Norweskie okręty podwodne typu A

Kraj budowy	Cesarstwo Niemieckie
Stocznia	Germaniawerft, Kilonia
Zbudowane	4
Użytkownicy	Norweska KMW  Kaiserliche Marine
Typ następny	B
Służba w latach	1914-1940
Stracone	3
Uzbrojenie:
5 torped
Wyrzutnie torpedowe: • dziobowe • rufowe	2 x 450 mm 1 x 450 mm
Załoga	17-21 oficerów i marynarzy
Wyporność:
• na powierzchni	268-270 ton
• w zanurzeniu	342-355 ton
Rodzaj kadłuba	dwukadłubowy
Zanurzenie testowe	50 m
Długość	46,5-46,7 m
Szerokość	4,8 m
Zanurzenie	2,7-2,8 m
Napęd:
2 silniki wysokoprężne o łącznej mocy 700 KM 2 silniki elektryczne o łącznej mocy 380 KM 2 śruby
Prędkość: • na powierzchni • w zanurzeniu	14,2-14,5 węzła 7,3-9 węzłów
Zasięg:
• na powierzchni	900 Mm przy prędkości 10 węzłów
• w zanurzeniu	76 Mm przy prędkości 3,3 węzła

Okręty podwodne typu A – norweskie okręty podwodne z początku XX wieku. W latach 1911-1914 w niemieckiej stoczni Germaniawerft w Kilonii zbudowano cztery okręty tego typu. Trzy jednostki (A-2 – A-4) weszły do służby w marynarce norweskiej, a jedną (SM U-A, ex-norweski A-5) wcielono po wybuchu I wojny światowej do Kaiserliche Marine. U-A do 1916 roku pływał w składzie Flotylli Bałtyckiej, a następnie pełnił funkcje szkoleniowe; po wojnie przypadł Francji, gdzie został zezłomowany. Okręty norweskie służyły do momentu napaści Niemiec w kwietniu 1940 roku, kiedy to uległy zniszczeniu.

Okręty podwodne typu A zostały zamówione przez rząd Norwegii w Niemczech po pozyskaniu z tego kraju pierwszego okrętu podwodnego, którym był „Kobben”(inne języki)^[1]. Norwegowie byli bardzo zadowoleni z parametrów tej zbudowanej w 1909 roku jednostki i już w listopadzie 1910 roku wystosowali zapytania ofertowe skierowane do niemieckich stoczni w celu pozyskania kolejnych okrętów^[1]. Najlepszy z punktu widzenia zamawiającego projekt przygotowała stocznia Germaniawerft, który był powiększoną i silniej uzbrojoną wersją zbudowanego dla Regia Marina okrętu podwodnego „Atropo”^[2]. Głównym konstruktorem okrętów był dr Hans Techel(inne języki)^[3]. W maju 1911 roku Norwegowie zamówili trzy jednostki, powiększając w 1912 roku zamówienie o jeszcze jeden okręt^[4]. Zmianą w stosunku do poprzednich konstrukcji Germaniawerft było przesunięcie rufowych sterów za śruby; nowością było wyposażenie tak małych jednostek w żyrokompasy^[4].

Wszystkie jednostki typu A zostały zbudowane w stoczni Germaniawerft w Kilonii^[5][6]. Stępki okrętów położono w latach 1911–1912, a zwodowane zostały w latach 1913–1914^[5][7] .

Jednostki typu A były przybrzeżnymi okrętami podwodnymi konstrukcji dwukadłubowej o długości całkowitej od 46,5 do 46,7 metra, szerokości 4,8 metra i zanurzeniu 2,7-2,8 metra^[3][7] . Kadłub sztywny miał 34,45 metra długości i 3,15 metra szerokości^[8] . Wysokość (od stępki do szczytu kiosku) wynosiła 6,47 metra^[8] . Wyporność normalna w położeniu nawodnym wynosiła 268-270 ton, a w zanurzeniu od 342 do 355 ton^[3][5][a]. Okręty napędzane były na powierzchni przez dwa 6-cylindrowe, dwusuwowe nienawrotne silniki wysokoprężne Germaniawerft o łącznej mocy 700 KM, a pod wodą poruszały się dzięki dwóm silnikom elektrycznym SSW o łącznej mocy 380 KM^[3][7] [b]. Dwa wały napędowe poruszające dwoma śrubami zapewniały prędkość od 14,2 do 14,5 węzła na powierzchni i 7,3-9 węzłów w zanurzeniu^[3][7] . Zapas paliwa wynosił od 12,8 do 15 ton^[4][9]. Zasięg wynosił 900 Mm przy prędkości 10 węzłów w położeniu nawodnym i 76 Mm przy prędkości 3,3 węzła w zanurzeniu^[3][7] . Dopuszczalna głębokość zanurzenia wynosiła 50 metrów^[4][10] . Czas zanurzenia wynosił 75 sekund^[9][c].

Okręt wyposażony był w trzy wyrzutnie torped kalibru 450 mm: dwie dziobowe i jedną rufową, z łącznym zapasem pięciu torped^[4][10] . Od 1917 roku U-A wyposażono w działo pokładowe kal. 8,8 cm TK C/14 L/45, z zapasem amunicji wynoszącym 108 naboi^[8] [10] .

Załoga składała się z 17 (okręty norweskie) lub 21 (U-A) oficerów, podoficerów i marynarzy^[3][11][d].

Po ukończeniu, na początku 1914 roku A-2, A-3 i A-4 odbyły wspólny rejs z Kilonii do Norwegii, dopływając do bazy w Horten^[4]. W tym roku jednostki zostały przyjęte do służby w marynarce wojennej^[7] . W chwili rozpoczęcia II wojny światowej okręty były już przestarzałe^[7] . W momencie inwazji Niemiec na Norwegię w kwietniu 1940 roku A-2, A-3 i A-4 wchodziły w skład 1. dywizjonu okrętów podwodnych z bazą w Horten^[12] . Podczas działań wojennych A-2 został zdobyty przez Niemców, po czym zezłomowany, a A-3 i A-4 zostały samozatopione nieopodal Tønsberg w Oslofjorden^[7] [13].

Po wybuchu I wojny światowej A-5 został 5 sierpnia 1914 roku zarekwirowany przez Niemców i wcielony do służby w Kaiserliche Marine 14 sierpnia tego roku pod nazwą U-0 (zmienioną wkrótce na U-A)^[14][15]. Po uzyskaniu gotowości bojowej jednostkę skierowano do Flotylli Bałtyckiej^[16][17]. W 1915 roku okręt uczestniczył w kilku operacjach floty niemieckiej, m.in. w zajęciu portu w Lipawie czy forsowaniu Zatoki Ryskiej^[18][19].

W 1916 roku okręt został przeniesiony do szkolenia^[14][15]. W wyniku podpisania rozejmu w Compiègne SM U-A został poddany 24 listopada 1918 roku, a następnie trafił do Francji^{[3][10] [e]}. Jednostka została zezłomowana w Tulonie latach 1920–1921^[3][f].

• T.A. Brassey (red.): The Naval Annual, 1915. London: William Cloves and Sons, 1915. (ang.).
• Rafał Czeczott: Wojna morska na Bałtyku 1914–1918. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2015. ISBN 978-83-7889-363-9.
• Paul E. Fontenoy: Submarines: An Illustrated History of Their Impact (Weapons and Warfare). Santa Barbara, California: ABC-CLIO, 2007. ISBN 1-85367-623-3. (ang.).
• Robert Gardiner, Roger Chesneau: Conway’s All the World’s Fighting Ships 1922–1946. London: Conway Maritime Press, 1980. ISBN 0-85177-146-7. (ang.).
• Robert Gardiner, Randal Gray: Conway’s All the World’s Fighting Ships 1906–1921. London: Conway Maritime Press, 1985. ISBN 0-85177-245-5. (ang.).
• R.H. Gibson, Maurice Prendergast: Niemiecka wojna podwodna 1914-1918. Oświęcim: Napoleon V, 2014. ISBN 978-83-7889-074-4.
• Ivan Gogin: A2 submarines (1914). Navypedia. [dostęp 2019-08-05]. (ang.).
• Ivan Gogin: UA coastal submarine (1914). Navypedia. [dostęp 2019-08-05]. (ang.).
• Jan Gozdawa-Gołębiowski, Tadeusz Wywerka Prekurat: Pierwsza wojna światowa na morzu. Warszawa: Lampart, 1994. ISBN 83-902554-2-1.
• Guðmundur Helgason: Type UA. uboat.net. [dostęp 2019-08-05]. (ang.).
• Don Kindell: NAVAL EVENTS, APRIL1940 (Part 2 of 4) Monday 8th - Sunday 14th. Naval History Homepage. [dostęp 2019-08-05]. (ang.).
• Edmund Kosiarz: Pierwsza wojna światowa na Bałtyku. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1979. ISBN 83-215-3234-9.
• Jerzy Lipiński: Druga wojna światowa na morzu. Warszawa: Wydawnictwo Lampart, 1999. ISBN 83-902554-7-2.
• Eberhard Möller, Werner Brack: The Encyclopedia of U-Boats: From 1904 to the Present. London: Greenhill Books, 2004. ISBN 1-85367-623-3. (ang.).
• Oscar Parkes (red.): Jane’s Fighting Ships 1933. London: Sampson Low, Marston & Co., 1933. (ang.).
• Eberhard Rössler: The U-Boat: The Evolution And Technical History Of German Submarines. Annapolis: Naval Institute Press, 1989. ISBN 0-87021-966-9. (ang.).