Michał Kalecki

Data i miejsce urodzenia	22 czerwca 1899 Łódź
Data i miejsce śmierci	17 kwietnia 1970 Warszawa
Miejsce spoczynku	Cmentarz Wojskowy na Powązkach (kwatera A32-2-10)[1]
Zawód, zajęcie	ekonomista
Narodowość	polska
Rodzice	Abram, Klara z d. Segałło
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Michał Kalecki (ur. 22 czerwca 1899 w Łodzi^[2], zm. 17 kwietnia 1970 w Warszawie) – polski ekonomista, profesor Zakładu Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk i Szkoły Głównej Planowania i Statystyki, członek rzeczywisty PAN.

Był synem Abrama Kaleckiego i Klary Kaleckiej, z domu Segałły^[2]. Rodzice byli narodowości żydowskiej^[2], nie praktykowali religijnie^[3], on sam nie uważał się za Żyda^[3]. Jego ojciec był do 1913 właścicielem przędzalni, po jej likwidacji pracował jako księgowy^[4], zm. w 1933^[5].

Kiedy miał 10 lat, matka zostawiła jego ojca, on sam pozostał przy ojcu^[6]. Od 1910 był uczniem Prywatnego Gimnazjum Męskiego Mieczysława Witanowskiego w Łodzi^[6] (przemianowanym w 1915 na Gimnazjum Filologiczne). Tam w 1917 zdał egzamin maturalny i w tym samym roku rozpoczął studia na Politechnice Warszawskiej^[7]. W 1919 został powołany do Wojska Polskiego, odbywał służbę w batalionie telegraficznym we Lwowie^[7]. W lutym 1920 zapisał się na studia matematyczne na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego^[7], jednak w lutym 1921 przeniósł się na Politechnikę Gdańską^[7]. W tym samym roku został zwolniony ze służby wojskowej w stopniu starszego szeregowego^[7]. Studia te przerwał w 1925 i powrócił do Łodzi^[7]. Tam początkowo pracował jako korepetytor^[8] oraz w agencji tzw. Wywiadu kredytowego^[9]. Od 1927 mieszkał w Warszawie, tam m.in. do 1929 wykonywał prace projektowe dla Polskiego Towarzystwa Budowlanego^[9]. W 1927 debiutował na łamach „Przeglądu Gospodarczego” artykułem „Zbliżenie gospodarcze amerykańsko-rosyjskie a Polska”^[10]. Publikował też m.in. w czasopismach „Przegląd Polityczny” i „Przemysł i Handel“^[11], komentując bieżącą sytuację ekonomiczną, a także analizując rynki surowców i kartele surowcowe^[11]. Od 1 grudnia 1929 pracował w Instytucie Badań Koniunktur Gospodarczych i Cen w Warszawie, którego dyrektorem był Edward Lipiński. Został zatrudniony na stanowisku konsultanta do spraw karteli^[12] zajmował się początkowo specjalistycznymi badaniami statystycznymi^[13], prowadził badania nad obrotami handlowymi i kartelami gospodarczymi (został kierownikiem referatu karteli)^[14]. Współpracował z Janem Wiśniewskim i Ludwikiem Landauem^[15]. Z tym ostatnim opublikował m.in. broszury Szacunek dochodu społecznego w r. 1929 (wyd. 1934) i Dochód społeczny w r. 1933 i podstawy badań periodycznych nad zmianami dochodu (wyd. 1935)^[16]. Od 1931 publikował pod pseudonimem „Henryk Braun” w „Przeglądzie Socjalistycznym” (zamkniętym w 1932)^[17], tam poruszał kwestie natury kryzysu kapitalizmu oraz polityki gospodarczej władz wobec recesji^[18]. W latach 30. podjął badania nad cyklami koniunkturalnymi^[19]. W 1932 opublikował w „Polityce Gospodarczej” artykuły Koniunktura a inflacja i Wpływ kartelizacji na koniunkturę, w 1933 w tym samym piśmie Nakręcanie koniunktury światowej^[20], wreszcie w formie odrębnej broszury Próba teorii koniunktury (wyd. 1933)^[21]. Swoje badania przedstawił w 1933 na zebraniu Econometric Society w Lejdzie^[22].

W 1930 poślubił Adelę Szternfeld^[23]. Szwagrem Michała Kaleckiego był Ary Sternfeld, jeden z pionierów kosmonautyki, astronautyki.

Pod koniec 1935 roku, dzięki rekomendacji Edwarda Lipińskiego otrzymał stypendium od Fundacji Rockefellera (200 dolarów miesięcznie), które pokrywało koszty pobytów naukowych za granicą^[24]. W styczniu 1936 przyjechał z żoną do Sztokholmu, gdzie spotkał się m.in. z Gunnarem Myrdalem^[25]. W czasie pobytu tamże przeczytał opublikowaną wówczas „Ogólną teorię zatrudnienia, procentu i pieniądza” Johna M. Keynesa^[24]. Zdecydował się wówczas kontynuować badania w Wielkiej Brytanii, uważając, że tam rodzi się nowa teoria kapitalizmu^[26].

Od kwietnia 1936 mieszkał z żoną w Londynie^[27]. Tam początkowo uczęszczał na seminarium badawcze Lionela Robbinsa w London School of Economics^[27]. W tym samym roku opublikował recenzję „Ogólnej teorii” Keynesa w piśmie Ekonomista, nazywając ją zwrotnym punktem w historii ekonomii^[28], zajął się w niej jedynie kwestią zatrudnienia, pomijając teorię stopy procentowej i pieniądza^[29]. Zaprzyjaźnił się z Joan Robinson i dzięki niej znalazł się w kręgu uczonych skupionych wokół Keynesa^[30]. W redagowanym przez Keynesa czasopiśmie „Economic Journal” opublikował w 1937 artykuł A Theory of Commodity, Income and capital Taxation^[31]. W późniejszych latach uważał, że swoimi pracami wyprzedził Keynesa i przed nim sformułował zasadnicze elementy zawarte później w „Ogólnej teorii”^[32].

Wciąż przebywając za granicą zrezygnował pod koniec 1936 z etatu w Instytucie Badań Koniunktur Gospodarczych i Cen, protestując publicznie w prasie przeciwko zwolnieniu z pracy tamże Ludwika Landaua i Marka Breita (zwolniono ich za krytyczny wobec polityki monetarnej Eugeniusza Kwiatkowskiego artykuł)^[33]. Ze stypendium Fundacji Rockefellera korzystał do końca 1937^[34]. W tym czasie publikował, odbył też wyjazdy naukowe do Oslo i Paryża^[35]. Jesienią 1937 zamieszkał w Cambridge^[34]. Od tego czasu jego brytyjscy przyjaciele próbowali znaleźć dla niego miejsce pracy^[36] (utrudnieniem był brak płynności w mówionej angielszczyźnie oraz brak dyplomu wyższej uczelni^[37]). Ostatecznie pod koniec 1938 został pracownikiem Cambridge Research Scheme – jednostki badawczej Narodowego Instytutu Badań Ekonomicznych i Społecznych (niezależnego od Uniwersytetu Cambridge)^[38], tam prowadził badania statystyczne^[39]. Od 1938 pracował nad polskim przekładem „Ogólnej teorii” Keynesa (przetłumaczył ostatecznie 18 pierwszych rozdziałów)^[40]. W 1939 opublikował zbiór Essays in Theory of Economic Fluctuaction^[41]. Jego prace zaczęto cytować częściej w okresie II wojny światowej, po tym jak J.M. Keynes przyznał, że prace Kaleckiego dotyczące zagadnienia płac trafnie rozwijają niektóre kwestie z „Ogólnej teorii”^[42].

Pod koniec 1939 w związku z zakończeniem projektu badawczego w Cambridge wyjechał do Oxfordu^[43]. Na początku 1940 przygotował raport What Germany Can Get Out of Poland poświęcony skutkom gospodarczym okupacji Polski^[44]. Od początku tegoż roku pracował w Oksfordzkim Instytucie Statystyki^[45]. Tam zajmował się m.in. analizami bieżącej polityki gospodarczej^[46], kwestią reglamentacji towarów^[47], badał zagadnienie postępu technicznego jako czynnika wpływającego na wydajność pracy^[48], rozwijał także teorię zysków^[49], pracował nad rola pieniądza w finansowaniu kapitalizmu^[50]. W 1943 opublikował zbierający te badania tom Studies in Economic Dyamies^[51]. Przez pierwsze dwa miesiące 1945 przebywał we Francji, gdzie doradzał Pierre Mendèsowi France’owi w sprawie reglamentacji towarów^[52] Z pracy w OIS odszedł w marcu 1945^[51], zawiedziony pominięciem go przy wyborze nowego dyrektora jednostki^[53]. W marcu 1945 wyjechał z żoną do Montrealu, gdzie został zatrudniony w Międzynarodowej Organizacji Pracy. Zajmował się tam problemami powojennej odbudowy, pełnym zatrudnieniem i inflacją^[54]. W sierpniu 1946 przyjechał na krótko do Polski. Dla Hilarego Minca i Jakuba Bermana napisał wówczas artykuły poświęcone racjonowaniu i systemowi cen, oszczędnościom i obiegowi pieniężnemu oraz zestawił plany finansowe na II półrocze 1946 i I półrocze 1947^[55]. Z dniem 30 grudnia 1946 objął stanowisko zastępcy dyrektora Działu Stabilizacji i Rozwoju Gospodarczego w Departamencie Gospodarczo-Społecznym Sekretariatu ONZ w Nowym Jorku^[56], wszedł także w skład Międzynarodowej Rady Konsultacyjnej powołanej przez Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju^[57]. Jako ekspert ekonomiczny doradzał rządowi Izraela (1950)^[58] i Meksyku (1953)^[59]. W 1954 wydał książkę Theory of Economic Dynamics. An Essay on Cyclical and Long-Run Changes in Capitalist Economy opartą na tekstach wcześniejszych, ale zmodyfikowaną i rozszerzoną^[60]. W 1954 uznał, że przygotowane zmiany organizacyjne jego działu ograniczają jego kompetencje i zrezygnował z dniem 1 stycznia 1955 z pracy w ONZ^[61].

W lutym 1955 zamieszkał wraz z żoną w Warszawie^[62]. Początkowo został doradcą ówczesnego wicepremiera Hilarego Minca^[62]. W październiku 1956 został wiceprzewodniczącym rządowej komisji, która miała sformułować propozycje odpowiedniego ukształtowania tworzących się oddolnie rad robotniczych^[63]. W styczniu 1957 wszedł w skład Komisji Planowania przy Radzie Ministrów, został także członkiem Rady Ekonomicznej przy Radzie Ministrów (działającej do 1961)^[64]. We wrześniu 1957 został przewodniczącym Komisji Głównej Planu Perspektywicznego^[65], w październiku 1957 przewodniczącym polskiej delegacji do Komisji Ekonomicznej RWPG^[66]. Doradzał także rządom Indii (1959-1960)^[67] i Kuby (1960)^[68]. Od lat 60. jego relacje z decydentami politycznymi w Polsce pogarszały się^[69]. W 1962 skrytykował założenia planu pięcioletniego na lata 1966–1970^[70]. Z końcem 1963 odszedł z Komisji Planowania, w lipcu 1964 ze stanowiska w Komisji Ekonomicznej RWPG^[71].

W czerwcu 1956 otrzymał tytuł profesora zwyczajnego^[66], został zatrudniony w Instytucie Ekonomii Polskiej Akademii Nauk^[66]. W 193 opublikował książkę Zarys teorii wzrostu gospodarki socjalistycznej^[72]. Od października 1961 pracował w Szkole Głównej Planowania i Statystyki^[71], od 1962 jako profesor zwyczajny w Katedrze Ekonomii Politycznej^[73]. Kierował Międzyuczelnianym Zakładem Problemów Gospodarki Krajów Słabo Rozwiniętych SGPiS i Uniwersytetu Warszawskiego (do likwidacji w 1968)^[74]. Od 1960 do likwidacji 1968 przewodniczył Komitetowi Badań nad Zagadnieniami Społecznymi Polski Ludowej PAN^[74].

W grudniu 1965 doznał zawału serca^[75]. W wyniku antysemickiej nagonki w 1968 złożył w październiku tego roku rezygnację z zajmowanych stanowisk i przeszedł na wcześniejszą emeryturę^[76][77]. Zmarł na udar mózgu^[78].

W 1958 został członkiem korespondentem Polskiej Akademii Nauk^[71], w 1966 roku został członkiem rzeczywistym akademii^[79][80]. Otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego (1964)^[81][82] i Wyższej Szkoły Ekonomicznej we Wrocławiu (1965)^[75]. W 1968 został członkiem zagranicznym Churchill College w Cambridge^[83]. Był laureatem nagrody państwowej I stopnia (1966^[84], za pracę Zarys teorii wzrostu gospodarki socjalistycznej) oraz Nagrody im. Oskara Langego (1967) przyznawanej przez Polskie Towarzystwo Ekonomiczne. Został również odznaczony Orderem Sztandaru Pracy I klasy (1964) oraz Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

W 1970 r. był kandydatem do Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii^[77].

Prace naukowe Kaleckiego dotyczyły analizy cykli koniunkturalnych, efektywności inwestycji, teorii dochodu narodowego, teorii wzrostu w gospodarce socjalistycznej, ekonometrii i metodologii planowania.

W 1933 opublikował Próbę teorii koniunktury (1933), w której podjął kwestię wpływu popytu globalnego na rozmiary i strukturę dochodu narodowego, wskazując w niej na decydującą rolę inwestycji. Swoje tezy, występujące później w The General Theory of Employment, Interest and Money Johna Maynarda Keynesa (wyd. 1936), pogłębił, wbudowując je w model niedoskonałej konkurencji. W Theory of Economic Dynamics (1954) zawarł syntezę badań nad procesami wzrostu gospodarki rynkowej^[85]. W swoich analizach problemów ekonomicznych krajów rozwijających się zwracał uwagę na centralne znaczenie reformy rolnej oraz opodatkowania właścicieli ziemskich i klasy średniej. Był sceptyczny wobec potencjału inwestycji zagranicznych jako środka stymulującego rozwój ekonomiczny^[85]. Interesowała go matematyka, którą zajął się naukowo pod koniec swej aktywności twórczej. W wieku 66 lat uzyskał wybitne wyniki w teorii liczb, m.in. związane z twierdzeniami o asymptotycznej gęstości liczb pierwszych^[86].

• Próba teorii koniunktury (1933)
• Szacunek dochodu społecznego w roku 1929 (1934, z Ludwikiem Landauem)
• Dochód społeczny w roku 1933 i podstawy badań periodycznych nad zmianami dochodu (1935, z Landauem)
• A Macrodynamic Theory of Business Cycles (w: Econometrica, nr 3/1935)
• The Determinants of Distribution of the National Income (w: Econometrica, nr 6/1938)
• Essays in the Theory of Economic Fluctuations (1939)
• Płace nominalne i realne (1939)
• Studies of Economic Dynamics (1943)
• Theory of Economic Dynamics. An Essay on Cyclical and Long-Run Changes in Capitalistic Economy (1954), wyd. polskie Teoria dynamiki gospodarczej. Rozprawa o cyklicznych i długofalowych zmianach gospodarki kapitalistycznej (1958)
• Prace z teorii koniunktury 1933-1939 (1962)
• Zarys teorii wzrostu gospodarki socjalistycznej (1963)
• Dzieła (1979–1980, 2 tomy)

• Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 2: K-O, Wrocław 1984.
• M. Leitner, Michał Kalecki – ekonomista niedoskonały czy geniusz ekonomii?, Warszawa: SGH, 2004.
• Jan Toporowski: Michał Kalecki. Biografia intelektualna. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2022. ISBN 978-83-67075-56-5.