pudlaśka mova

Obszar	Podlasie
Liczba mówiących	ok. 32 tys.
Pismo/alfabet	łacińskie
Klasyfikacja genetyczna
Języki indoeuropejskie Języki bałtosłowiańskie Języki słowiańskie Języki wschodniosłowiańskie Mikrojęzyk podlaski
Status oficjalny
język urzędowy	nieuznawany
Występowanie
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język podlaski, pudlaśka mova – mikrojęzyk wschodniosłowiański oparty na gwarach wschodniosłowiańskich używanych przez Podlaszuków – mieszkańców południowej części województwa podlaskiego w Polsce między rzekami Narew (na północy) i Bug (na południu). Jednoznaczna klasyfikacja gwar wschodniosłowiańskich na tym terenie, określanych przez ich użytkowników najczęściej potoczną nazwą po swojomu stanowi od lat przedmiot sporu wśród językoznawców, jak również działaczy mniejszości narodowych na Podlasiu, którzy zaliczają je bądź do gwar białoruskich z cechami ukraińskimi, bądź do gwar ukraińskich^[1].

Gwary podlaskie między Narwią i Bugiem są różnie postrzegane przez ich naturalnych użytkowników. Według oceny Jana Maksymiuka, dokonanej na podstawie wyników spisu powszechnego w Polsce z 2002 r., około 32 tysiące osób używających tych gwar w kontaktach domowych, które jednocześnie zadeklarowały narodowość białoruską, zaliczyło je do języka białoruskiego. Jednocześnie około 1,5 tysiąca użytkowników optujących za narodowością ukraińską określiło te same gwary jako ukraińskie^[2]. Sam autor projektu normalizacji języka podlaskiego, urodzony na Podlasiu i identyfikujący się narodowościowo jako Białorusin, zalicza te gwary do peryferii dialektów języka ukraińskiego. Twierdzi też, że zaproponowany przez niego standard języka podlaskiego jest znacznie bardziej oddalony leksykalnie, fonologicznie i morfologicznie od literackiego standardu ukraińskiego niż na przykład język łemkowski w Polsce czy język rusiński na Słowacji^[3].

Termin język podlaski jako nazwa dla znormalizowanego języka pisanego opartego na gwarach między Narwią i Bugiem po raz pierwszy został użyty w 2005 r. w kwietniowym numerze białostockiego miesięcznika „Czasopis” w artykule „Ustawa o mniejszościach a naša pudlaśka mova”^[4]. Wcześniej, w lutowym numerze „Czasopisu” z tego samego roku, w artykule Pisati po-svojomu Jan Maksymiuk zapowiedział, że swój projekt normalizacyjny oprze na zmodyfikowanym alfabecie łacińskim^[5]. Inspiracją do rozpoczęcia takiej normalizacji stała się rozprawa doktorska Jana Pietruczuka „Słownictwo wsi Kuraszewo koło Hajnówki”^[6] z 1977 r., której promotorem był wybitny polski slawista prof. Michał Łesiów.

Gwary przyjęte za podstawę do stworzenia pisowni i gramatyki języka podlaskiego są umiejscowione w trzech powiatach województwa podlaskiego: bielskim, hajnowskim i siemiatyckim. Do gmin wiejskich, w których według spisu powszechnego 2002 r. Białorusini stanowili większość mieszkańców bądź ich pokaźny odsetek, należą: Czyże (88,8%), Dubicze Cerkiewne (81,3%), Orla (68,9%), Hajnówka (64,9%), Narew (49,2%), Bielsk Podlaski (46,7%), Narewka (47,3%), Kleszczele (41,8%), Czeremcha (28,7%), Nurzec-Stacja (16,4%), Milejczyce (13,1%), Białowieża (11,5%). W trzech miastach powiatowych odsetek zadeklarowanych w 2002 r. Białorusinów wyglądał następująco: Hajnówka (26,4%), Bielsk Podlaski (20,7%), Siemiatycze (1,5%)^[7].

Jako podstawa dla standardu języka podlaskiego zostały wybrane gwary wschodniosłowiańskie w gminach Narew, Czyże, Bielsk, Hajnówka (północna część), Boćki, Siemiatycze, Milejczyce (zachodnia część), Nurzec-Stacja (zachodnia część), w których występuje zjawisko palatalizacji spółgłosek zębowych przed etymologicznym [i] oraz charakterystyczne dla gwar podlaskich dyftongi [^uo], [^ɨe], [ⁱe]. Oznacza to, że znormalizowana wersja języka podlaskiego opiera się na grupie gwar podlaskich, gdzie przeważa wymowa typu [xod^jit^ji], [z^jima], [s^jiɫa], [k^uon^j], [r^ɨeʒe], [s^jiem]. Natomiast w drugiej grupie gwar podlaskich, występujących w gminach Orla, Dubicze Cerkiewne, Kleszczele i Czeremcha, przeważa wymowa typu [xodɨtɨ], [zɨma], [sɨɫa], [kin^j], [r^jiʒe], [s^jim].

Za wyborem takiego obszaru podstawowego do normalizacji przemawiają trzy istotne argumenty:

• demograficzny – około 2/3 wszystkich użytkowników gwar wschodniosłowiańskich pomiędzy Narwią i Bugiem mieszka na areale gwarowym z wymową typu [xod^jit^ji], [z^jima], [s^jiɫa]; na tym obszarze znajdują się ważne dla użytkowników gwar podlaskich ośrodki miejskie: Hajnówka, Bielsk Podlaski i Siemiatycze
• literacko-historyczny – wszystkie znaczące próby literackie w tych gwarach zostały napisane w wersji językowej z miękką wymową spółgłosek zębowych przed [i]
• psychologiczny – wymowa [xod^jit^ji], [z^jima], [s^jiɫa] jest przez użytkowników gwar podlaskich odbierana jako bardziej „prestiżowa” niż wymowa [xodɨtɨ], [zɨma], [sɨɫa]^[8]

Idąc drogą przetartą przez Jana Pietruczuka^[6], Jan Maksymiuk zidentyfikował w gwarach podlaskich 39 fonemów: 8 samogłoskowych i 31 spółgłoskowych^[9]. Wśród fonemów samogłoskowych są dwa fonemy dyftongiczne, z których jeden ma dwa alofony.

Samogłoski podlaskie:

• wąskie [i], [ɨ], [u]
• średnie [ⁱe], [^ɨe], [^uo], [e], [o]
• szerokie [a]

Samogłoska dyftongiczna [^uo] jest odrębnym fonemem języka podlaskiego (na piśmie oznaczanym symbolem ô), natomiast samogłoski dyftongiczne [^ɨe] i [ⁱe] są alofonami drugiego fonemu podlaskiego (na piśmie odpowiednio jako ê i iê). Alofon [^ɨe] pojawia się w gwarach podlaskich jedynie w pozycjach po całkowicie dyspalatalizowanych spółgłoskach [ʃ], [ʒ], [ʧ], [ʤ], [r]. Alofon [ⁱe] zaś występuje po innych spółgłoskach twardych, które palatalizuje.

Spółgłoski podlaskie:

• zwarte [p], [b], [t], [d], [t^j], [d^j], [k], [g]
• zwarto-szczelinowe [ʦ], [dz], [ʦ^j], [dz^j], [ʧ], [ʤ]
• szczelinowe [f], [v], [s], [z], [s^j], [z^j], [ʃ], [ʒ], [x], [ɣ]
• nosowe [m], [n], [n^j]
• boczne [l], [ɫ]
• drżące [r]
• półotwarte [w], [j]

Zaproponowany przez Jana Maksymiuka alfabet do zapisu języka podlaskiego opiera się na tak zwanej łacince białoruskiej (biał.: беларуская лацінка) – łacińskim systemie ortograficznym używanym sporadycznie od ponad 100 lat do zapisu języka białoruskiego. Autor normalizacji języka podlaskiego dodał do tego alfabetu cztery grafemy, aby oddać na piśmie specyficzne dźwięki języka podlaskiego niewystępujące w języku białoruskim: ê, ô, ď, ť.

Odpowiedniość między fonemami (alofonami) i grafemami języka podlaskiego wygląda następująco: [i] – i, [ɨ] – y, [u] – u, [ⁱe] – iê, [^ɨe] – ê, [^uo] – ô, [e] – e, [o] – o; [a] – a; [p] – p, [b] – b, [f] – f, [v] – v, [m] – m, [n] – n, [n^j] – ń, [t] – t, [d] – d, [t^j] – ť, [d^j] – ď, [dz] – dz, [dz^j] – dź, [ʦ] – c, [ʦ^j] – ć, [s] – s, [s^j] – ś, [z] – z, [z^j] – ź, [l] – l, [ɫ] – ł, [ʃ] – š, [ʒ] – ž, [ʧ] – č, [ʤ] – dž, [r] – r, [j] – j, [k] – k, [g] – g, [x] – ch, [ɣ] – h.

Powyższy zestaw grafemów został uzupełniony symbolami q, x, w, aby w języku podlaskim można było oddawać w pisowni oryginalnej obce nazwy własne wykorzystujące te litery.

Zatem alfabet języka podlaskiego, zaproponowany przez Jana Maksymiuka, składa się z 43 grafemów, z których 5 są dwuznakami: A a, B b, C c, Ć ć, Č č, D d, Dz dz, Dź dź, Dž dž, Ď ď, E e, Ê ê, F f, G g, H h, Ch ch, I i, IÊ iê, J j, K k, L l, Ł ł, M m, N n, Ń ń, O o, Ô ô, P p, Q q, R r, S s, Ś ś, Š š, T t, Ť ť, U u, V v, W w, X x, Y y, Z z, Ź ź, Ž ž^[10].

Wybór alfabetu łacińskiego do zapisu języka podlaskiego, według autora, został podyktowany w pierwszym rzędzie zanikającą wśród użytkowników podlaskich gwar wschodniosłowiańskich znajomością alfabetu cyrylicznego i coraz słabszą zdolnością posługiwania się nim nie tylko czynnie na piśmie, ale i biernie w czytaniu. W maju 2008 r. Jan Maksymiuk napisał w „Czasopisie”:

Mając do wyboru umierającą tradycję [cyryliczną] i umierający język na Białostocczyźnie, wybieram lekarstwo, które ma szansę podleczyć język. Powiem jeszcze inaczej: gdyby ludzie z jakiejś naszej wsi powiedzieli mi, że będą czytać po podlasku, ale tylko w alfabecie arabskim, to nauczyłbym się tego alfabetu i dopasował go do naszej fonetyki. Alfabet jest oczywiście ważny, ale skoro coraz więcej ludzi na Białostocczyźnie traci nawyk czytania cyrylicy, to należy przyjąć rozwiązanie praktyczne, które ma przyszłość^[11].

Podobnie jak w języku polskim, palatalizacja jest zaznaczana przez grafem i między palatalizowaną spółgłoską twardą i następującą po niej samogłoską. Przykłady: biêły, jiciê, jiciom, diuha, dziavkati, dziubak, giez, hieroj, niuch, spotkanie, niôs, sioło, porosia, kołôsie, tiota, ziachati.

Jeśli palatalizowana spółgłoska stoi przed inną spółgłoską albo w wygłosie, wówczas, podobnie jak w języku polskim, do jej zapisu wykorzystywany jest symbol ze znakiem diakrytycznym: ń, ś, ź, ć, ť, ď. Przykłady: kôń, łôńśki, ôśka, maź, kuneć, ťma, miêď.

Alfabet podlaski, jak i łacinka białoruska, wykorzystuje symbole ł i l do zapisu pary spółgłosek bocznych, kontrastowanych w językach wschodniosłowiańskich według cechy twardości/miękkości: zębowej [ɫ] i zmiękczonej dziąsłowej [l^j]. Mimo że symbol l oznacza spółgłoskę zmiękczoną, Jan Maksymiuk przyjął konwencję ortograficzną, w której między l i dyftong ê wstawiany jest grafem i, w celu ujednolicenia zapisu dyftongu zmiękczającego iê. Przykłady: liês (nie: lês), liêto (nie: lêto), pliêška (nie: plêška). W pozycjach, kiedy spółgłoska zmiękczona [l^j] występuje przed innymi niż ê samogłoskami lub w wygłosie, grafem i nie jest wykorzystywany: ležati, lis, lôd, lakati, lubiti, môl.

Podobnym argumentem ujednolicenia zapisu dyftongu iê we wszystkich pozycjach motywowany jest zapis spółgłoski półotwartej miękkiej [j] przed dyftongiem ê: jiêsti (nie: jêsti), jiêchati (nie: jêchati).

W gwarach między Narwią i Bugiem sporadycznie występuje spółgłoska półotwarta (półsamogłoska) [w] zamiast spółgłoski szczelinowej zębowo-dziąsłowej [v] lub nawet samogłoski nieakcentowanej [u]. Natomiast fonemy [v] i [u] w niektórych sytuacjach mogą występować wymiennie. W rezultacie w gwarach podlaskich możliwe są trzy warianty wymowy takich słów jak ukrásti, učýtel – [wkrast^ji], [wʧɨtel^j], [ukrast^ji], [uʧɨtel^j], [vkrast^ji], [vʧɨtel^j] – bez zmiany znaczenia tych słów. Jednakże nie ma uchwytnych prawideł wymiany dźwięków [w], [v], [u] w takich sytuacjach.

Zasady wymiany głosek [u] z [v] w systemie ortograficznym języka podlaskiego można sformułować w czterech punktach:

1. Jeśli słowo z nieakcentowanym [u] jest poprzedzone słowem kończącym się na samogłoskę, wówczas w zapisie nieakcentowane [u] oddajemy jako v. Jeśli natomiast słowo poprzedzające kończy się na spółgłoskę, wówczas nieakcentowane u pozostaje w zapisie. Przykłady: vona vmiêje, Kola vkrav, stary včytel, vôn umiêje, susiêd ukrav, pohovoryv z učytelom.
2. Jeśli od [u] zaczyna się wypowiedź, wówczas w zapisie pozostaje u: uže pryjšli, učora zadoščyło, uvodiat.
3. Powyższe zasady obowiązują także w zapisie przyimka u/v: byv u liêsi, chołod u pohrebi, žyła v Varšavi, mjahko v posteli, u Pôlščy, u kišeni.
4. W środku wyrazu przed spółgłoską oraz w wygłosie zawsze należy pisać v: davni, povny, machav, siêv.

W gwarach podlaskich spółgłoska [j] pojawia się fakultatywnie w wymowie przed samogłoską [i] w nagłosie lub środku wyrazu po sylabie otwartej. To zjawisko fonetyczne nosi nazwę jotacji. Jotacja w niektórych przypadkach jest zaznaczana w pisowni podlaskiej: jich, jichni, jijiê, Ukrajina, chvojina, kolejina, bojisko, krojiti, mojich, svojich, odnoji, druhoji. Jednakże w większości słów zaczynających się od [i] jotacji nie zaznaczamy: ihołka, ihra, ikona, ikra, inačej, inžyniêr, iskra, iti, izolacija.

Dźwięk [j] pojawia się także przed innymi samogłoskami ([ô], [ê], [a], [u], [e]) po spółgłoskach twardych [v], [b], [m], [p]. W tych przypadkach j jest obligatoryjnie zaznaczane na piśmie: vjôv, sołovjiê, vjazati, vju, vje, vorobjiê, žerebja, bju, bje, mjata, mjôv, beremje, pjôk, pjatnicia, pju, pje^[12].

Bołota roztiahalisie pomiž Ploskami i Knorozami. Mama mniê rozkazuvała, što koliś tudoju było velmi tiažko projti, možna było provalitisie v bahno i vže ne vylizti. Potum tam była takaja piščanaja doroha, ale koli môcno zadoščyło, to jijiê zatopluvało. Teper vyhoda, zalili asfalt, projiêdeš i prôjdeš suchoju nohoju. I je tam liês, u kotorum rostut poziômki. Ja koliś namoviła odnu koležanku z Ploskuv i my pujšli tudy nazbirati poziômkuv. Najiêstisie my najiêlisie, ale dodomu ničoho ne prynesli. Ono mati Irenki vže biêhała po seliê i šukała dočki, bo nas dovoli dovho ne było. I posli dovho ne pozvolała nam razom bavitisie. Hovoryła, što tôj Halinci to durnyje dumki v hołovu prychodiat, bo, vjadomo, z miêsta. A moja baba naveť uvahi ne zvernuła na toje, što jeji vnučka kudyś propała i puv dnia ne była doma^[13].

1. Podstawowa różnica fonologiczna: język podlaski w standardzie zaproponowanym przez Jana Maksymiuka ma 39 fonemów (8 samogłoskowych i 31 spółgłoskowych), zaś język ukraiński ma 38 fonemów (6 samogłoskowych i 32 spółgłoskowe). W języku podlaskim fonemami są dyftongi [^uo] i [ⁱe]/[^ɨe], których nie ma w języku ukraińskim. W języku ukraińskim występuje fonem [r^j], którego nie ma w systemie fonologicznym języka podlaskiego^[14].
2. W języku podlaskim ikawizm – jedno z najbardziej charakterystycznych zjawisk fonologicznych języka ukraińskiego – nie występuje w ogóle w sylabach akcentowanych, zaś w sylabach nieakcentowanych pojawia się bardzo rzadko. Przykłady na brak ikawizmu w sylabach akcentowanych: kôń (ukr. кінь), zôrka (зірка), miêsto (місто), diêd (дід). Przykłady na brak ikawizmu w sylabach nieakcentowanych: kunéć (кінець), nučliêh (нічліг), pudvestí (підвести), čóbut (чобіт). Przykłady na występowanie rzadkiego ikawizmu w sylabach nieakcentowanych: pisók (пісок), svitíti (світити), simjá (сім’я).
3. Spółgłoski [b], [p], [v], [d], [t], [m], [z], [s] przed etymologicznym [i] w języku ukraińskim uległy dyspalatalizacji, w języku podlaskim są wymawiane miękko: biti (бити), piti (пити), vidno (видно), divo (диво), ticho (тихо), miska (миска), zima (зима), siła (сила).
4. W języku podlaskim nie występuje zjawisko podwojenia spółgłosek [l^j], [n^j], [t^j], [d^j], [s^j], [z^j], [ʃ], [ʒ], [ʧ], z którym mamy do czynienia w języku ukraińskim: весілля (podl.: vesiêle), хотіння (chotiênie), бриття (brytie), груддю (hrudieju), Полісся (Poliêsie), маззю (mazieju), Підляшшя (Pudlaše), Запоріжжя (Zaporôže), заріччя (zarêče).
5. Spółgłoska [g] w języku podlaskim występuje znacznie częściej niż w języku ukraińskim. Przykłady zachowania spółgłoski [g] w żywych gwarach podlaskich: basałyga, čemergies, galoš, gandoryti, ganok, gaznik, giegnuti, grunt, gudziati, gula, gałušyti, kolega, ogaračyti, vagovati. Praktycznie we wszystkich zapożyczeniach z greki, łaciny i innych języków język podlaski zachowuje oryginalny dźwięk [g], podczas gdy w języku ukraińskim jest on na ogół wymawiany jako [ɣ]^[14].
6. W języku podlaskim końcówki przymiotników w rodzaju żeńskim i nijakim są dwóch typów – albo nieakcentowane krótkie (biêła, biêłe, vysóka, vysókie), albo akcentowane długie (chudája, chudóje, małája, małóje). W języku ukraińskim wszystkie końcówki przymiotników rodzaju żeńskiego i nijakiego są krótkie niezależnie od umiejscowienia akcentu: бíла, бíле, висóка, висóке, худá, худé, малá, малé.
7. Imiesłowy czynne czasu teraźniejszego w języku podlaskim mają końcówki -uščy, -iuščy, -aščy, -iaščy (rostuščy, smerdiuščy, movčaščy, chodiaščy), natomiast w języku ukraińskim występują końcówki -учий, -ючий, -ачий, -ячий (несучий, оновлюючий, дрижачий, киплячий).
8. W gwarach języka podlaskiego jako żywe zjawisko zachowała się do czasów obecnych kategoria liczby mnogiej podwójnej (dualis) dla sporej ilości rzeczowników rodzaju żeńskiego i nijakiego. Liczba podwójna, mająca inne formy od zwyczajnej liczby mnogiej w mianowniku i bierniku gwar podlaskich, występuje w nich z liczebnikami dviê, try, štyry: kovbasiê (zwyczajna l.mn. kovbásy), kosiê (l.mn. kósy), kolasiê (l.mn. kolósa), liciê (l.mn. lícia), liêti (l.mn. litá), okniê (l.mn. ókna), koliêni (l.mn. koliná), seliê (l.mn. séła), koliêno – koliêni (l.mn.: koliná); sviáto – sviáti (l.mn.: sviatá). Odrębne formy liczby podwójnej odnotowuje się także dla sporej liczby rzeczowników podlaskich rodzaju męskiego, żeńskiego i nijakiego w narzędniku: chłopcíma (zwyczajna l.mn.: chłópciami), sviníma (svíniami), hrošýma (hróšami). Takie formy morfologiczne z końcówką akcentowaną -íma (-ýma) nie występują w języku ukraińskim^[14].

Używając metodyki glottochronologii lingwisty amerykańskiego Morrisa Swadesha (zmodyfikowanej przez lingwistę rosyjskiego Siergieja Starostina) Jan Maksymiuk spróbował ocenić czas, w którym nastąpiła dywergencja języków podlaskiego i ukraińskiego. Według jego wyliczeń, mogło to mieć miejsce w przedziale lat 1350–1450. Wynik ten skomentował w ten sposób:

[Wynik] jak najbardziej do przyjęcia. Jakie wydarzenie między latami 1350 i 1450 mogło zapoczątkować „rozejście się” języków podlaskiego i ukraińskiego? Oczywiście kolonizacja Północnego Podlasia osadnikami z Wołynia. To właśnie na przełomie wieków XIV i XV zaczęto zakładać wsie na pojaćwieskich pustkach na Podlasiu i zaludniać je osadnikami z Wołynia. Wtedy też, jak podpowiada zdrowy rozsądek, peryferyjny dialekt osadników z Wołynia, na bazie którego powstała dzisiejsza unormowana (literacka) wersja języka podlaskiego, zaczął się oddalać od dialektu/dialektów środkowej Ukrainy, który/które posłużyły do uformowania się współczesnego języka ukraińskiego^[15].

Teksty w języku podlaskim ukazują się obecnie w pismach białoruskiej mniejszości narodowej „Czasopis” i „Bielski Hostineć” oraz ukraińskiej mniejszości narodowej „Nad Buhom i Narwoju”. Teksty są publikowane w różnych ortografiach, wykorzystujących zarówno cyrylicę, jak i alfabet łaciński. Przegląd różnych podlaskich strategii ortograficznych oraz ich ocenę można znaleźć w artykułach Jana Maksymiuka zamieszczonych w publikacjach wydawnictw naukowych Cambridge Scholars Publishing^[9] i Peter Lang^[16]. Zdaniem Jana Maksymiuka, pierwszym autorem, który zaczął używać języka podlaskiego do twórczości literackiej, był ukraińsko-białoruski etnograf, folklorysta i pisarz Mikołaj Jańczuk (1859–1921, ukr.: Микола Янчук; biał.: Мікола Янчук), pochodzący ze wsi Kornica na Podlasiu (obecnie Stara Kornica w województwie mazowieckim)^[17].

Do autorów piszących współcześnie po podlasku należą Doroteusz Fionik (redaktor pisma „Bielski Hostineć”), Jerzy Hawryluk (redaktor pisma „Nad Buhom i Narwoju”), Jan Maksymiuk (współtwórca i redaktor strony internetowej Svoja.org, stały felietonista „Czasopisu”), Aleksander Maksymiuk (współtwórca i administrator strony internetowej Svoja.org), Wiktor Stachwiuk, Zoja Saczko, Halina Maksymiuk, Barbara Goralczuk i kilka innych osób. W różnych okresach próby literackie w gwarach podlaskich publikowali Irena Borowik, Jan Kiryziuk, Eugenia Żabińska, Justyna Korolko.

Wartymi uwagi są publikacje książkowe w języku podlaskim w ostatnich latach: zbiór poezji Zoi Saczko Poká^[18]; zbiory prozy wspomnieniowej Haliny Maksymiuk Biêlśk, Knorozy, Ploski (i inšy vjoski)^[13] oraz Môj čeśki film^[19]; zbiory esejów historycznych Doroteusza Fionika Mіеста в гісторыji і кул’туры пудл’ашскіх біелорусув^[20] i Беженство. Дорога і повороты 1915-1922^[21] oraz książka biograficzna Ярослав Васільевіч Костыцэвіч^[22]; zbiory baśni w przekładach Jana Maksymiuka Kazki po-svojomu^[23] i Kazki Andersena dla starych i małych^[24].

Osobno należy odnotować fakt publikacji w latach 2019–2020 przez Wiktora Stachwiuka na jego stronie w Facebooku powieści Подых Тэмры. Том І po podlasku w odcinkach^{[potrzebny przypis]}. Wcześniej Wiktor Stachwiuk wydał w formie książkowej esej historyczno-etnograficzny o swojej rodzinnej wsi Trześcianka Siva zozula^[25] (po podlasku) oraz zbiór wierszy Bahrovy tień^[26] (podlaskie oryginały i ich przekłady na białoruski).