zakonnik Bonawentura Mańkowski.

5 lutego 1863 Apolinary Kurowski na czele swojego oddziału, liczącego wówczas 150 osób, wraz z 50-osobowym oddziałem kosynierów Teodora Cieszkowskiego, wyruszył ze Sławkowa do Maczek. Rosyjska załoga dworca w Maczkach, jak tylko dowiedziała się o wymarszu powstańców, uciekła.

Zdobycznym pociągiem, składającym się z 2 lokomotyw i 10 wagonów, powstańcy przejechali przez Ząbkowice i Dąbrowę do Sosnowic (obecnie Sosnowiec).

Rosjanie zabarykadowali się w budynku dworca kolejowego, lecz zostali otoczeni przez oddziały powstańczej piechoty.

Po długim ostrzale do ataku przystąpili kosynierzy, wskutek czego dworzec został zdobyty. W walkach tych Teodor Cieszkowski został ranny w rękę. Powstańcy zabrali duże ilości składowanych tam tytoniu i ołowiu, a także znaczną kwotę rubli w srebrze.

Teodor Cieszkowski za udział w walce został mianowany pułkownikiem. Pozostał w Dąbrowie z powodu odniesionych ran, pełniąc funkcję komendanta tego obszaru. Zorganizował nowy oddział złożony z 200 ochotników.

26 lutego 1863 roku oddział stoczył bitwę pod Pankami, a następnie 1 marca 1863 roku zwycięską bitwę pod Mrzygłodem.

22 marca 1863 w bitwie pod Łazami zginął kapelan oddziału Cieszkowskiego Bonawentura Mańkowski. Następnie Cieszkowski poprowadził oddział w kaliskie, przekroczył Wartę niszcząc mosty w Działoszynie i Lisowicach. 27 marca 1863 pokonał w bitwie pod Radoszewicami oddział majora Pisanko z garnizonu wieluńskiego. 10 kwietnia 1863 Cieszkowski dysponujący 28-osobowym oddziałem konnym walczył z przeważającymi siłami rosyjskimi pod Broszęcinem. W starciu tym został ciężko ranny, wyniesiony z pola bitwy przez swojego adiutanta Siemińskiego i kilku innych żołnierzy do dworu Kozłowskich w Leśniakach, gdzie został dobity przez oficera rosyjskiego z garnizonu wieluńskiego, kpt. Rafałowicza^[1].

• Stefan Kieniewicz, Powstanie styczniowe, Warszawa 1972; ISBN 83-01-03652-4.
• Tadeusz Manteuffel (red.), Historia Polski, t.II, cz.III, Warszawa 1959 r.
• Bitwy i potyczki 1863-1864. Stanisław Zieliński. nakł. Funduszu Wydawniczego Muzeum Narodowego Polskiego, Rapperswil 1913, str.195

• Powstanie styczniowe w Zagłębiu Dąbrowskim