Nie dotykać łupu

Nie dotykać łupu
Touchez pas au grisbi
Gatunek

film gangsterski

Rok produkcji

1954

Data premiery

3 marca 1954 (Francja)
9 września 1954 (Włochy)

Kraj produkcji

Francja, Włochy

Język

francuski

Czas trwania

96 min

Reżyseria

Jacques Becker

Scenariusz

Jacques Becker,
Albert Simonin, Maurice Griffe

Główne role

Jean Gabin, René Dary,
Dora Doll, Paul Frankeur, Jeanne Moreau, Lino Ventura

Muzyka

Jean Wiener

Zdjęcia

Pierre Montazel

Scenografia

Jean d'Eaubonne,
Robert Turlure

Kostiumy

Marcelle Desvignes

Montaż

Marguerite Renoir

Produkcja

Cino Del Duca,
Robert Dorfmann

Wytwórnia

Del Duca Films,
Antares Produzione Cinematografica

Przychody brutto

4,7 mln. $ (Francja)

Nagrody
(1954) MFF w Wenecji – Puchar Volpiego dla Jeana Gabina

Nie dotykać łupu[a](org. Touchez pas au grisbi) – film gangsterski produkcji francusko-włoskiej z 1954 roku w reż. Jacquesa Beckera. Ekranizacja powieści Alberta Simonina z 1953 roku pod tym samym tytułem, pierwsza część trylogii filmowej o przygodach gangstera Maxa "Mentora"[1].

Fabuła

Stary, rutynowany gangster Max wraz ze swoim kumplem Ritonem dokonują zuchwałej kradzieży 50 kilogramów złota. Niestety Riton chwali się tym wyczynem swojej kobiecie Josy, a ta wygaduje się innemu gangsterowi imieniem Angelo. Angelo postanawia przejąć łup. W tym celu próbuje porwać Maxa, ale stary wyga nie daje się podejść. Angelo bez trudu uprowadza natomiast Ritona, a następnie składa Maxowi propozycję: złoto w zamian za uwolnienie kumpla. Max zgadza się bez wahania. Angelo nie gra jednak fair. W umówionym miejscu, tuż po wymianie, jego ludzie próbują zlikwidować Maxa i Ritona. Doświadczony Max jest jednak przygotowany na taką ewentualność. W strzelaninie ginie Angelo i jego ludzie, jednak ciężko ranny zostaje Riton, a złoto przepada w płonącym samochodzie gangsterów Angelo. Następnego dnia rano, Max jak gdyby nigdy nic spożywa posiłek wraz ze swoją piękną przyjaciółką. Jego stoickiej postawy wobec tego o czym piszą gazety i mówią jego znajomi nie jest w stanie zmącić nawet wiadomość ze szpitala o śmierci Ritona.

Obsada

  • Jean Gabin – Max
  • René Dary – Riton
  • Jeanne Moreau – Josy
  • Dora Doll – Lola
  • Marilyn Bufferd – Betty
  • Paul Œttly – Oscar
  • Delia Scala – Huguette
  • Paul Barge – Eugène
  • Lino Ventura – Angelo
  • Vittorio Sanipoli – Ramon
  • Daniel Cauchy – Fifi
  • Angelo Dessy – Bastien
  • Bouvette – taksówkarz
  • Denise Clair – właścicielka restauracji
  • Michel Jourdanv – Marco
  • Paul Frankeur – Pierrot
  • Gaby Basset – Marinette
  • Lucilla Solivani – Nana
  • Pierre Moncorbier – barman

i inni.

O filmie

Nie dotykać łupu zaliczany jest do czołowych osiągnięć francuskiego kina gangsterskiego i uważany za jeden z najważniejszych filmów Jacquesa Beckera[2] oraz francuskiej odmiany gatunku noir[3]. Interpretowany jako francuski odpowiednik Asfaltowej dżungli Hustona z 1950, obok Rififi Julesa Dassina był wzorem do naśladownictwa dla francuskich filmów o tematyce gangsterskiej w latach późniejszych. Jak pisze polska krytyk filmowa Alicja Helman, złożyły się na to "niezwykła precyzja roboty filmowej i sposób potraktowania tematu"[4].

Obraz daleko przewyższał literacki pierwowzór – przeciętną pozycję "czarnej serii". To, co francuski film odróżniało od amerykańskich pierwowzorów, było pytanie czym jest prawo, postawione świetle relacji międzyludzkich, łączących bohaterów: "Wątek przyjaźni gangsterów należy wprawdzie do tradycyjnych, ale Becker wydobył z niego nowe wartości. Bohaterowie są wprawdzie przestępcami z punktu widzenia prawa, ale są prezentowani w sytuacjach, które raczej każą pytać, czym jest prawo, niż kwestionować wewnętrzną prawdę bohaterów"[4]. Chociaż początek francuskiego filmu gangsterskiego datuje się na koniec lat 30. (Pépé le Moko z 1937), film Beckera był na swój sposób filmem nowym. W przeciwieństwie do innych francuskich filmów gangsterskich tego okresu nie kopiował wzorców amerykańskich – "rozpoznawalne francuskie postacie w niewątpliwie francuskim wydaniu. Prawdziwie francuski film noir zamiast mdłej kopi Hollywood"[1].

Obraz został entuzjastycznie przyjęty przez krytykę europejską[4]. Otrzymał nominację do Złotego Lwa na MFF w Wenecji w 1954 roku[5]. W 1998 czołowe, francuskie czasopismo o tematyce filmowej Positif uznało go za najlepszy francuski film kryminalny jaki kiedykolwiek powstał[6]. W rankingu popularnego, filmowego serwisu internetowego Rotten Tomatoes film posiada obecnie (2024) najwyższą, stuprocentową, pozytywną ocenę "czerwonych pomidorów"[7].

...jedna z najwspanialszych historii opowiedzianych w filmie o „starości i przyjaźni”

François Truffaut[8]

Film spotkał się również dużym uznaniem ze strony publiczności - we Francji obejrzało go 5 mln. widzów[9]. Tylko w tym kraju przyniósł 4,7 mln. dolarów wpływów[10]. Film miał swoją premierę w Stanach Zjednoczonych w lipcu 1959 (jako Grisbi). Również otrzymał pozytywne recenzje[11][12].

Nie dotykać łupu był również udanym powrotem Jeana Gabena do czołówki gwiazd francuskiego kina, po dziesięcioletniej serii występów w nieudanych produkcjach[9]. Aktor otrzymał nagrodę dla najlepszego aktora na MFF w Wenecji w 1954[13]. Był to debiut aktorski i początek wielkiej kariery innego francuskiego aktora – Lino Ventury (który wystąpił w nim jeszcze pod własnym nazwiskiem Angelo Borrini)[1].

Uwagi

  1. ↑ Polskie tłumaczenie oryginalnego tytułu podawane jest również jako Nie tykać łupu. W nagłówku artykułu przytoczono wersję ze źródła podanego w sekcji "Bibliografia".

Przypisy

  1. ↑ a b c Touchez pas au grisbi. [w:] French Films [on-line]. [dostęp 2024-12-14]. (fr.).
  2. ↑ Nie dotykać łupu. [w:] Kino Iluzjon. Muzeum sztuki filmowej [on-line]. [dostęp 2024-12-14]. (ang.).
  3. ↑ How the French birthed film noir. [w:] British Film Institute [on-line]. 2019-05-07. [dostęp 2024-12-14]. (ang.).
  4. ↑ a b c Helman ...,
  5. ↑ Touchez Pas au Grisbi. Awords. [w:] IMDb [on-line]. [dostęp 2024-12-14]. (ang.).
  6. ↑ Philip Kemp: Touchez pas au grisbi: A Neglected Master. [w:] The Criterion Collection [on-line]. 2005-01-17. [dostęp 2024-12-14]. (ang.).
  7. ↑ Grisbi. [w:] Rotten Tomatoes [on-line]. [dostęp 2024-12-14]. (ang.).
  8. ↑ Shaun Scott: Touchez pas au grisbi. [w:] Senses of Cinema [on-line]. November 2014. [dostęp 2024-12-14]. (ang.).
  9. ↑ a b Konrad J. Zarębski: Nie tykać łupu. [w:] Stowarzyszenie Filmowców Polskich [on-line]. [dostęp 2024-12-14]. (pol.).
  10. ↑ Touchez pas au grisbi. [w:] JP Box-Office [on-line]. [dostęp 2024-12-14]. (fr.).
  11. ↑ Variety Staff: Touchez Pas Au Grisbi. [w:] Variety [on-line]. 1953-12-31. [dostęp 2024-12-14]. (ang.).
  12. ↑ Touchez-pas au grisbi. [w:] Film Forum [on-line]. [dostęp 2024-12-14]. (ang.).
  13. ↑ Oficjalna strona MFF w Wenecji

Bibliografia

Linki zwnętrzne