Mgarski Monaster Przemienienia Pańskiego – prawosławny męski klasztor w okolicach Łubni, w eparchii połtawskiej Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego.
Monaster Mgarski został ufundowany w 1619 przez Rainę Wiśniowiecką, wdowę po Michale Wiśniowieckim. Małżeństwo to już wcześniej utworzyło w swoich dobrach klasztory prawosławne w Hustyni i w Ładanie. Klasztor powstał w lesie mgarskim w okolicy Łubniów. Zgodnie z wolą fundatorki wszystkie trzy wspólnoty miały posiadać wspólnego przełożonego noszącego godność ihumena. Pierwszą osobą sprawującą tę godność został Izajasz (Kopiński)[1]. Monastery funkcjonowały jako prawosławne przez kilkanaście lat. Po konwersji syna Rainy Wiśniowieckiej, Jeremiego, na katolicyzm obrządku łacińskiego, wszystkie wspólnoty przyjęły unię. Ich ponowne przejęcie przez prawosławnych mnichów nastąpiło w czasie powstania Chmielnickiego[1].
W 1653 w Łubniach zatrzymał się, w drodze powrotnej z Moskwy do Konstantynopola, patriarcha konstantynopolitański Atanazy III, zmuszony do tego chorobą. Hierarcha zmarł w monasterze 5 kwietnia 1654 i zgodnie ze swoją wolą został w nim pochowany. Według prawosławnej tradycji jego ciało nie uległo rozkładowi. W 1662 na polecenie metropolity Gazy Paisjusza grób patriarchy został otwarty, a sam hierarcha zaliczony w poczet świętych biskupów z dodatkowym przydomkiem cudotwórca łubieński[2]. Klasztor ulegał zniszczeniu w czasie pożaru w 1726 i 1785, jednak za każdym razem był odbudowywany. Do monasteru wielokrotnie wstępowali starzy Kozacy zaporoscy, gdy podeszły wiek uniemożliwiał im prowadzenie dotychczasowego trybu życia. W 1663, po zrzeczeniu się godności hetmana wojsk zaporoskich, do wspólnoty wstąpił Jerzy Chmielnicki, przyjmując imię zakonne Gedeon[2]. W 1678 w monasterze odbył się ponowny pochówek metropolity kijowskiego Józefa (Nielubowicza-Tukalskiego)[3].
W latach 1684–1692, ze środków przekazanych przez hetmanów Iwana Samojłowicza i Iwana Mazepę na miejscu starszej świątyni monasterskiej został wzniesiony okazały kamienny sobór Przemienienia Pańskiego. Świątynia ta została zbudowana w stylu baroku kozackiego z elementami tradycyjnej staroruskiej architektury cerkiewnej. Poświęcenia budynku dokonał w 1692 metropolita kijowski Warłaam (Jasiński). W 1733 monaster po raz kolejny doznał zniszczeń wskutek pożaru[2]. W 1744 po raz pierwszy w historii przełożony klasztoru, ihumen Joazaf, otrzymał godność archimandryty[4]. Od 1785 wspólnota posiadała filialny skit pod wezwaniem Zwiastowania. W 1799 w klasztorze został pochowany patriarcha konstantynopolitański Serafin. W monasterze znajdują się również nagrobki arcybiskupa tobolskiego Ambrożego (zm. 1826) i biskupa połtawskiego Metodego[3].
Od 1813 do 1838 przełożeni Monasteru Mgarskiego byli równocześnie rektorami seminarium duchownego w Połtawie, zaś od 1843 honorowe zwierzchnictwo nad klasztorem należało do biskupa połtawskiego, który wyznaczał do codziennego zarządzania wspólnotą swojego namiestnika[3].
W czasie wojny domowej w Rosji, w 1919, siedemnastu mnichów monasteru zostało rozstrzelanych przez bolszewików za okazywanie pomocy Białym. W 2008 zostali oni uznani za świętych nowomęczenników[5]. W 1922, w ramach akcji konfiskaty kosztowności cerkiewnych, władze bolszewickie odebrały mnichom srebrną rakę, w której przechowywane były relikwie świętego patriarchy Atanazego. Następnie klasztorowi odebrano również relikwie (zostały następnie przeniesione do soboru Zwiastowania w Charkowie)[3].
Na początku lat 30. XX wieku klasztor został zlikwidowany i zmieniony w placówkę dla dzieci osób uznanych za „wrogów narodu”. Następnie mieścił się w nim batalion karny, od 1946 do 1985 – magazyn wojskowy, zaś od 1985 letni obóz pionierski. W opisywanym okresie budynki monasterskie zostały zdewastowane, a niektóre z nich – zrujnowane. W złym stanie technicznym przetrwały główny sobór, dzwonnica, cerkwie św. Atanazego i Zwiastowania oraz osiemnastowieczny budynek mieszkalny[3]. Ukraiński Kościół Prawosławny Patriarchatu Moskiewskiego odzyskał monaster w 1993. Jego pierwszym przełożonym został ihumen Filip (Osadczenko)[3].
Przypisy
