Mengzi

孟子

Tytułowa strona wydania z XIII w.
Autor	przypisywana Mencjuszowi
Tematyka	filozofia
Data powstania	ok. IV w. p.n.e.
Wydanie oryginalne
Język	wenyan
Multimedia w Wikimedia Commons

Mengzi chiń. 孟子; pinyin Mèngzǐ – starożytny chiński traktat filozoficzny, będący częścią czteroksięgu konfucjańskiego. Określany też jako Księga Mencjusza.

Księga pierwotnie składała się z 11 pian (woluminów), jak twierdzi poświęcony jej wpis w Han Shu. Kronika ta nie wspomina też by istniały do niej jakieś komentarze. Pierwszy zachowany komentarz pochodzi z II w. n.e. i jest autorstwa Zhao Qi (趙岐, zm. w 201 r. n.e.). W przedmowie do swego komentarza, Zhao zaznaczył, że księga Mengzi składała się z siedmiu rozdziałów „wewnętrznych” i czterech „zewnętrznych” (co jest zgodne z notatką w Han Shu), które on, uznając za niskiej wartości, odrzucił. Do dnia dzisiejszego zachowało się bardzo niewiele cytatów z Mencjusza, które nie pochodzą z typowego tekstu, zachowanego przez Zhao Qi, a pochodzących z dzieł jemu współczesnych lub go poprzedzających. Dwa zbiory powiedzeń Mencjusza, wykraczające poza tekst Mengzi są dużo późniejsze (tworzone przez autorów z XVIII i XIX w.). Sugeruje to, że odrzucone przez Zhao „rozdziały zewnętrzne” faktycznie nie zawierały wiele materiału, ocenianego wysoko przez starożytnych filozofów^[1].

Zachowany tekst składa się z siedmiu woluminów, dzielonych na dwie części – taki podział na 14 rozdziałów zachowuje większość współczesnych wydawnictw. Zawierają one krótkie wypowiedzi Mencjusza i jego dłuższe dialogi z uczniami. Z opisanej w rozdziale pierwszym rozmowy z królem Hui z państwa Liang, w której zwraca się on do Mencjusza jak do starego człowieka, można wnosić, że przynajmniej ten rozdział opisuje poglądy Mencjusza jako dojrzałego filozofa^[1].

Księga jest prawie na pewno kompilacją dokonaną przez uczniów Mencjusza, podobnie jak Dialogi konfucjańskie (Lunyu). W odróżnieniu od Lunyu nie jest to wszakże jedynie zbiór aforyzmów, lecz także obszerne dialogi, rozwijające i systematyzujące idee zasygnalizowane w Dialogach. Mencjusz wykorzystuje narzędzia logiki i dialektyki rozwinięte przez szkoły moistów i sofistów w celu obrony idei, które uważa za słuszne przeciw krytyce ze strony przedstawicieli tych opozycyjnych szkół^[2]. Księga Mencjusza wykorzystuje też humor dla ukazania prawd filozoficznych^[3], a ponadto zawiera przekazy będące źródłem poznania chińskich mitów^[4].

W okresie wczesnocesarskim za najważniejszego propagatora myśli konfucjańskiej uważano raczej Xunzi, niż Mencjusza^[5]. Aż do okresu songowskiego tekst Mengzi nie był uważany za „kanoniczny”, aczkolwiek tworzono do niego liczne komentarze^[1]. Powstanie bardzo wpływowej szkoły neokonfucjańskiej, której przedstawiciele, w szczególności Zhu Xi zwrócili uwagę na Mencjusza, spowodowało odsunięcie Xunzi w cień^[5]. Komentarz Zhu Xi do Mengzi pt. Mengzi Jizhu był najważniejszym opracowaniem tej księgi aż do czasów dynastii Qing^[1]. Zhu Xi doprowadził też do podniesienia rangi Księgi Mencjusza i ustanowienia jej jednym z kluczowych tekstów konfucjańskich, częścią cztero- i trzynastoksięgu konfucjańskiego.

• Victor H. Mair: The Columbia History of Chinese Literature. Nowy York: Columbia University Press, 2001. ISBN 0-231-10984-9.